Коллажды жасаған: Амангелді Қияс
«Біздің Жаңақала ауданында төртінші жыл қатарынан қуаңшылық. Оңтүстік аудандарда су болмай, көлтабандарға су шықпай, мал азығын дайындау өте қиын болып тұр. Шөп қана емес, жемнің құны да аспанға шапшып барады. Мәселен, арпа-бидайды айтпағанда, диірмендерде бір тонна кебектің өзі 85 мың теңге. Өңірде асыл тұқымды малды сатып алғандарға тиесілі субсидия әлі төленбей келеді. Техникаға, құдық қазғанға берілуге тиіс инвестсубсидиялар да жоқ. Былтырдан ала алмай жүргендер бар. Сонымен бірге мал азығын арзандатуға арналған демеуқаржы еліміздің өзге өңірлерінде былтырдан бері төленіп келеді. Бұл қолдау түрі облыстық бюджеттен бөлінетіндіктен, оның тағдыры жергілікті деңгейде шешіледі. Өңірдегі мал басы негізінен оңтүстік аудандарда шоғырланған, ал біз бір жағынан су тапшылығы, қуаңшылық, екінші жағынан жайылым-шабындығымызды киік таптап, жем-шөп әзірлеуде қиындық көріп отырмыз», дейді «ББ» шаруа қожалығының басшысы, Жаңақала аудандық фермерлер қауымдастығының төрағасы Талғат Бәйкенов.
Орал қаласына Ақжайық, Жаңақала, Бәйтерек аудандарынан жиналған қожалық иелерінің саны әжептәуір екен. Олар негізінен мал шаруашылығын дамытуға мемлекет тарапынан берілетін субсидиялардың мезгілінде берілмей отырғанына наразы. Мәселен, жаңақалалық Әділхан Бөкенов 120 асыл тұқымды сиыр сатып алған. Ол осы малға берілетін 180 млн теңге субсидияға үміт артып, біраз жоспар құрған екен. Алайда жаздың басында қолға тиеді-ау деп болжаған қаражат әлі жоқ. Кәсібін жаңа бастаған жас кәсіпкер қысқа қажетті мал азығын дайындай алмай, қатты қиналып жүр.
«Былтыр күзде батысқазақстандық фермерлер асыл тұқымды мал сатып алды, субсидия әлі түспеді. Бүгін осы жерге 40 шақты қожалық басшысы келіп отыр. Шынын айтсақ, бұлардың қазір сіңбіруге мұршасы жоқ. Мал азығын дайындау науқаны жүріп жатыр. Қылышын сүйретіп қыс келеді. Біз облыстық мәслихатта осы субсидияға төленетін 2,2 млрд теңге қаражатты шілденің 2-сі күні бекітіп бергенбіз. Неге әлі күнге берілмейді? Президент «мал шаруашылығын дамыту керек» дейді, уақытында субсидиясын ала алмаса, несиесін жаба алмаса, шаруалар қалай дамиды? Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы дайындап, 6 тамыз күні жіберген құжаттарды Әділет министрлігі әлі тіркемепті. Әкімнің қаулысын жіберді, әлі күнге тіркелмеген. Бірнеше рет қайтарып жіберді. Бұл жерде тырнақ астынан кір іздеп, сөзбұйдалыққа салып жатыр деп ойлаймын. Бір құжатты тіркеу үш айға созылуы масқара ғой», дейді облыстық мәслихат депутаты, Батыс Қазақстан фермерлер қауымдастығының төрағасы Серік Жарлығапов.
Батысқазақстандық 24 фермер биылғы 18 мамырда да Egov электронды порталы арқылы ел Президентіне хат жолдап, асыл тұқымды ірі қара мал сатып алған фермерлерге инвестициялық субсидия төлеуге жәрдемдесуін сұраған еді. Бұл өтініш 20 мамыр күні Президент Әкімшілігінде тіркеліп, 21 мамыр күні Ауыл шаруашылығы министрлігіне және облыс әкімінің аппаратына жолданған. Келесі күні облыс әкімінің бірінші орынбасары бұл өтінішті облыс әкімі аппаратының бас инспекторына жолдайды. Ол 24 мамыр күні бұл өтінішті облыстық ауыл шаруашылығы басқармасына жібереді. Басқарма басшысы өтінішті басқармадағы бөлім басшысына жолдайды. Сөйтіп 29 мамыр күні жауап дайындау үшін өтініш басқарманың бас маманына келіп түседі. 3 маусым күні облыс әкімі аппаратының бас инспекторы ауыл шаруашылығы басқармасынан жауап алып, Ауыл шаруашылығы министрлігіне жолдайды. Ауыл шаруашылығы министрлігі 11 маусым күні фермерлерге жазбаша түсіндіру хат жолдайды және тапсырманы бақылаудан алады. Ал 17 маусым күні Президент Әкімшілігінде Әлия Исмағұлова «түсініктеме берілді» деп, аталған өтінішті бақылаудан алады. Осылайша, батысқазақстандық шаруалардың жанайқайы еш шешілмей, қағаз айналымының астында қалған.
«Біз лауазымды тұлғалар жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі өрескел бұзылды деп есептейміз. Яғни елімізді азықпен қамтып отырған шаруалардың мәселесі шешілмей, Президенттің назарына да жетпей қалды» дейді наразы шаруалар.
Биыл 1 қыркүйекте Мемлекет басшысы Қазақстан халқына Жолдауында аграрлық саясатта сәйкессіздік бар екенін айтқан болатын. Министрлер ауысқан сайын саясат та өзгереді. Мұндай жағдайда фермерлерге болашақ жұмысын жоспарлау қиын. Мысалы, фермер 200 бас ірі қараға арналған бордақылау алаңын салып, мемлекеттен 25 пайыз көлемінде субсидия алғысы келеді, сол екі арада ереже өзгеріп, 200 бас орнына бір мезгілде 500 басты күтіп-баптау туралы норма пайда болады.
Шаруалардың талабы – субсидия беру тәртібі анық және ашық болуы керек. Шағын және орта шаруа қожалықтарына субсидия толық қолжетімді болуы қажет. Қазіргі таңда Батыс Қазақстан облысының фермерлері тұралаудың алдында тұр. Мал басын көбейту және облыстың экспорттық әлеуетін арттыру мақсатында соңғы жылдары ет және ет-сүт бағытындағы асыл тұқымды мал көп көлемде сатып алынды. Бұл мақсатқа жету үшін фермерлер қаржы институттарынан қарыз алды. Қазіргі субсидия қағидасына сәйкес бұл фермер сатып алынған әрбір асыл тұқымды сиыр немесе бұқа үшін 150 мың теңге қолдау қаражатын алуы тиіс еді. Осы қаржыны былтырдан бері ала алмай жүрген фермерлер бар.
Фермерлер жергілікті атқарушы органдар бюджетті есептеген кезде дұрыс жоспарламайтынына наразы. Мысалы, 5 наурызда асыл тұқымды ірі қара сатып алуға субсидия төлеу үшін бюджеттен 90 млн теңге қаражат бөлінген. Ол қаржы екі-үш минут ішінде бітіп қалған. Ал келер жолы бюджет қаржысы бөлінгенде, фермерлер сатып алған асыл тұқымды ірі қара малдың біраз бөлігінің жасы субсидияға сәйкес келмейтіні белгілі болған. Субсидияға қажетті қаржы бірден толық бөлінбегендіктен, қаншама фермер зардап шегіп, тиісті қаражаттан қағылған.
«Әсіресе, Жаңақала ауданы шаруаларының жағдайы қиын. Өткен қыста бізге құдай көмектесті, ақпанға дейін малды жайып шықтық. Әрі соңғы екі-үш жылдан бері жинаған қорымызды жеп шықтық. Енді биылғы қыс не болатынын білмейміз. Қазір біздің фермерлер полигон аумағына, өзге аудандарға қаңғып, шөп шауып жүр. Қазір дамуды ойлап отырған жоқпыз, қолдағы малды қыстан аман алып шығамыз ба, жоқ па деп алаңдап отырмыз. Көршілес облыстардағы әріптестерімізбен хабарлассақ, оларда мұндай мәселе жоқ, субсидия әлдеқашан төленген дейді. Жаңақала ауданында 520 шаруа қожалығы тіркелген, соның жартысынан көбі мемлекет көмегін ала алмай жүр. Былтыр облыс әкімі Жаңақала ауданына келген сапарында мал азығын дайындау үшін көмек болады деп еді. Бірақ еш көмек болмады. Биылғы халіміз одан да мүшкіл», дейді Талғат Бәйкенов.
«Жыл басында облыста мал шаруашылығын мемлекеттік қолдау үшін 5,6 млрд теңге қаражат қарастырылды, соның ішінде осы кезге дейін тауар өндірушілерден түскен өтінімдерге орай 2,7 млрд теңге төленді. Енді қалғаны 2,2 млрд облыс бюджетін соңғы нақтылау кезінде бөлінді. Бұл қаржы фермерлерге дейін жету үшін бірнеше саты бар: облыс әкімдігінің қаулысы қабылдануы керек, ол нормативтік құқықтық акті болғандықтан, қоғамдық ұйымдармен ақылдасу, қоғамдық тыңдаудан өту секілді міндетті процедурадан өтуі шарт. Биылғы өзгерістерге байланысты, барлық құқықтық актілер республикалық деңгейде тіркелуі тиіс. Қаржының кідірген себебі сол. Бүгін таңертең ғана құжат Әділет вице-министрінің алдына жетіпті. Ол келісімін берсе, облыс әкімінің қаулысымен бекітіліп, қайтадан Әділет министрлігіне тіркеліп, эталондық банкте жариялануы тиіс. Содан кейін ғана ол нормативтік құқықтық акті ретінде күшіне енеді. Сол кезде біздің басқарма ол қаражатты шаруаларға субсидия ретінде бөле бастайды», дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Жасұлан Халиуллин.
Ж.Халиуллиннің айтуынша, бұрын субсидияға өтінім тек бөлінген қаражат шегінде қабылданса, биылғы өзгеріске сәйкес бюджетте қаржы бар-жоғына қарамастан өтінім қабылдана беретін болған. Яғни шаруалардың өтініші алдын ала жиналып, резервке қойылады.
«Қаулыға қол қойылса, өтінімдерді тексеріп, сәйкестігіне орай субсидия төлеуді бірден бастаймыз», деді басқарма басшысы.
Облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының мәліметіне қарағанда, өңірде мал шаруашылығын субсидиялау үшін 1935 өтініш түскен. Сұралып отырған қаражат – 1 897,6 мың теңге. Басқарма келесі апта ішінде субсидия төлене бастайды деп сендіріп отыр.
P.S. Ж.Халиуллин облыс бойынша мал азығын дайындау жоспары 95 пайызға орындалғанын айтады. Кейбір аудандар қажетті мөлшерді 110-115 пайызға артығымен жинап алған. Алайда Жаңақала ауданында ең төменгі көрсеткіш – мұнда қажетті мал азығының тек 50 пайыздан артығы қамтылған. «Біз Жаңақала ауданы шаруалары жемшөп мәселесінде өзін өзі қамти алмай отырғанын мойындаймыз, бұл мәселені өзге өңірлерден ішкі тасымалдау арқылы қамтуды жоспарлап отырмыз», дейді басқарма басшысы.
