Қылышын сүйреп қыс айлары жақындап келеді. Алда боранды күндер мен ызғарлы түндер күтіп тұр. Ауа температурасы әлі де болсын нөлден төмендей қоймағанымен, Қазақстанның көп өңірінде күн райы салқындады. Тіпті кей өңірлерде жылу беру маусымы басталып кетті. Бұл ретте, «еліміз 2021-2022 жылдардағы жылыту маусымына дайын ба, көмір бағасы қолжетімді ме?» деген заңды сұрақ туындайды.
– Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында биржалық сауда-саттықтарды, соның ішінде, ең алдымен, мұнай өнімдері, электр энергиясы, көмір салаларын тәртіпке келтіру туралы тапсырма беріп, бұл салалардағы ірі компаниялардың тапшылықты қолдан жасауға жол беруге болмайтынын атап өткен болатын. Президенттің тапсырмасын орындау үшін Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің жанынан консультативтік-кеңесші орган – Биржалық комитет құрылды. Оның құрамына аталған агенттіктің, Сауда және интеграция министрлігінің, Мемлекеттік кірістер комитетінің, Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының және KASE өкілдері кірді, – деді Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Болат Самбетов.
Оның айтуынша, биржалық комитеттің негізгі міндеті – биржалық сауданы дамыту жөнінде ұсыныстар қалыптастыру және биржалық саудаға қатысушылар мен уәкілетті мемлекеттік органдарға тиісті ұсынымдар шығару. Биржалық сауда-саттықты жүргізу барысын онлайн режімде қадағалау, биржалық және биржадан тыс баға белгіленімдеріне мониторинг жүргізу және биржалық саудаға монополияға қарсы талаптарды сақтау үшін Биржалық комитет жанынан Ахуалдық орталық құрылды.
– Биылғы сәуір айынан бастап отандық тауар биржалары алаңдарында алғаш рет коммуналдық-тұрмыстық көмірдің биржалық сауда-саттығы басталды. Саудаға шығарылған қатты отын көлемі көмір разрездері өндіретін барлық көлемнің 10%-ын құрайды. Бұл ретте көмір шағын партиялармен (1-5 вагон) коммуналдық-тұрмыстық көмірді тауар биржалары арқылы өткізу жөніндегі секциялық қағидаларға сәйкес тікелей өңірлік операторларға сатылады. Қалған 90%-ы разрездердің қалауы бойынша өз шарттарына сәйкес сатылуы мүмкін, – деді Б.Самбетов
Биржалық сауда-саттықтың бұл тәртібі делдалдардың қатысуынсыз халықты «арзан»/«қолжетімді» коммуналдық-тұрмыстық көмірмен қамтамасыз ету мақсатында енгізілді. Бұған дейін көмір өндіруші компаниялар көмір сату маусымы шарықтаған кезде ірі көлемдегі бір реттік сауда-саттық шеңберінде биржада жыл сайынғы барлық көлемге бір жыл бұрын келісімшарт жасасып қойып отырған болатын. Соның салдарынан, көтерме саудагерлерге жүгінуге мәжбүр болған өзге компаниялардың ресурсы қолжетімсіз болып қалды.
– Бүгінде өндірілетін коммуналдық-тұрмыстық көмірдің барлық көлемінің 10%-ын шағын партиялармен сату Сауда және интеграция министрінің 2021 жылғы 13 тамыздағы бұйрығымен заңнамалық түрде бекітілген. Мәселен, өңірлік операторларға тауар биржалары арқылы міндетті түрде өткізуге жататын коммуналдық-тұрмыстық көмірдің жалпы жылдық көлемінің 10%-ын белгілеу бөлігінде биржалық тауарлар тізбесіне өзгерістер енгізілді. Көмір разрездерінің деректері бойынша 2021 жылдың екінші жартыжылдығында тауар биржасындағы сауда-саттыққа 511 мың тонна коммуналдық-тұрмыстық көмір шығарылады. Яғни жыл соңына қарай олар келесі жылыту маусымына биржада 511 мың тонна көмір сататын болады. Бұл разрез арқылы өндірілетін көлемнің 10%-ын құрайды. Бүгінгі таңда 476 мың тоннаға жуық көмір сауда-саттыққа шығарылды. Соның 200 мыңнан астам тоннасы сатылды, – деді Б.Самбетов.
Соның ішінде, «Қаражырада» шамамен – 80 мың тонна, «Шұбаркөлде» – 120 мың тонна, «Богатырь Көмірде» – 3,5 мың тонна. Коммуналдық-тұрмыстық көмірді сатып алушылар ретінде еліміздің 11 өңірінен 40 өңірлік көмір операторлары қатысты. Олардың қатарында Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент қалалары мен Ақмола, Алматы, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарының көмір операторлары бар. Осылайша, жаңа ойыншылар пайда болып, аймақтағы операторлар арасында бәсекелестік артты.
– 2021 жылдың қыркүйек-қазан айлары аралығында «Богатырь Көмір», «Кузнецкий разрезі», SAT Komir тау-кен компаниясы коммуналдық-тұрмыстық көмірімен биржалық сауда-саттық өткізу жоспарланған. Сауда-саттық кестесін тауар биржасының сайтынан немесе монополияға қарсы агенттіктің ресми телеграмм-арнасынан табуға болады. Биыл күзде коммуналдық-тұрмыстық көмірдің болжамды құнын анықтау үшін ведомство талдау жүргізді. Бұл талдау тасымалдау шығыны сияқты жекелеген шығыстардың артқанына қарамастан, тауар биржалары арқылы өндірушілерден тікелей сатып алынған 2021-2022 жылдардағы жылыту маусымының көмір бағасы өткен 2020-2021 жылдардағы жылыту маусымындағы бағалар деңгейінде екенін көрсетті, – деді Б.Самбетов.
Ведомство басшысының орынбасары әкімдіктерге коммуналдық-тұрмыстық көмірді бөлшек саудада өткізу нарығында баға белгілеу жүйесіне ерекше назар аудару және бағаның негізсіз көтерілуіне жол бермеу бойынша шаралар қабылдау ұсынылғанын жеткізді.
