Осы отыз жыл ішінде қазақ қаламгерлері оқырман сүйіп оқитын таңдаулы шығармалар жазды, олардың қаламы ұлт әдебиетінің дамуына күш қосты. Әбіш Кекілбаев, Мұхтар Мағауин, Қабдеш Жұмаділов, Әкім Тарази, Төлен Әбдік, Тынымбай Нұрмағанбетов болып жалғасып кете беретін есімдер ұлт оқырмандарына мәңгілік азық боларлықтай көркем еңбектер сыйлады. Олардың жазған әр шығармасы тәуелсіздікке қолы жеткен қазақ халқының кешегі өткен тарихын түгендеп, ертеңгі өміріне деген үмітін нығайтты.
Қазақ жазушыларының қара шаңырағы саналатын Қазақстан Жазушылар одағы да бұл тұрғыдан қаламгерлерімізге ұйытқы бола білді.
Бұл ұйымның әдеби байланыстар барысындағы істеген ізгі шаруалары біршама көп. Айталық, 2018 жылдың 20-21 қыркүйек аралығында Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы Мәдениет және спорт министрлігінің қолдауымен Елбасымыздың «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында «Қазіргі заманғы сөз энергиясы» атты Еуразиялық әдеби форумын өткізді. Форумға Ұлыбритания, Германия, Ресей, Қытай, Түркия, Латвия, Мажарстан, Польша, Молдова, Армения, Украина, Болгария, Моңғолия, Әзербайжан және өзге де мемлекеттердің қаламгерлері қатысты.Елордада ұйымдастырылған бұл әдеби форумда жан-жақты әдеби байланыс, өзара түсіністік, аударма мәселесі сияқты түйткілдер талқыланды.
Ал 2019 жылдың 4-6 қыркүйек күндері Қазақстан Жазушылар одағы Қазақстан Президенті Әкімшілігінің және Мәдениет және спорт министрлігінің қолдауымен Нұр-Сұлтан қаласында Азия елдері қаламгерлерінің І форумын өткізді. Тұңғыш рет ұйымдастырылған бұл форум Азия континентінде орналасқан елдер арасындағы әдеби-мәдени байланыстарды нығайту, одан әрі дамытумен қатар еліміздің бүгінгі кескін-келбетін, Қазақстанның әдебиетін, рухани құндылықтарын өзге елдерге таныстырып, әдеби үдерістің дамуына қатысты Азия елдерімен тәжірибе алмасу сынды бірқатар мақсат-міндетті негіз ете отырып ұйымдастырылды. Азия елдері қаламгерлерінің І форумына 44 мемлекеттен әлемге беделді халықаралық сыйлықтардың жүлдегерлері, ұлттық, мемлекеттік сыйлықтардың лауреаттары һәм Жазушылар одағы мен ассоциацияларының төрағаларынан құралған 100-ге жуық ақын-жазушы мен еліміздің түкпір-түкпірінен шақырылған 50-ден астам қаламгер бас қосты. Олардың арасында Нобель сыйлығының номинанттары, Букер және ASEAN сыйлықтарының лауреаттары бар. Осы форумға қонақ ретінде қатысқан араб жазушысы Ибрагим Нәсіролла: «бұл форум қаламгерлер үшін өте маңызды, осы мүмкіндік арқылы алуан ұлт жазушылары бір-бірімен танысып, пікір алмасуы – ең басты жетістік болып табылады. Біз бір-бірімізден өте алыста, Азияның әр қиырында тұрғанымызбен, мақсатымыз бір. Ол – жақсы шығарма жазу», деген ойын айтса, ал Оңтүстік Кореядан келіп қатысқан ақын Ко Ын: «Нұр-Сұлтан – әлемдік астаналардың ішінде жасы, тіпті өте жасы», деп елордамызға деген бағасын, әсерін айтқан еді. Ол қазақ ақын-жазушылары арасынан ұлы Абайдың шығармаларын оқығанын сөз етті.
Тәуелсіздік жылдарындағы әдебиеттің деңгейін көтеру үшін жасалған маңызды қадамның тағы бірі – қазақ қаламгерлерінің туындыларын алты тілге аудару жобасы болмақ. Бұл жоба Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жүзеге асты. Аталған жоба тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті мен мәдениетін, музыкасы мен бейнелеу өнерін, хореография, кино және театр саласындағы жетістіктерін әлемге танытуды басты мақсат етті.
Поэзия және проза жинақтарының таныстырылымына осы жобаға қатысқан Ұлыбритания, Испания, Франция, Ресей, Қытай, Мысыр және Таяу Шығыс елдері аудармашылары мен әдебиеттанушылары, баспа ұйымдарының өкілдері елімізге келіп, авторлармен кездесіп, тығыз байланыста жұмыс істеді.
Сол кездегі Қазақстан Президенті Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі, «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыруға жауапты жұмыс тобының жетекшісі Аида Балаева аталған жоба туралы: «Қазақ әдебиетінің үздік үлгілерін БҰҰ-ның 6 тіліне аударып, тарату – ұлт тарихында бұрын-соңды болмаған, қазақ мәдениетін әлемге таныстыру тұрғысынан теңдесі жоқ бастама» деген болатын. Әдебиетке көңіл бөлуді мақсат еткен жоба қазақстандық 60 автордың жұрт сүйіп оқитын шығармалары әлемнің 6 тіліне аударылып, сол тілдерде жұмыс істейтін ең беделді баспалардан кітап болып шығып, 5 құрлықтағы 90-нан аса елдің жоғары оқу орындары, кітапханалары мен ғылыми орталықтарына таратылды.
Осы жоба барысында аударма сапасына назар аудару түйткілді мәселенің бірі болды. Қазақ авторларының шығармаларын 6 тілге аударатын шетелдік аудармашылар мен баспагерлер Қазақстанға арнайы келіп, еліміздің тарихымен, мәдениетімен танысты. Айталық, Ұлыбритания, Испания, Ресей, Франция және Қытай елдерінен келген аудармашылар қазақ жазушыларымен жеке-жеке кездесіп, өзара сұхбаттасып, аударма барысында туындаған сұрақтарға жауап іздеді. Бұл кездесу – аударманы түпнұсқа мәтінге мейлінше жақындатып, аударатын шығармалардың көркемдік өресін биіктетуге жақсы мүмкіндік болды.
Осы жоба жетістіктерінің бірі қазіргі қазақ әдебиеті шығармаларын ағылшын тіліне аудару, басып шығару және тарату жұмысы Кембридж университеті баспасының қатысуымен жүзеге асқандығы еді. Күллі әлемге танымал университет баспасы аталған жобаға мықты аудармашылар мен танымал әдебиетшілермен бірігіп жұмыс істеді. Ал испан тіліне аударып, шығаруға Испания Мәдениет министрлігі қолдау көрсетіп, «Сервантес институтының» кеңесі бойынша кітаптарды басып, таратуға әдеби аудармаға маманданған Visor баспасы жауапты болды. Француз тіліндегі аудармасын істеуге Париж қаласының мэриясы қамқорлық жасап, жинақтарды шығару «Мишель де Моль» атты беделді француз баспа үйіне берілді. Ал орыс тіліндегі аударма мен әдеби редакция жұмысын үйлестіруге Ресей Жазушылар одағының мәскеулік ұйымы ұйтқы болып, жинақты басып шығару мен таратуға М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің баспасы ниет білдірді. Аталған антологияны қытай тіліне аудару, басып шығару және таратуға Қытай Халық Республикасының «Ұлттар баспасы» өз мойнына алды. Араб тіліне Египет Араб Республикасының Мәдениет және білім орталығының қолдауымен Таяу Шығыс елдеріне танымал MediaHub баспасы жұмыс істеді. Бұның өзі қазіргі әдебиетімізді насихаттау үшін жасалған нақты қадамдар деуімізге әбден болады.
Cambridge University Press делегациясының жетекшісі Джейн Манн осы жоба туралы: Қазіргі уақытта ұлттық реформалар өздерін басқалардан ерекшелеу бағытында жүреді. Бірақ Қазақстан тек қана білім саласында ғана емес, «Рухани жаңғыру» сияқты мемлекеттік бағдарламаларды іске қосу арқылы да қазақ қоғамының бет-бейнесін қалыптастыруда жаңа сипат алды. ХІХ ғасырдағы ағылшын ақыны әрі сыншысы Мэтью Арнольд айтқандай: «Мәдениет – әлемге сөзімізді, ойымызды жеткізіп, рухани кемелденуді іздеудің бір жолы». Бірнеше ай бұрын Лондонда алғаш рет қазіргі қазақ өнерінің көрмесі өтті. Бұл өте керемет көрме болды. Өйткені біз одан ұлттың қазіргі мәдениеті мен бет-бейнесі өз шекарасында шектеліп қалмай, әлемдік кеңістікке еркін шыққанын көрдік. Осы сияқты қазақ әдебиеті де өз шекарасында шектелмей әлем тілдеріне аударылып жатыр. Ұлттық аударма бюросынан қазақ әдебиетін аудару туралы ұсыныс түскенде, біз қуана келістік» деп атап көрсетті. Біздің елдің әдебиетке деген ықыласы жөнінде шетелдік мамандар жоғары баға беріп жатқанының өзі бір жетістік болмақ. Осы жоба барысында жоғарыда біз айтып өткен аударма, басып шығару, тарату, насихаттау жұмыстарына жалпы 70-тен астам маман тартылды. Жоба Мәдениет және спорт министрлігінің тапсырысы бойынша «Ұлттық аударма бюросы» қоғамдық қорының үйлестіруімен жүзеге асқанын айта кеткен дұрыс.
Адамзат ойшылының бірі саналатын Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойы аясында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен ұлы ақын, ойшыл, ағартушының шығармалары әлемнің 10 тіліне аударылды. Атап айтсақ, Абай шығармалары ағылшын, араб, қытай, испан, итальян, неміс, орыс, түрік, француз және жапон тілдерінде сөйледі. Аударма жинақтарға ақынның 145 өлеңі, 3 поэмасы мен 45 қара сөзі енді. Бұл да тәуелсіз елдің әдебиеті мен мәдениетіне деген ынтасының бір көрінісі.
Мемлекеттің қолдауымен шетелдегі таңдаулы шығармаларды қазақ тіліне аудару жұмысы да жанданып келеді. Шетелдік әдебиетшілер қауымы мен жоғары оқу орындарында мойындалған әлем әдебиеті теориясының негізі еңбегі ретінде саналатын «Әдебиет теориясы» көп томдықтары қазақ тіліне аударылып, ұлт әдебиеті мен оның оқырмандарына өзгеше жаңалық сыйлады. Бұл еңбектерде шетелдік 75 автордың шығармаларына талдау жасай отырып, әлем әдебиетінің жалпы теориясы түсіндірген. Осындай таңдаулы оқулықтың ана тілімізде сөйлеуі де бүгінгі әдебиетіміздің дамуына күш үстіне күш қоспақ. Әрине, бұл жобаның жүзеге асуына да мемлекет тарапынан қолдау көрсетілген.
Ордалы елдің өткен осы отыз жылы тынысты да ырысты кезең болды. Әдебиетке деген ынта күшеймесе, суыған жоқ. Қазақ қаламгерлері тәуелсіз елдің тұғырында тың тебін байқатып, ойдағы жауһар дүниелерін қағазға түсіріп, оқырманға ұсынуда. Оқырман саны да өспесе, өшкен жоқ. Бұдан былайғы жерде Тәуелсіздік өркен жайған елде әдебиеттің де өрісі кеңейе бермек.
