Теңгені тұрақтандыру һәм инфляцияны төмендету амалдары

«Газ 50»-мен басталып, кейін «қаңтар бүлігіне» ұлас­қан оқиғалар сәл бол­ма­ғанда елдегі әлеуметтік-эко­­номи­калық ахуалды тәлті­ректетіп жібере жаздады. Еліміздегі ең дамыған қа­ланың бү­лінуі инвестициялық тар­тым­ды­лығымызға үл­кен соққы болғаны анық. Сондықтан, осын­ша­лықты залал келтірген құқық бұ­зу­шылардың анық­талып, тиісінше жазалануы керек. Әйтпесе кәсіпкерлер мен ин­вес­торлардың біздің эко­номикаға деген сенімі қай­та оянбайды.

– Қазір халықаралық қаржы нарық­тарында қазақстандық ком­паниялардың акция құны қалпына келіп, еліміздің тәуелсіз облигациялар тартымдылығы нығайып жатыр. Бұл сыртқы инвесторлар тарапынан Қазақстан экономикасына деген сенім мен үміттің орала бастағанын аңғартады. Бірақ шетелдік инвестор енді бұдан былай біздегі әлеуметтік-экономикалық дамуды екі шо­қып, бір қарап тексеріп, зерттеу­ге көшеді, – дейді сарапшы Диас Құмарбеков бізге берген сұхбатында.

Ал AERC Beta LLP бас директоры Ғалымжан Айтқазиннің сөзіне қарағанда, Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) тарапынан қабылданған уақтылы шешімдер арқылы экономика алапат сілкіністен аман қалды.

– Негізінен, ҚНРДА тікелей және кері РЕПО операциялары сияқты қолжетімді құралдарды, депозиттық аукционды қолдануға, Ұлттық банктің (ҰБ) қысқа мерзімді ноттарын шығаруға дайын екенін мәлімдеді. Өз кезегінде Ұлттық банк ішкі және сыртқы нарық қатысушылары тарапынан теңгеге деген сенім нығаюы үшін жағдай толық тұрақталғанша валюталық интервенция жүргізетінін, сөйтіп қаржылық тұрақтылық пен валюта нарығы балансын реттеуге дайын екенін айтты. Нәтижесінде, Қазақстан қор биржасындағы (KASE) алғашқы валюталық сауда сәтті, ешқандай дау-дамайсыз өтті, – дейді Ғ.Айтқазин.

Ұлттық банк Президенттің жекелеген тауарлар мен қызметтер баға­сын 180 күн бойы өсірмеу тура­лы тапсырмасы ішкі тұрақты­лыққа оң әсер етеді деп санайды.

– Осы ретте қадағалаушы пікі­рі­мен толық келісемін. Мұндай мүм­кіндікті импортқа тәуелділікті төмендету, әлеуметтік теңсіздікті қысқарту, монополияны жою, кө­лең­келі экономикамен күресу және нарықта бәсекені арттыру сияқ­ты ішкі инфляция фактор­ларын шешіп алуға пайдалану ке­рек. Яғни баға реттеуді қалып­ты және нарықтық құбылыс деп қар­а­май, мұны (Президент мора­торийін. – ред) әрі қарай баға өсі­мі­мен күрестегі транзиттік кезең деп қарастыру қажет. Дәл осы ба­ғыт­­­тағы әрекеттер ғана қыс­­қа мер­зім­ді перспективада мық­ты әрі нық тең­ге курсын жа­сап, инф­­л­­я­ция­ны тұ­рақты төмен­гі дең­­гейге түсіре алады, – деді Teng­enomika Teleg­
ram-каналы­ның авторы.

Базалық мөлшерлемені көтеру банк несиелерін қымбаттатып жіберетіні белгілі. Соған қарамас­тан инфляциямен күрес үшін Ұлт­тық банк 2021 жылдың қыркүйе­гі­нен бері базалық ставканы бір­неше рет жоғарылатты. Бұл ақша-несие саясаты өз жемісін бере ме?

– Оптималды базалық ставканы есептеу үшін экономикалық модель қолданылады. Мыса­лы, макроэкономикалық көрсет­кіш­тер негізіндегі қазіргі монетар­лық жағдайды талдауға QPM (тоқсандық болжау моделі) мүм­кіндік береді. AERC есептеуінше, 4-6 пайыз инфляция межесіне жету үшін TONIA-ны (тәуекелсіз мөл­шерлеме. – ред) 11-12 пайыз­ға дейін көтеру керек, демек базалық ставканы кем дегенде 10-10,5 пайызға дейін жоғарылату қажет болады. Қазір базалық ставка – 9,75 пайыз. Яғни қадаға­лау­шыда жақын арада оны тағы көтеретіндей әлеует бар, – дейді Д.Құмарбеков.

Ал теңге курсы 430-440 ше­гін­де болады деген болжам бар.

«Қазіргі макроэкономикалық ахуалды ескере отырып айтсақ, теңге курсына әсерін тигізетін негіз­гі факторлар – елдегі геосая­си жағ­дай және COVID-19-дың жаңа штамы. Бұлар энергия тасымал­даушылар бағасына әсер етеді. Бірақ осы екі фактор да ақша-несие саясатының нәтижесінде қиындық тудырмайды және теңге курсының күрт көтерілуіне ықпал етпейді. Ұлттық банктің негізгі құзыреті – тауарлар мен қызметтер баға­сының тұрақ­тылығын сақ­тау. Сондықтан Ұлт­тық банк сая­саты елдің инвес­ти­циялық тар­тым­дылығына тіке­лей әсер ет­пейді, бұл – басқа мемлекет­тік ор­ган­дардың міндеті. Десе де ақша-несие саясатының қатаң­дануы экономикалық даму мен тартымдылықты баяулатып тас­тайды деуге болмас. Өйткені Қазақ­станда нарықтық ставка­дан, кейде тіпті базалық ставкадан тө­мен пайыздық мөлшерлемемен қар­­­жы­ландырылатын мемлекеттік бағ­дарламалар бар» дейді ол.

Сарапшы Әсет Наурызбаев бол­са, әлемдік инфляциямен күре­суді доғару керек деген пікірде.

– Біз қалай күрессек те АҚШ-тан келген инфляцияны жеңе алмаймыз. Цемент, металл, азық-түлік, шекарадан кіргізілетін тауар­дың бәрі автоматты түрде қым­баттап кетеді. Біз бекітіп алған ставкаларымызбен ол қымбат­шылыққа қарсы тұра алмаймыз. Өзге елдер де бұл түйткілмен бет­пе-бет келіп жатыр. Олар ақша­лай табысты индекстеу немесе ті­ке­лей төлемдер арқылы тұр­мы­сы төмен топтардың табы­сын арт­тырып жатыр. Ал ішкі инф­ля­­ция ставкаға, экспорттық және им­порт­тық ағынға, сауда серіктес ел­дердің балансына тәуелді, – дейді ол.

Қаржыгер Расул Рысмамбетов­тің айтуынша, базалық ставканы қазіргі 9,75 пайыздан жоғары көтере беру енді айтарлықтай пайда әкелмейді.

– Теңгеге деген сенімді арттыратын қысқа мерзімді құрал – депозит, құнды қағаз деген сияқты теңге құралдарына деген ставканы көтеру. Мұндай қадам аталған құралдарды салым үшін тиімді ете түседі және мұны базалық ставка­ны жоғарылату арқылы істеу де мін­детті емес. Қазіргі 9,75 па­йыз то­лық­тай жет­кілікті. Оның үстін­е қазір мұнай бағасы жақсы өсе бас­тады, бұл да теңгенің берік­тігіне әсер етпек. Меніңше, теңгеге қа­тыс­­ты түсін­беушілік елдегі ереуіл сал­дарынан туындап кетті. Ен­ді тең­ге әлсірей қояды дегенге қа­тыс­­ты алға тарта қояр дәйек жоқ. АҚШ Фе­де­ралды резерв жүйесінің келе­сі отырысына дейін. Ал ол 25-26 қаң­тарға жоспарланған, – дейді сарапшы.

Экономист Мұрат Темірханов та оптимистік көзқараста.

– Соңғы уақытта мұнай бағасы барреліне 80 доллардан аса бастады. Мұнай бағасы 50 доллардан асса Қазақстанның төлем балансы кере­мет жағдайда тұрады. Қазіргі ахуал­да (барреліне 80 доллар) мұ­най экспорттаушылары долларды еркін пайдалануда және теңге курсы нығаюы керек. Елдегі митинг пен тәртіпсіздік біздің ішкі сау­да қызметіміз бен төлем балансына өте әлсіз әсер етті. Қазір теңге курсына жағымсыз әсер етіп тұрған бірден бір фактор – елде болған жағдайға байланыс­ты күрт күшейген стандартты деваль­вациялық күтулер ғана. Қазақ­стандағы жағдай толық тұрақ­талды және әрі қарай ахуал на­шар­ламайды. Мұндай кезде айыр­бастау бекетіне жүгіріп, валю­та сатып алудың мәні жоқ. Ұлт­тық банк өзінің валюталық интер­вен­цияларымен ықтимал толқу­ды тез арада басады, – дейді экономист.

13 қаңтар, сағат 11:00-дегі жағ­дай бойынша KASE-де 1 доллар 433,39 теңгеге саудаланды. Ал 2021 жыл­дың қорытындысы бойынша инфл­я­ция 8,4 пайызды құрады. Азық-түлік тауарларының бағасы – 9,9, азық-түлік емес та­уарлар – 8,5, ақылы қызметтер 6,5 пайызға қымбаттаған.