Украина-Ресей: Ахуал алаңдатады

Көршілес елдердегі жағдай біраз уақыттан бері ушығып келді. АҚШ пен Еуропа елдері бұл мәселеге аса алаңдаулы еке­нін ашық айтқан. Украина мен Ресей шекарасындағы ахуалға қатысты НАТО Шығыс Еуропада әскери техника санын арттыру туралы шешім қабылдаған. АҚШ та қарап отырған жоқ. Егер Еуро­падағы жағдай одан әрі ушы­ғып, НАТО қорғану керек деп тапса, АҚШ шамамен 8500 аме­рикалық әскеридің дайын екенін мәлімдеді. Одан бөлек Ресейге эко­номикалық шара қолданатынын ескертіп, санк­циямен сес көрсетіп отыр­ғаны тағы бар.

Батыс елдері Мәскеуден жа­уын­герлерін шекарадан әрі әке­туге шақырып, қажет болса, санкция салуға дайын екендерін жеткізді. Алайда Кремль көрші елге басып кіру туралы мәліметті талай мәрте жоққа шығарып келді. Украина жағына келетін бол­сақ, жуырда ел Президенті халық­қа үндеу жасап, дүрбелеңге бой ал­дырмауға шақырған.

АҚШ, Ұлыбритания, Аус­тралия мен Германия Украи­на­дағы дипломаттары мен олардың отбасы мүшелерін елдеріне қай­тару туралы мәселе көтерген. Тіп­ті кейбірі эвакуация туралы шешім қабылдап та қойды. Ресей тарапының бұл оқиғаға қатысты өзіндік ойы бар. Ресей Федерация Кеңесі Халықаралық істер жөніндегі комитетінің бас­шысы Григорий Карасин Ба­тыс елдерінің елшіліктерін Киев­тен эвакуациялау туралы шешімі жағдайды одан әрі ушықтыру үшін жасалған қадам деп есеп­тейді.

The New York Times басылымы Ресей өзінің дипломаттарын Украинадан эвакуациялауға дайындалып жатқанын хабарлаған. Кейіннен Украина мен Ресейдің Сыртқы істер министрліктері бұл ақпаратты жоққа шығарды. Еуроодақ өз дипломаттарын елден алып шығуға асықпайтынын жеткізді.

Украина президенті Володимир Зеленский шекара маңында 100 мың­ға жуық орыс әскері бар екенін айтса, Батыс елдері Ресей әскер­лерінің белсенді қозғалысы туралы ақпаратты Киевке жеткізген. Зелен­ский Ұлттық қауіпсіздік және қор­ғаныс кеңесінің (ҰҚК) отырысы­нан кейін жасаған үндеуінде Киев Донбасстағы жағдайды реттеу үшін күш салып жатқанын айтты және елдің шығысындағы шиеленістер дүр­бе­леңге себеп болмауы керек деді. «Барлығы бақылауда. Дүр­белең­ге ешқандай себеп жоқ», деді В.Зелен­ский. Украина президентінің айтуынша, билік серіктестермен, дипломаттармен және әскери қызметкерлермен бірге Украинаның шығысындағы жағдайды тұрақтандыру үшін бәрін жасайтынын мәлімдеген. В.Зелен­ский азаматтарды сабырлы болуға және бәрі құрыды деп байбалам салмауға шақырып отыр.

Расында халық дүрбелеңге түсіп, үрейге берілсе, жағдай одан әрі ушыға береді. Мұндай пікір­ді Украинаның ұлттық қауіпсіз­дік кеңе­сінің хатшысы Алексей Данилов та айтқан. Ол BBC-ге бер­ген сұхбатында «халық үрейге беріл­­се, еліміз үшін ең қауіпті жағ­дай туады. Өйткені одан әрі мани­пуля­ция жасау оңай болмақ, Ресей­дің көздегені де осы» деді.

Жалпы, Ресейдің Украинаны ша­буылдауға дайындалып жатқаны туралы ақпарат былтырдан айтылып келеді. Кремль мұндай айып­тауларды бірнеше рет жоққа шы­ғарды және Ресей әскерлерінің өз тер­риториясында қозғалғанын, бұлай етуге құқығы бар екенін баса айтты. В.Путин, өз кезегінде, НАТО-ның шығысқа қарай кеңеймеуіне заңды кепілдіктер қажет екенін мәлімдеді. Осыдан кейін Женева мен Брюссельде Ресей, АҚШ және НАТО арасында келіссөздер өтті, алайда олар нәтижесіз аяқталды.

Ресей басшысы баспасөз мәсли­хат­тарының бірінде Батыс 1990 жылдары НАТО-ның шығысқа қарай кеңеймейтінін айтқан ауызша уәдесін бұзды деп айыптаған. В.Путиннің айтуынша, НАТО шығысқа қарай, яғни бұрынғы Кеңес елдерінің есебі­нен кеңеймеуге уағдаласқан-мыс. Польша, Мажарстан және Чехия НАТО-ға 1999 жылы, Болгария, Румы­ния, Словакия, Словения және бұ­рын­ғы кеңестік Эстония, Латвия және Литва республикалары 2004 жылы қосылды. Ал ұйым көш­бас­шылары Ресеймен дипломатияға да­йын екенін, алайда ұйымға қосылуға ниетті жаңа мүшелерге есігін жаппайтынын ашып айтты.

Халықаралық сарапшылардың айтуынша, Украинаның батысқа, батыс ұйымдарына бет бұра бастауы Ресей басшылығының қытығына тиген сынды. Украина Еуропалық одақпен және Ресеймен шектеседі. Алайда бұрынғы Кеңестік республиканың Ресеймен әлеуметтік, мәдени байланысы әлдеқайда терең, орыс тілі де кең қолданыста.

Ресейдің НАТО-ға қойған талаптары белгілі. АҚШ-қа жіберілген қауіпсіздік кепілдігі туралы шарт­тың жобасында Ресей өз талаптарын жазған. Мәселен, НАТО ұйымына мүше мемлекеттер Украина, сондай-ақ Шығыс Еуро­паның, оңтүстік Кавказдың және Орталық Азияның басқа да мем­лекет­­терінің аумағында ешқандай әскери іс-қимыл жасамауға тиіс делін­ген. Сондай-ақ құжатта Украина­ның ұйымға кіруіне тыйым салуды талап етілген. Польша мен Эсто­ния, Латвия және Литва сынды Бал­тық республикаларынан әскери бөлім­дердің шығарылуын, сондай-ақ Польша мен Румыния сияқты елдерде орналастырылған зымырандардың болмауын да сұрап отыр.

Батыс елдері Ресей Украинаға шабуыл жасаған жағдайда, бұрын-соңды көрмеген экономикалық қиын­­дықтарға, санкцияларға тап болады деп ескертіп келеді. ЕО ел­дерінің, НАТО мүшелерінің Ук­раинаға қатысты ұстанымы бір болғанымен, осы мәселеге қатысты Гер­манияның нақты шешімге келе алмауына көп сын айтылды. Германия қару-жарақ жіберу секіл­ді шешімдерден тыс қа­лып, қар­жылай көмек беретінін мә­лім­деген. Батыс сарапшылары неміс көш­бас­шы­сының Ресейге қатыс­ты батыл мәлім­деме жасамауына алаң­дау­лы. Се­бебі Германияның жаһан­дағы рөлі мен ықпалын, кезінде Мер­­кель­дің Путинге ашық сөйлеуін еске алған сарапшылар Шольц үкі­ме­ті­­­нен нақты ұстаным күтетінін айтқан.

Украинадағы жағдайға қатысты Жапония саясаткерлері де үнсіз қалмады. Билеуші партия өкілдері Ресей Украинаға қарсы әскери шабуыл жасаса, экономикалық санкциялар енгізілуі керек деген пікір білдірді. Нақты санкция ретінде Ресей­ден табиғи газ импортына тыйым салуды ұсынды. Сондай-ақ Жапо­ния билігі Украинадағы дип­ломаттарын елге қайтару мәселесі қаралып жатқанын мәлімдеген.

Өткен аптада АҚШ тарапы Ресейдің талаптарын ескере отырып, қауіпсіздік мәселелеріне қатысты жазбаша жауап жіберетінін айтқан. Қазір Батыс пен Ресей Украинада әскери қақтығысты болдырмаудың, қауіпсіздік саласындағы ірі дағ­дарыстан шығу жолын өздерінше қарастырып жатқанына қарамастан, соңғы жаңалықтар ахуал ушығып жатқандай әсер қалдырады.