Tanym Project: Психологке жүгінудің әбестігі жоқ

Жалпы, тәні ауырса дәрігерге баратын адамның жаны қиналса психологке жүгінсе, несі айып? Әлдебір сауал мазалап, жаны ба­­­йыз таппағанда осы салада арнайы білімі бар маманға емес, жолдас-жорасы­на хабарласу – көптің әдеті. Пси­­хологтің кеңесіне жүгінуді еріккеннің ермегі, «то­­­йып секі­рудің» көрінісі ретінде қабыл­дай­­тындар да аз емес. Осы рет­те жоғарыда айтып өткен БАҚ, әлеуметтік желілердегі белсен­ділер, психологке барудың қажет екенін айтып әлек.

Осы орайда сөзден іске көш­кендер де табылды. Жастарға психолог кеңесіне жүгіну, басына түскен мәселемен бөлісу қа­лыпты, ал кей жағдайда тіп­ті дұрыс екенін айтып қана қой­май, еріктілер жиналып, мүм­кіндігінше материалдық кө­мек қолын созатын мамандар тобы құрылып арнайы жобаны қолға алды. Бұл – Tanym Project жобасы. Аталған коммерциялық емес әлеуметтік жоба аясында қазақстандық жастарды пси­хо­логиялық қолдау және 1 000 теңге көмек алуға мүмкіндігі бар. Мәселеңізді түсіндіріп Instagram не Telegram желілеріндегі парақ­шаға жазсаңыз болғаны, жоба ұйымдастырушылары сұра­ғы­ңызға қарай маман таңдап береді.

Ұйымдастырушылар бастаманы «Қазақстан жастарына пси­хологиялық көмек көрсетуге да­йын еріктілер жобасы» деп таныстыруда. Топтың құрылуына елдегі қыздардың мәселесі түрткі болыпты. Яғни жоба қыздар өз бағасын біліп, өз күшіне сенсе, өмірде кездескен қиындықтармен күресуге көмек алса деген ниет­пен құрылыпты. Жастар жоба ұйым­дастырушыларына ата-ана, туыс, достар, жалпы қоғаммен байланыс бойынша сұрақтармен, өз өзін дұрыс бағалау, мансап, бала тәрбиесі, қиын психо­ло­гия­лық жағдайларға қатысты мәсе­ле­лер бойынша хабарласа алады. 

Еріктілер тобында психологтермен қатар журналистер, дизайнерлер де бар екен. Негізгі жұ­мысты психологтер ақылы түр­де жүр­гізеді, қалғанының жұ­мы­сы­н­а ештеңе төленбейді. Пси­хо­логтердің барлығы арнайы оқу орындарын бітірген, бұл салада бірнеше жыл қызмет етіп жүрген мамандар.

Бұл ерікті жұмыс болса да, аз да болса ақы төлеу ісін олар «ақша төлеу – өзімен жұ­мыс істеуге әзірлігін білдіріп, психо­лог­тің еңбегі мен уақыты зая кет­пей­ті­ніне кепілдік береді» деп түсін­д­і­реді. Психологтер мәселе ше­шіл­генге дейін консультация береді, әрі қарайғы көмегі үшін өзара келісіп, жұмысты жалғастырады. Бір еске­ре­тін жайт – тамыры тереңдеп кеткен үлкен мәселелерді шешуде жо­ба­ның мүмкіндігі шектеулі.

«Алғашында көмек құны 500 теңгеден басталған, қалаған адам белгілеген сомадан да көп тө­лей алатын. Дегенмен біраз тә­жі­рибеден кейін ортақ соманы бел­гілеу туралы шешім қабыл­дадық. The Manat Foundation қа­йырымдылық қоры кон­суль­та­ция ақысын төлей ал­май­тын­дардың шығынын өтеуге әзір екенін айтып, серіктес болуды ұсынды. Қор бүгінде біршама жастың сұрағына жауап алуға жағдай жасап үлгерді», дейді ұйымдастырушылар.

Жобадағы мамандардың күн­де­лікті өз жұмысы болғандық­тан, психологтер қолы бос кезде кон­суль­тация жүргізеді. Сондық­тан ұйымдастырушылар мамандармен алдын ала келісіп, бел­гіл­енген уақытта байланысқа шы­­­ғуын талап етеді. Байланыс ке­зінде тыныш, адамдардан алыс жерге баруға кеңес бе­ре­ді. Кез­десуге қатыспайтын болса, уа­қытынан бұрын ескерту де маңызды. Елорда мен Алматы қалаларының тұрғындары психологтермен жүздесе алады, ал рес­публика аймақтарындағы жастар тек онлайн форматта ғана кездесу мүмкіндігіне ие.

Жобаның негізін қалаушы Ұлпан Рамазанова жобаның өзі­­нің жеке блогынан бастау ал­­­ға­нын айтады. Алғашында жеке парақшасы арқылы алыс­та­ғы сіңлісіне арнап жазбалар жолдаған. Ол сіңлісі «менен сұрауға ұялғанын ең болмағанда желіден оқыса» деп ойлағанын айтады. «Біраз уақыттан кейін басқа да қыздар көмекке жүгіне бастады. Сол кезде мәселеге ма­мандар араласуы керегін тү­сіндім. Өйткені мен психолог емеспін, бәріне көмектесе алмаймын», дейді Ұлпан.

Осы идея туғаннан кейін, сәй­кестік пе, басқа ма, бірақ Жанна есімді психолог психологтер қоғамдастығында жұ­мыс істейтінін айтады, бірге жұ­мыс істеуге ұсыныс білдіреді. «Кез­десіп, жобаның бағытын нақтыладық. Енді концептті аша түсетін атау таңдауымыз керек болды. Шыны керек, бұрын-соңды тәжірибеміз бол­мағаннан кейін қандай нәти­же күтерімізді де білмедік. Механизмі дайын болған соң, шегінерге жол жоқ деп, белді бекем будық. Әлеу­мет­тік желілердегі парақ­ша­мыз­ды жүргізу үшін ерік­тілер мен дизайнерлерді тауып, көмегіне жүгіндік. Дәл қазір 15 психолог жастарға көмек көрсетіп жүр», дейді Ұ.Рамазанова.

Психо­лог­тер туралы ақпаратқа назар сал­сақ, барлығы тәжірибелі ма­ман­дар. Арасында Чехия, Ресей уни­вер­си­тет­терінің түлек­тері де бар.

Жоба ұйым­дастыру­шы­ла­ры­ның айтуынша, психо­лог­тер­дің жұмыс бағыты да әр түрлі. «Жұмысқа қабылдарда маманның білімі, тәжрибесі мен бағытына мән береміз. Қазір әлеуметтік же­лі­де қаптап кеткен нумеролог, ас­тро­логтермен жұмыс істемейміз. «Әлемді құтқарамыз» деген үлкен мақсат та қоймадық. Кішігірім ақы төлеу (донат) арқылы психо­ло­­гтерімізді жұмыс істеуге ын­та­­­лан­­ды­рамыз. Осы уақытқа дейін бір кісіден келген ең үлкен донат мөлшері – 10 мың теңге. Түскен ақ­ша­ны еріктілерге де беруге тырысамын», дейді Ұлпан Рамазанова.

2021 жылғы шілдеден қазан айына дейін 4 ай ішінде 400 консультация жүргізілген. Жас­тардың жобаға деген пікірі оң. Ұйымдастырушылар іске кіріспес бұрын сауалдама жүргізген. Онда жастардан «психологке ба­руға не кедергі?» деп сұрапты. Алғашқы себеп ретінде көпшілігі қаражат мәселесін көрсеткен. Одан кейін себептер арасында мамандарға сенбеу де бар. Біз­дің негізгі міндетіміз – адамдарды құтқару емес, маманға жүгінудің әбестігі жоқ екенін көрсетіп, тос­қа­уылдарды жойып, қоғамның пі­кірін өзгерту», дейді жобаны ұйым­дастырушылар.

Жобаның әлеуметтік желідегі парақшаларында жазылған пікір­­лердің көпшілігінде психо­лог­тер жұмысына жоғары баға бе­ріл­ген. Әсем Камитова есімді ма­манмен жұмыс істеген бойжеткен досының кеңесі бо­йын­ша хабарласқанын айтады. «Де­ген­мен психолог мені бірден баурап алды. Өз мәселемді ашып ай­­туға қысылмадым. Психо­лог­пен жұмыс бірнеше айға созылды. Ол тек сұрағыма жа­уап беріп қой­май, мәселенің түп төркінін анықтауға көмек­тесті. Маманның тапсырмасын орындап қана жүр­дім. Алайда алысқа көз тастасам, айтарлықтай прогресс болғанын байқаймын. Қазір мазамды алатын қорқыныш, қатер сияқты жағымсыз сезімдерден арылдым. Бұған дәрі-дәрмексіз-ақ жеткенімді атап өткім келеді. Әсем өз мәселеммен дәрісіз кү­ресіп көруді ұсынған-ды, оның кеңесіне құлақ асқаныма қуа­ныштымын. Шыны керек, маманның жағымды әсері болғаны сонша, онымен әр кездесуді асыға күтетін болдым», деп жазады ол.

Басқа да пікірлерге назар сал­­­сақ, мәселелер әр алуан. Бірі ша­мадан тыс көп тамақ же­уі­нің себебін таппай келген болса, енді бірі ата-анасының ажырасқанын айтып, көмек іздеген. Ақша жинай алмау да, қаржыны тиімді жұмсай алмау да жастардың жиі кездесетін проблемасы, өйткені осы себеппен хабарласқандар аз емес. Ата-анамен, достармен қарым-қатынастың дұрыс болмауы да көпті толғандырса керек, колледж бен университет студенттері кө­біне осы мәселеге шешім іздейді екен. Ал көмекке жүгінушілердің барлығы дерлік 18-ге толған азаматтар. Бір қы­зығы, шетелдегі жас­та­рымыз да көптеп хабарласқан. Пікірлерден байқағанымыздай, олар шетелде маманның қызметі қалтаға сал­мақ салатынын, сол үшін жоба аясында көмек алғанын жа­­зыпты.

«Келеңсіз жағдайлар да болды, әлбетте. Алғаш рет өтініш біл­діргендердің бірі күткен нә­ти­же көрмей, шағымданды. Мұндай жағдайда ашық айтқан, мәсе­­лені бірлесіп шешкен абзал. Пси­хологтер да өздері көтере ал­май­тын жүкті мойнына алмай­ды», дейді жобаның басы-қасын­да­ғылар.

«Қазақстандықтарда негізінен психологке бару дәстүрі қалып­тас­паған. Елімізде осыған қа­тыс­ты бастамалар да болмады. Бір айта кетерлігі, «Өзін өзі тану» пәні ғана бар. Алайда оны арнайы маман оқытпаса, қажет нәтижеге жетпесіміз анық. Бүгінде күніне 5 өтініш қараймыз. Осылайша, жастардың қателіктерінің алдын аламыз деп сенемін», дейді Ұлпан Рамазанова.

Расымен, елімізде психологке баруды намыс санайтын, барғысы келсе де көпшіліктің реакциясынан қорқатындар жеткілікті. Оның үстіне, азаматтардың күн­де­­лікті қажеттілігін қамта­масыз етуге әрең жететін жала­қы­сы психолог қыз­­метіне жүгінуге мүмкіндік бер­мейді. Де­генмен жоғарыда сөз еткен ерік­тілер сияқты қоғамға пайдалы болуға ниетті азаматтар барда үміт үзіл­­мейді. Адам қоғамсыз өмір сүр­­­мейтінін айтамыз. Деген­мен қоғамның құраушысы – адам еке­нін ұмытпаған абзал. Үй­дің жақсысы – ағашынан болса, қо­ғам­ның жақсысы – сұ­ра­ғына жауап таба білген, жеке ба­сын­дағы мәселесіне жа­уап­кер­ші­лікпен қарап, оны шешуге тырысатын адамдардан құралады емес пе?