Коллаждарды жасаған Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»
Өлеңді біз ой мен сезімнің нәрестесі десек, қателесе қоймаспыз. Ақын үшін оның бары да, болмысы мен бітімі, көз қуанышы да – өлеңі. Кешегі Сұлтанмахмұт «Оян, қазақты» жазғанда, қалай шын жүрегімен қуанса, бүгінгі талантты жас ақын да есті бір өлеңін жазып, оқырманға ұсынғанда солай қуана алуы ғажап емес. Екі ғасырдың арасын жалғап тұрған, қуатты қалам иелерін үндестіріп тұрған жалғыз нәрсе – өлең. Кешегі кер ғасырда Шәкәрімше айтсақ, «Абай өзін-өзі өлеңмен ғана жұбата алды», хакім үшін керегі де сол еді. Ал бүгінгі қазақ ақыны өзін-өзі немен жұбатпақ? Әрине, өлеңдерімен. Өлең болғанда, Абайдікі сияқты ащы мысқыл, тапқыр ойды астар етіп, алыс болашақты көздеген жырлар болмаса да, өзінің әр сәттік көңіл күйін, қоғамнан түйгенін, өмірге көзқарасын сөз сарасына айналдырып, сонымен жанын жұбатады. Қолына қалам ұстаған үлкен ақындар туралы осыған дейін көп жазылды, айтылды. Ал біздің замандастарымыз не жазып жатыр, жазғандары қай деңгейде, әдебиетке не бере алады деген сауалға жауап табудың өзі кейде қиын.
Қолына қалам алған жас ақындардың таланттысы – Қайсар Қауымбек. Оның жыр жолындағы есімі әуелі қарт ҚазМУ қалашығымен, сосын ару Алматымен байланысты. Жас ақындардың өздері оны «Қағанымыз» деп ес көреді, еркелейді. Қағанаты бар Қайсар ақын бірде «Түс» көріпті, дұрысы, «Түс» деген өлең жазыпты, сонда ол бүй дейді:
«Жамырай жүзіп жақұт
көл жатты,
Жарық ай күліп шалқадан.
Басымда бүгін бақыт
пен шаттық,
Қасымда сенсің, қалқажан.
Теңеу де таппай
мысалым кеміп,
Жырлауға сені жетер ме ой?!
Құшағыма үнсіз қысамын келіп,
Қолымнан ұшып кетердей.
Көк көйлегіңді қағады жылап,
Бағыма мынау жел күндес.
Көкжиек көлге барады құлап,
Көзіңдей тұнған мөлдір кеш».
Осылай оқып келе жатып, бұл «Түсті» шынымен әлдебір қағанның салдық құруы шығар деп ұзақ ойға кетесіз. Бірақ бұл жырдың жас қағанының өлеңдегі салдығы еді. Жырларын жұрт сүйіп оқитын ақынның өлеңдері осылай болмай қайтсін, осындай атақты Бодлердің «Париж солай болмаса, несі мақтан?» дегені еске түседі.
Біз cөз еткелі отырған келесі өлеңі «Тәуелсіздік» деп аталады. Азат күнді асыға күткен қазақ баласының, оның ішінде қолына қалам ұстаған ақынның тебіренісі деп қабылдаңыз.
«Әрпінің өзі қиссадан өктем,
Дастаннан да асқақ.
Даңқының өзі ғарышқа
жеткен,
Аспаннан бастап.
Жырының өзі күркіреп төксе,
Күнді жылатқан.
Нұрының өзі маңдайдан өпсе,
Гүлді жұбатқан».
Бабалар арманына айналған тәуелсіздіктің ақын жүрегінде осылай жыр болып тербелуі қалай айтсақ та қисынға сыяды. Кешегі хандық дәуірлерде де елдің, жердің сөзін айтқан ең алдымен ақындар болды. Ал жетпіс жылдық ноқтаны сыпырып, еркіндікке қол жеткізген сәтте де, қазақтың ұлы арманының оянғанын, үмітінің түрленгенін, алуан түске боялғанын, күн сайын гүлдей құлпырғанын ақындар өлең етті. Бұл жолғы жырдың өзегі де – бостандық. Шалкиіз, Доспамбеттер мен қазіргі ақындардың арасында қаншама ғасыр өтсе де, жыр жүлгесі сол қалпынан айнымаған.
«Шешендер шемен тарихын,
Ғазалмен күйлеген.
Сол үшін шерлі бабалар да,
Ажалмен билеген.
Өксігі көкжал көмейінен
шығып,
Кекке айналған.
Көк туы қыран
құс болып туып,
Көкті айналған».
Заңғар жазушы Мұхтар Әуезов кезінде «Қазақ өлеңіне үлгі, өрнек берген, түрін көбейтіп, қалыбын молайтқан – Абай» деп ашығын айтып кеткен еді. Ал Абайдың қазіргі ақын шәкірттері қазақтың қара өлеңінің иін қандырып, қалыбын қаз-қалпында сақтап, оқырманын жырлармен сусындатып келеді. Үндестіктің ең үлкені – поэзиядағы үндестік болса керек. «Іңір қараңғысындағы көктем» жыр жинағының авторы, ақын Қайсар Қауымбек те Абай мектебінің талантты түлегі дер едік. Оның жазған жырларының жаны сұлулықты, ойы тереңдікті, өлшемі шексіздікті негіз етті. Тіпті сол қалыпты өзге замандастарына үйрете білді. Қолымыздағы «Іңір қараңғысындағы көктем» жыр жинағы оқырманға жеткен жақсы жыр жинақтың бірі екенін айтпай кетсек, ауырлау болар. «Өзіңді-өзің тану үшін кітап керек. Өзгені де тану үшін кітап керек» дейтін Расул Ғамзатовтың тағылымы талай ойдың ұшығын сыртқа шығарады. Қайсар Қауымбек кітабы шықпай тұрып-ақ өлеңдерін оқырмандары жақсы бағалаған бақытты ақын.
Ендеше, іңір қараңғысында жазылған жырлар оқырман санасына жарық сәуле шашары сөзсіз. Аспан парағында жазулы тұрған жырларды көктемнің ақ қанат құстары сынды қалпымен ойдың еліне, сөздің жұртына самғатқан ақынның өлеңдері қазақ поэзиясының бүгінгі жетістігі бола бермек.
