МАДИЯР БИДІҢ МАЗДАҒЫ

Тарих үні өктем, алауы мәңгі­лік маздақ. Оның тылсымы шек­сіз, сабағы жұмбақ болған сайын, ынтызар ете түседі өзіне. Ынтық­тық ырыс еселейді, өмір құбылы­сының қатпарынан сыр түйгізеді. Бір сұрақтың бір жауабы болары анық. Мәңгілікке тұйықталған дәнеңе жоқ. Тек, қыбын тапса, кілтін ашса, бәрі алақандағыдай анық. Ештеңе де себепсіз, салдар­сыз санаға салмақ салмайды. Сар­сытқан ой тарихтың бір елеусіз мезетінде ақылдың білте шамын тұтатары кәміл. Уақыт керек дерсіз бәріне. Құба-құп. Бірақ жадтық өлшем тек уақытпен ғана безбенделмейді екен. Ұрпақ ауысқан сайын рухтық ерік-жігер, сілкініс пен талпыныс, ізденіс пен ізет, тауқымет пен таупиықты тыр­бану – бәрі-бәрі ғасырлар бойы шешімін таппаған бір күдікті сәтімен сейілтіп жібереріне адам­зат баласы имандай сенеді. Сәттік сезіну, оймен түйсіну, соған негіз­делген сараптама “бір жоқты бір жоққа” тапқызғандай етеді. Ғылы­ми, әпсаналық тұжырымдар да осындай “қас-қағымдық” жаңалық ашу сипатын діттеп беретіндей. Маздақ! Рух маздағы. Көнеден, ХVІІ ғасырдың орта шенінен бас­тау алып, келесі ғасырдың оты­зын­шы жылдары, яғни Қаратау бойында 1655 жылы дүниеге келіп, 1735 жылы қартайып, өз ажалынан қайтыс болған Мадияр Жауғашты­ұлы­ның денесін қасиетті Түркі­стан­ға інісінің баласы Қарабалуан Алдияр­ұлы апарып жерлегені бірқыдыру тарихи деректерден көрініс беріп, нақтыланғанын  тәуелсіздік жылдарының жемісіне жатқызуға әбден болады. Мадияр Жауғаштыұлы алаш ардақтысы Міржақып Дулатұлының жетінші атасы. Қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы қырғын соғысы осы Мадияр бабамыздың ат жалын тартып мінген кезеңіне сайма-сай келеді. Жүрегінің түгі бар ол 1712 жылға дейін-ақ іні­лері­нің батыр балалары Қара­­балуан (Жанұзақ) Алдиярұлы, Жәнібек Қошқарұлы, өз балалары Ақбай, Айтқұл, Абыз, Бозды соңына ертіп, басқа да қазақ қосын­дары қа­тарында жоңғарлар­ды ел шекара­сы­нан асыра қуып, елін-жерін қорғаған ерлерінің, дуалы ауыз билерінің бірі болғаны тарихтан әмбеге аян. Әріден қозғасақ, І. Есенберлиннің “Көш­пенділер” трилогиясында баян­далатын Қара­балуанның көзсіз ерліктерінен-ақ Мадияр бидің ық­па­лын аңғару қиын емес. Тарих­тың сәттілік арнасы дегенде осы деректерге де ден қойылғаны анық. Былтырғы жылдың аяғына таман қазақ халқының біртуар пер­­зенті Мадияр би Жауғашты­ұлының “Әзірет Сұлтан” мемле­кет­тік тари­хи-мәдени қорық мұра­жайына қарасты Қожа Ахмет Ясауи кесе­несіне жерленген тұлға­лардың тізі­мі­­не енгізілгені туралы жағымды жаңа­лыққа кенелген едік. Жуырда осы оқиғаға байла­ныс­ты би ұрпақ­тары Қостанай облысынан Түркі­станға арнайы барып, аталары­ның басына зиярат етіп, ас беріп құрмет көрсетіп қайтты. Қамысты ауданы­ның әкімі Бақберген Өтеулин бас­та­ған имандылықты ту еткендер қата­рында Торғай мешітінің бас има­­мы Шоқан Ғазизұлы, арқа­лық­тық кәсіпкерлер Құрманғазы Жан­діл­дин мен Рамазан Құса­йынов, дәрі­гер Бәйгерей Балғаұлы, аста­налық Төлеухан Қасымбеков, т.б. болды. Олар жиналғандар алдында ел қорғаны, батыр әрі би Мадияр бабаларының ерлігі, ол туып-өскен елдің бүгінгі тыныс-тіршілігі хақында тереңнен әңгіме өрбітті. Мұражайға Қостанай облысы­на, оның ішінде Торғай өлкесіне қатысты тарихи-танымдық кітап­тармен қатар ұрпақтары атынан ескерткіш хат тапсырылды. Онда: “Орнықты Отан үшін орасан сый, Тұтамдай жерің үшін жаныңды қи! Киелі Түркістанда жай тауыпты, Қаһарынан жау ыққан – Мадияр би!”– деп терең мәнді бір шумақ өрілген екен. Өз кезегінде түркістандықтар да қонақтарына ыстық ілтипат көрсетіп, тәуелсіздіктің арқасында мүмкін етіліп отырған мұндай имандылық іс-шарасының мол тағылымды, зор тәрбиелік мәні барын баса насихаттап, тарих маздағының ұрпақ жүрегінің жалынына ұласып, мәңгілікке алау­лай береріне масаттанып, мақтаныш сезіміне жан балқытты. Иә, Мадияр бидің рухани маз­дағы жалындасын, шалқысын, бейбіт өмірдің аспанында жасам­паздық жалауы қалқысын! Оның Міржақыптай төте ұрпақ­тары жиырмасыншы ғасырдың ұлттық мүдде жоқтаушысы болса, қанға біткен сондай өрлік, кейінгі жаңа буынның да өрісті күресіне, қазақ тағдырына қатысты қарымды­лығына қуат, дем берсінші. Қайсар ӘЛІМ.