Өңірлерде ауа сапасы нашар

Басты міндет – ластану деңгейін төмендету

Экология, геология және та­биғи ресурстар вице-министрі Зульфия Сүлейменованың айтуынша, өңірлердегі атмосфералық ауаның ластану себептерін үш санатқа бөлуге болады.

«Еліміздің бас шаһары мен Алматыда ластанудың негізгі үлесі жылу нысандарына (ЖЭО, қазандықтар), автокөліктерге және жеке секторға тиесілі. Өске­мен және Теміртауда эмиссия­лардың едәуір көлемі өнеркә­сіптен келеді. Ақтөбе мен Аты­рауда ескірген кәріз-тазарту құры­лымдары экологиялық ахуалдың күрделенуіне негізгі себеп.

«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын ұстана отыра өзекті экологиялық мәселелерді шешуге байланысты қоғам өкілдері, әкімдіктер және табиғат пайдаланушылармен тал­қылау өткіздік. Нәтижесінде, 16 жол картасы қабылданды. Бұл карталарда барлығы 485 шара қарастырылған. 2020 жыл мен биылғы І тоқсанға жоспарланған жұмыстардың 50%-дан астамы орындалды. Қазір негізгі өнеркәсіптік өңірлерде жол карталарын өзектендіруге байланысты жұмыс басталды.

2025 жылға қарай жол карталарын іске асыру арқылы 10 қа­лада атмосфераның ластану индексі жоғары деңгейден орта­шаға төмендейді деп болжанып отыр. Бұдан басқа 7 кәріздік-тазарту құрылымы (КТҚ) мен 24 жаңа полигон салу, 12 кәріздік-тазарту құрылымын жөндеп, жаң­ғырту, сондай-ақ тарихи лас­танған жерлерді қалпына кел­тіріп, жою көзделген», деді З.Сү­лейменова.

Өңдеу үлесін арттыру қажет

Былтыр «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы қабылданғаны мәлім. Оның аясында 2025 жылға дейін эмиссияларды 20%-дан 30%-ға дейін төмендетуге қатысты ірі қалалардағы 16 өнеркәсіптік нысанда арнайы шараларды іске асыру қарастырылған.

«Тағы бір өзекті мәселе – қал­дықтарға қатысты. Жыл сайын Қазақстанда шамамен 4,5 млн тонна қатты тұрмыстық қал­дық жиналады. Осы жылы оның көлемі шамамен 4,2 млн тоннаға жетіп, 21,1%-ы қайта өңделді. Жылдың соңына дейін тұрмыстық қалдықты өңдеу үлесі 24%-ға дейін жетуі тиіс.

Әкімдіктердің ақпаратына сүйенсек, биылғы І тоқсанда қат­ты тұрмыстық қалдықтың кө­лемі 971 мың тоннаны құрап, оның 20%-ға жуығы өңделді.

Республиканың аумағындағы 204 қала мен ауданның ішінде 134 елді мекенде қалдықты бөлек жинау үрдісі енгізіліп, тағы 96 елді мекенде қалдықты сұрыптау жүйесі жолға қойылды.

Экологиялық кодекс арқылы қалдықтарға мемлекеттік реттеу, атап айтқанда, қауіпті қал­дық­тарды қалпына келтіріп, жою са­ласындағы қызметті лицензиялау, сондай-ақ қалдықтардың барлық түрін жинап, сұрыптайтын, сол секілді тасымалдау мен қауіпті емес қалдықтарды қалпына келтіретін немесе жоюмен айналысатын субъектілерге хабарлама жеткізу тәртібі енгізілді», деді вице-министр.

Қауіпті қалдықпен 60-тан аса ұйым айналысады

Қазір 60-тан аса ұйымға қауіпті қалдықтармен жұмыс істеуге байланысты тиісті лицен­зия берілген. Жауапты ведомствоның өкілдері айтқандай, еліміздің заңнамасында қалдықтарды қауіпсіз басқаруды ұйымдастырудың негізі қалып­тасқан. Айталық, фракциялар («құрғақ» қалдықтар: қағаз, картон, металл, пластик, шыны және «дымқыл» қалдық түрлері: тамақ қалдықтары, органикалық заттар және өзге де заттар) бойынша қалдықтарды бөлек жинауға қойылатын талаптар белгіленді. Сол секілді қалдықтарды түгендеу жөніндегі есептілік оңтайланып, бұл қалдықтардың қозғалысын бақылауға мүмкіндік береді (жаңа есеп қалдықтар кімге берілгені туралы деректемелерді қамтиды). Сонымен қатар жаңа Экологиялық кодекс аясында қалдықтарды ұйымдастырып, басқару жөніндегі функция әкімдіктерге жүктелді. Олар өз өңірлерінде қалдықтарды басқаруға байланысты кешенді тетікті қамтамасыз ету үшін ком­муналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарлама арқылы жұмыс істеуге тиіс.

7 мыңнан аса заңсыз қоқыс орны анықталды

2018 жылдан бері Экология министрлігі «Қазақстан Ғарыш Сапары» ҰК» АҚ-мен бірлесіп, елді мекендердің аумағында (35 елді мекен) қалдықтар жинақ­талатын орындарды анықтау бойынша ғарыштық мониторинг жүргізіп келеді. Жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ Экологиялық реттеу және бақы­лау комитеті мен оның аумақ­тық департаменттері геосервис (КЭРК) арқылы ғарыштық ба­қылау нәтижесінде бейберекет қоқыс орындарын тауып, оларды жою бойынша жұмысты жүзеге асырып жатыр. Бұл тетік өңірлердегі бейберекет қоқыс орын­дарын жою жөніндегі жұ­мысқа қадағалауды күшейтуге септесіп келеді.

Былтырғы ғарыштық мониторинг қорытындысына сәйкес 7 328 заңсыз қоқыс орындары анықталып, оның 89%-ы (6740 қо­қыс орны) жойылды. Мәселен, Қарағанды облысында – 1 360, Ақмола облысында – 1 329 және Шығыс Қазақстан облысында 678 заңсыз қоқыс ошағы жойылды. Маңғыстау облысында бұл жұмыс тым баяу жүріп жатыр.

Биылғы мамырдан бастап ғарыштық бақылаудың көмегімен заңсыз қоқыс орындарын анық­тауға қатысты жұмыстар басталып кеткен. Осы аралықта шамамен 1,5 мыңдай заңсыз қоқыс орны белгілі болды. Түсірілген суреттерге сәйкес жоғарыдағы ошақтарды жоюға байланысты жұмыстардың кестесі әзірленеді.

Қазақстанда климат құбыл­малылығының салдары байқалып жатқаны жасырын емес. Күрт континентальды климатты ескерсек, еліміздің әр өңірінде түрлі тәуекелдерге тап болу қаупі сақ­талып отыр.

Қазақстандағы температура­ның өсімі қазір орташа әлемдік деңгейден шамамен екі есеге асып отыр. Соның салдарынан туын­даған жердің құнарсыздануы, құрғақшылық, шөлейттену, су тасқыны және мұздықтардың еруі сынды мәселелер климаттың өзгеруіне бейімделіп, оның зардаптарын азайту бойынша шұғыл іс-қимылдарды қабылдауды талап етеді.

Көміртекті бейтараптылық стратегиясы жетілдіріліп жатыр

«Карбонсыздандыру мәселе­леріне тоқталсақ, парник газдарын азайту температураның көтерілуін тежеу үшін маңызды. Екі жыл бұрын Мемлекет басшысы 2060 жылға дейін көміртегі бейтараптығына қол жеткізуді бағдар ретінде белгілеген еді. Қазір Көміртекті бейтараптылық стратегиясы жетілдіріліп жатыр. Стратегияда қарастырылған төмен көміртекті даму еліміздің эконо­микалық және әлеуметтік ахуалын жақсартуға бағытталған», деді Экология, геология және та­би­ғи ресурстар министрінің орын­басары.

Министрлік қысқа мерзімді перспективада парник газының көлемін 2030 жылға дейін тө­мендету бойынша шараларды көз­­дейтін ұлттық деңгейде айқын­далатын салымдарды өзектен­дірмек. Бұл ретте парник газ­дардың көлемін реттеудің негізгі құралдарының бірі квоталардың сауда жүйесі саналады. Қазір аталған тетік арқылы электр энергетикасы, мұнай-газ, тау-кен өндіру, металлургия, химия және өңдеу сынды 8 секторда 200-ге жуық қондырғы реттеліп келеді.

Құзырлы органдағылар кө­міртегі нарығын кеңейтуге байланысты жұмысты жалғастыруды жоспарлап отырғандарын айтты. Атап айтқанда, Еуропалық комиссия мен Дүниежүзілік банкпен бірлесіп еуропалық эмиссия сауда жүйесімен интеграциялау бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Экология министрлігі осы жұмыстың нәтижелері ха­лық­аралық көміртегі нарық­та­рына шығуға жол ашады деген үмітте. Сонымен қатар қоршаған ортаға әсерді азайтудың тиімді тетіктерінің бірі – озық қолжетімді технологияларға көшу дейді ведомство өкілдері. Экологиялық кодекске сәйкес 83 кәсіпорында кешенді технологиялық ауди­т жүргізіліп, оның ішінде 45 кәсіп­орында 50 ластаушы көздердің бар екені анықталды.

Тау-кен металлургия, мұнай өңдеу, энергетика, химия, цемент салаларында озық қол­жетімді технологиялар анық­тама­лығын әзірлеу бойынша жұ­мыстар жалғасып жатыр. 2023 жылға қарай ластаушы 50 ірі кәсіп­орын үшін шамамен 16 ОҚТ анықтамалығы бекітіледі деп күтіліп отыр.