2014 жылдың қыркүйегінен бері Иран қолдайтын хусилер ел астанасы Сана мен кейбір аймақтарды өз бақылауында ұстап отыр. Бұл Йемен әскери күштері мен хусилер арасында жылдар бойы жалғасқан қақтығысқа себеп болды. Сауд Арабиясы бастаған араб коалиция күштері 2015 жылдың наурыз айынан бері хусилерге қарсы шығып, Йемен үкіметіне қолдау көрсетіп келеді.
Естеріңізге сала кетейік, Біріккен Ұлттар Ұйымының Йемендегі арнайы өкілі Грундберг Йемен үкіметі мен хусилер 2 сәуір күні әуе, құрлық және теңіз операцияларын 2 айға тоқтатуға келіскенін хабарлаған болатын. Кейін 2 маусымда атысты тоқтату келісімінің аяқталуына бірнеше сағат қалғанда тараптар атысты тоқтатуды тағы 2 айға ұзартуға келіскені туралы ақпарат шықты. Енді Йемен үкіметі мен хусилер бітімгершілікті 2 қазанға дейін ұзарту туралы келісімге қол қойды. Грундберг екінші рет ұзартумен 6 айға созылған атысты тоқтату келісімі Таиз және Худейдадағы қиындықтарды жеңілдететінін атап өтті.
Йеменде 2 сәуірде басталып, төрт айдан бері жалғасып келе жатқан және соңғы шешіммен алты айға созылған атысты тоқтату келісімі соғыс басталғаннан, яғни 2014 жылдан бергі ең ұзақ мерзімге атысты тоқтату қадамы ретінде белгілі. Біріккен Ұлттар Ұйымының Йемендегі жағдайды тұрақтандыруы қақтығысқа қатысты аймақтық және халықаралық ұйымдардың ұстанымына байланысты болып отыр. Осылайша, БҰҰ мен Оман Йемендегі атысты тоқтатып, екі тараптың бітімгершілік келісімінің уақытын ұзартып, оны тұрақты ету арқылы елде бейбітшілік орнатуға атсалысып жатыр.
БҰҰ-ның Йемендегі арнайы өкілі Грундберг атысты тоқтату мемлекеттік қызметкерлердің жалақылары мен зейнетақыларын тұрақты төлеуге, Таиз және басқа аймақтарға жолдарды ашуға, халықаралық «Сана» әуежайына екі жақты рейстерді көбейту, жанармайдың мол болуы және Худейда портының тұрақты қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік беретінін алға тартты. БҰҰ-ның Йемен кеңсесі дайындаған есебі бойынша атыс тоқтаған 4 айдың ішінде 30 жанармай тасымалдайтын кеме Худейда портына келген. Йемен үкіметі болса 29 шілде күнгі мәлімдемесінде атысты 4 айға тоқтату процесі кезінде Худейда портына жеткен жанармайдан 187 миллион доллар табыс тапқанын мәлімдеді.
Хусилердің бақылауындағы «Сана» халықаралық әуежайы 2016 жылдан бері алғаш рет қайта ашылып, Мысыр мен Иорданияға коммерциялық рейстердің жүзеге асырылуына рұқсат берілді. Коммерциялық рейспен қатар 10 мыңнан астам жолаушының саяхаттауына мүмкіндік туды. Сондай-ақ Йеменнің ресми агенттігі Шабва қаласындағы «Атак» әуежайы коммерциялық рейстер үшін қайта ашылғанын хабарлады. Әуежай бұған дейін азаматтық соғыс салдарынан 7 жылдан астам уақыт қызмет көрсетпеген. Естеріңізге сала кетейік, хуси жасақтары мен Йемен әскери күштері арасындағы қақтығыстар ұзақ уақыт бойы жалғасқан Шабва қаласы 2017 жылы хусилерден азат етілген болатын. Бүгінде Шабва Йемен үкіметі мен Біріккен Араб Әмірліктері қолдайтын Оңтүстік өтпелі кеңесінің бақылауында.
Жалпы, Йемен шекарасының сыртындағы араб коалициясы елдерін нысанаға алған хусилер коалиция құрылған 2015 жылдан бастап сәуір айында атысты уақытша тоқтату басталғанға дейінгі аралықта баллистикалық зымырандар, ұшқышсыз басқарылатын ұшақтар және әскери кемелермен 1300-ден астам шабуыл жасағаны анықталды.
Сауд Арабиясы бастаған араб коалициясы атысты тоқтату процесі кезінде хусилерге қарсы күш қолдануды доғарған кезде олар да Сауд Арабиясы мен Біріккен Араб Әмірліктеріне қарсы шабуылдар жасамайды. Бұл – аймақтағы атысты тоқтатудың негізгі бастамасы. Дегенмен хусилер келісімге сай әрекет етпей, атысты тоқтату режімін бұзғаны туралы ақпараттар бар. Йемендік тәуелсіз ұйымдардың мәліметі бойынша 2 сәуір күні атысты тоқтату басталғаннан шілде айының соңына дейінгі мерзімде 1 700 рет атысты тоқтату келісімінің бұзылғаны анықталып, оның
1 578-і хусилер тарапынан жасалғаны белгілі болған.
Йемен Сыртқы істер министрі Ахмед бин Мүбарак шілде айының соңында жасаған мәлімдемесінде хусилерді «күніне 50 рет атысты тоқтату келісімін бұзды» деп айыптады. Бин Мүбәрәк бұл заң бұзушылықтардан 81 адам қаза тауып, 331-нің жарақат алғанын айтты. Алайда БҰҰ-ның Йемендегі арнайы өкілі Грундбергтің айтуынша, шілде айында бейбіт тұрғындардың қазасы атысты тоқтату келісімі күшіне енген алдыңғы үш айға қарағанда азайған.
Бейбіт тұрғындар өлімінің азаюына қарамастан, атысты тоқтату кезеңінде көптеген аймаққа қойылған миналардың жарылуы әлі де қарапайым тұрғындардың ажалына себеп болып отыр. Бұл туралы Йемен ресми өкілі: «Хусилердің Йемен аумағына орналастырған миналар мен соғыс қалдықтарының жарылуы салдарынан 2 сәуірден 1 тамызға дейінгі аралықта 168 бейбіт тұрғынның зардап шеккенін тіркедік», деп мәлімдеді. Мәлімдемедегі деректерге сәйкес 57 адам, оның ішінде 28 бала, 4 әйел қаза тауып, 111 адам ауыр зардап шеккен.
Сарапшылар Йемен үкіметін басқаратын президенттік кеңес төрт ай бойы атысты тоқтату режімін бұзбау үшін хусилерге жеңілдіктер жасады деп санайды. Оның ішінде, ең маңыздысы – хусилерге Йемен төлқұжатының берілуі. Сондай-ақ хусилер басқаратын Худейда портына мұнай өнімдерінің тасымалдануына рұқсат берілді. Бұл хусилік әскерилердің соғыс шығындарын қайта қалпына келтіруге мүмкіндік туғызады.
Үкімет бұл жеңілдіктерді 2015 жылдан бері қоршауда болған және 3 миллион йемендік тұратын Таиз қаласындағы жағдайды жақсарту үшін жасағаны белгілі. Алайда тараптардың шарттарына қайшы болса да Хуси жасақтары Таизге апаратын негізгі жолдарды әлі ашпаған. Йемендіктерге үлкен жүк көліктері үшін қолайсыз тар жолдар арқылы өтуге ғана рұқсат берді. Жол мәселесіне қатысты БҰҰ-ның өкілі Грундберг екі тарапқа Таиз жолдарын кезең-кезеңмен ашу туралы келісімге келуді ұсынған. Ол ұсынысқа қатысты келіссөздер жүргізуге тырысқанын, бірақ хусилер бұл бастаманы қабылдамағанын мәлімдеді.
Жылдар бойы жалғасып келе жатқан бұл қақтығыста 377 мыңға жуық адам қаза тапты. Әлемдегі ең кедей елдердің бірі саналатын Йемендегі азаматтық соғыс салдарынан елдің жағдайы бұрынғыдан бетер нашарлап кеткен.
