Бұқар жырау атындағы облыстық әдебиет және өнер музейінің басшысы Ербол Қайыров хабарласып, сүйінші хабардың бар екенін жеткізген соң жеделдетіп музейге бардық. Жуықта мәдениет мекемесі арнайы акция жариялап, өңір жұртшылығынан көненің көзі, жүзжылдықтардың куәсі болған жәдігерлерді жиыстырған. Нәтижесі жаман болмаған сыңайлы.
– Аққулы ауданындағы Шақа ауылының тұрғыны Нұрлан Қасымов музейге Ахмет Байтұрсынұлының «Маса» атты өлеңдер жинағының түпнұсқасын әкеп тапсырды. Отағасының айтуынша, мұны енесі әкеліп берген. Ол кісі Алтай жақтан көшіп келіпті. Үй үлкендері жылдар бойы Құран деп ойлаған ғой, сөйтіп оны мешіт ашылғанда имамға апарып берген көрінеді. Дін қызметкері кітаптың Құран аяттарына қатысы жоғын айтып қайтарып жіберіпті. Ұлт ұстазының 150 жылдық мерейтойында бұл біз үшін күтпеген жаңалық болды. Мұқабасы, ішкі беттерінің 46 парағы (93 беті сақталған) таза сақталып қалған. Басылған қағазы әбден сарғайып, ескірген демесеңіз, төте жазу оқи білетінге жарап тұр, – дейді Е.Қайыров.
Кітапты Павлодар педагогикалық университетінің профессоры Әділбек Әміренов оқып көріп, оның «Маса» кітабының түпнұсқасы екенін айтқан. Дегенмен қайдан, қай жылы басылып шыққаны ақпарат жоқ. Жалпы, «Маса» жинағы кезінде баспадан 3 мәрте шығарылған екен. Оның алғашқысы 1911 жылы басылса, соңғысы 1922 жылы оқырман қолына тиіпті. Ал осы екі аралық кезеңдегі екінші кітаптың жылын ғалымдарымыз анықтай алмай отырғаны мәлім. Бұл жәдігер сол екінші кітап болуы да мүмкін.
Музей басшысының сөзіне құлақ салдық. Айтуынша, кітапта Пушкиннен «Балықшы мен балық», Лермонтовтан «Мцыри» өлеңдерінің, Жадовская жырларының аудармалары, ұлт ұстазының өзінің көптеген өлеңдері бар. Мәселен, «Жазушының қанағаты», «Ат», «Ғылым», «Бақ», «Данышпан Аликтың ажалы», «Қожанасреддин ақылы», «Оқуға шақыру», «Нәбік аты» және басқа жалпы саны 17 өлең басылған.
– Биыл жазда арнайы акция жариялап, өңір тұрғындарынан 40-қа жуық жәдігер жиналды. Оның тең жартысы – ескі қолжазбалар, алтауы – көне кітаптар. «Маса» соның ішінде алғаш оқылып, жұртқа жариялағалы отырған құнды дүниеміз. Біздің музей қызметкерлері төте және қадым жазуды тани алмайтыны белгілі болды. Негізгі қор бөлімі, әдебиет бөлімі, өнер бөліміндегі барлық 15 қызметкерді алдағы күзден бастап осы жазуға үйреткелі жатырмыз. Бұдан басқа бірнеше құнды кітаптар табылды. Оларды әзірше құпия ұстап отырмыз. Қошке Кемеңгерұлының 1924 жылы Мәскеуде шығарылған «Қазақ тарихынан» кітапшасының түпнұсқасын, Алтынсарин мен Қошкеге қатысты қолжазбаларды таптық. Былтыр алыс аудан-ауылдарды аралап, ел ішіндегі фольклорды жинаған уақытта көлемі 15 дәптер болатын қолжазба алып келіп едім. Олардың барлығы оқылған жоқ. Бұйыртса, біз жинаған құнды жәдігерлердің барлығы мамандармен оқылып, түсініктеме беріліп, құпиялары жария етілетін болады. Кезінде мекемемізге тапсырылып, тасада қалып қойған дүниелер көп екен. Соларды іздеп тауып, келушілердің назарына ұсынып жатырмыз. Тұңғыш кәсіби режиссер Жұмат Шанинның жұбайы Жанбике Шанинаның портреті, Иса Байзақовтың дауысы жазылған таспа, саз аспабын жасаудың әйгілі шебері Қамар Қасымовтың хаттары осы жұмыстар аясында анықталды, – дейді Ербол Мәтіұлы.
Бүгінгі таңда музей қорында 60 мыңдай жәдігер бар болса, оның 15 мыңнан астамы негізгі қорға еніп отыр. Экспонаттардың басым бөлігі атақты ақын-жазушылар мен өнер иелері кезінде ұстаған заттар мен қолжазба-кітаптарынан тұратынын айтып өту керек. Мұнда Жүсіпбек Аймауытовтың 1926 жылы жарық көрген «Қартқожа» романының түпнұсқасы, ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың 1933 жылы шыққан толық шығармалар жинағы, Сабыр Шәріповтің өткен ғасырдың 20-сыншы жылдары басылған 2 бірдей кітабы, Әбушахман Нұрсейітұлы (Шахман молда) өз қолымен музей қорына өткізіп кеткен татар тарихына, ислам шариғатына қатысты жазылған көне басылымдар сақталған.
Павлодар облысы
