АЭС құрылысы: Қауіпсіздік тәжірибесі

Мәселен, қазақстандық мамандар жуырда бірқатар елдің атом электр стансасын салу мен іске қосудағы іс-тәжірибесімен танысып қайтты. Соның бірі Түркия Жерорта теңізінің жағасында елдегі алғашқы «Аккую» атом электр стансасының құрылысын жүргізуде. Таяуда оның төртінші энергоблок құрылысы басталды. Айта кететін бір жайт, атом қуатының технологиясы бірнеше мемлекеттердің әріптестігінен құралған. Сондықтан «Аккую» жобасын да халықаралық консорциум жүзеге асырып жатыр. Айталық, реактор қондырғысы – «Росатом» корпорациясына еншілес «Атомэнергомаш» құрылымының жұмысы болса, ал турбиналарды General Electric француз кәсіпорны қамтамасыз етеді. Түркиядағы технология­лар мен халықаралық «атом» кейстерін зерделеу мақсатында «Қазақстандық атом электр стансасы» ЖШС жобалық ұйымының сарапшылары мен бірқатар қоғам белсенділері арнайы барған болатын.

«Аккуюда» қазір бір мезетте төрт энергоблок салынып жатыр. Құрылысқа 25 мың адам тартылған, арнайы техникада да қисап жоқ. Жұмысшылардың 80 пайызы – жергілікті тұрғындар. Келешек АЭС аумағында халықаралық ұжым еңбек етіп жатыр деуге болады, жуықта бұл жобаға Қазақстаннан да 150 маман тартылды. Бұл ірі энергетикалық жоба елдің оңтүстік аймағының дамуына айтарлықтай серпін береді деп күтілуде. Құрылысты Түркия мен Ресейдің арасында 2010 жылы қол қойылған Үкіметаралық келісімге сәйкес «Росатом» корпорация­сы жүргізуде. «Аккуюдың» бірін­ші кезегін пайдалануға беру келер жылға, яғни Түркия Рес­пуб­ликасының 100 жылдығы қар­саңына жоспарланып отыр.

Қазақстандық делегация Шығыс кемежай жағында болып, сорғы стансасы, балқытуды оқшаулау құрылғылары, реактор­дың қорғаныс қабаты, турбо­агрегаттардың іргетасын салу барысының түрлі кезеңдері­мен егжей-тегжейлі танысты.

Өндірісті ұйымдастыру және құрылыс бойынша директор Денис Сеземин құрылыстың әр кезеңі жөнінде әңгімелеп, әсіресе қауіпсіздік мәселесіне ден қойылғанын, құрылысты бақылаумен төрт бірдей тәуелсіз компания айналысатынын, оның ішінде Түркия тарапының мемлекеттік реттеушісі саналатын Ядролық энергетика агенттігіне ғана бағынатын белгілі француз компаниясы ASSYSTEM бар екенін жеткізді.

– Бұл – бүгінде әлемдегі ең ірі атом стансасы. Тәулік бойы бірнеше ауысыммен жұмыс істейміз. Қауіпсіздік мәселесіне қатты көңіл бөлінеді. Гүлнар мен Силифке аудандарының аумағында радиациялық жағдай­дың автоматтандырылған жүйе­сінің 19 бекеті жұмыс істейді. Радиациялық ахуал бойын­ша ақпарат сайтымызда онлайн режімде қолжетімді. Ашық есік күндері жүйелі өтіп тұрады. Жер­гілікті тұрғындардың көпші­лігі стансада болды. Қоғам­ды АЭС құрылысы қалай салынып жатқанымен таныстырып отырамыз. Біз қауіпсіздік пен сапаға жауап береміз, – дейді Д.Сеземин.

Қазақстандық делегацияға арналған баспасөз мәслиха­тында «Аккую Нуклеар» ком­паниясының басшысы Анас­тасия Зотеева мен оның орынбасары Сергей Буцких стансаға түрік мамандарын даярлау жө­нінде де әңгімеледі. Станса­ның келешектегі инженерлері кешен­ді күрделі міндеттерді оқып үйренуде. Росатом маман­дарының айтуынша, бұл елдің дамуына үлкен серпіліс беретін жоба болмақ.

Ең негізгі басымдық, әрине, экологиялық қауіпсіздікке беріледі.

«Аккую» АЭС құрылыс алаңында тау да, теңіз де бар. Біз тауларды кесіп, тау жынысын теңізге жайдық. Мұның бәрін түрік экологтарының қатаң қадағалауымен атқардық. Түр­кия­ның заңнамасы өте қатаң. Біз Түркия парламентімен жұмыс істедік, қоғамдық тыңдау өткіздік. Осылайша, түрік билігінің көзін жеткізіп, барлық келісімін алып барып қана 2018 жылы толық көлемдегі құрылыс жұмыстары басталды», дейді Анастасия Зотеева.

Сергей Буцкихтің айтуынша, «Аккуюда» қолданылатын 3+ буынындағы ядролық технология таза болашақ энергиясының көзі.

Қазақстандық делегацияның жетекшісі, «Самұрық-Қазына» қорының басқарушы директоры Ғибрат Ауғанов «Аккую» АЭС-інің құрылысын зерделеу Мемлекет басшысының тапсырмасы аясындағы пайдалы тәжірибе болғанын, бұл келешекте Қазақстандағы АЭС құрылысын жүргізу барысында жобалық-өндірістік әріптестерді таңдауда дұрыс шешім қабылдауға септесетінін жеткізді.

– Жалпы, біз Түркияның оңтүстігіндегі АЭС құрылысының аталған өңірдің экономикасына қан жүгіртіп отырғанын байқадық. Мұнда жеке құрылысшылардан бөлек, түрлі мердігерлік ұйымдар жұмысқа тартылған, олардың ішінде әр саладағы 400-ден астам түрік компаниялары тапсырыс­тар алған. Бірнеше ауданның инфрақұрылымы жақсарған, жаңа кенттер мен қонақүйлер салынып, сауда көлемі өсе түскен. Осының барлығын қарай отырып, қазақстандық сарапшылар мен қоғам өкілдері «Аккую» мысалында Қазақстанда салынбақ атом электр стансасының да пайдалы жағын көреді деп ойлаймын, – деді Ғ.Ауғанов.

Қазақстанның еңбек сіңірген энергетигі, Энергетиктер одағы­ның басшысы Марат Дул­каиров бүгінде елімізде атом энер­ге­ти­касының баламасы жоқ еке­нін алға тартады. Мәселе тек қа­телікке жол бермейтін дұрыс технологияны таңдауда ғана тұр. «Өйткені қазіргі кезде әр елдің, тіпті кішігірім «мобильді» реакторларына дейінгі технологиясын қарасаңыз, таңдау өте көп екенін байқайсыз. Алайда АЭС түрлерімен тәжірибе жасауға біздің моральдық құқымыз жоқ. Еліміздің тағы да сынақ полигонына айналмау керегін нақты түсінгеніміз абзал. Сондықтан бізге сыннан өткен, жан-жақты пысықталған дайын технология қажет», дейді М.Дулкаиров.

Сарапшы Қазақстанның оңтүстігіндегі қуат тапшылығы бес облысты қамтып отырғанын, атал­ған аймақ энергиямен 60 пайыз­ға ғана қамтылғанын жеткіз­ді. Сондықтан да мамандар елі­мізге базалық қуаты 2500 мегаватт деңгейіндегі атом стансасы қажет деп санайды. Бұл ретте Балқаш көлінің маңы өте қолайлы.

«Қазақстандық атом стансалары» компаниясының бас директорының орынбасары Ринат Оқасов «Аккую» мұқият зерделенген бірегей нысан екенін айтады. «Росатом – атом электр стансалары құрылысын салу мен пайдалануға беру саласын­да іргелі құзыреттілікке ие халық­аралық деңгейдегі корпорация. Бұл кәсіпорын Венгрия, Банг­ладеш, Мысыр, Беларусь және т.б. 12 елде 35 энергоблок­ты іске қосқан. Сондықтан қазір олардың жобасы біздің де шорт пара­ғымызда тұр», дейді Р.Оқасов.

Қазақстандық делегация мүшелері «Аккую» құрылы­сында жұмыс істеп жүрген Мират Қадисов, Ербол Сағым­баев, Хасан Аладинов секілді қазақстандық жас инженерлермен де кездескен екен. Олар – Түркияда бірнеше жыл қатарынан еңбек етіп келе жатқан бола­шағы­нан үміт күтетін мамандар. Қазақ­стандық инженерлер осы құрылыста жинаған тәжірибе­лерін келешекте туған жерде пайдаланатындарына сенімді.