Қоғам • 18 Қазан, 2022

Алып ауылдан шығады

640 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін

Қазақ спортқа, оның ішінде жекпе-жек түрлеріне икемді халық. Әсіресе күрес десе ішкен асымызды жерге қоятынымыз жасырын емес. Абай облысының Үржар ауданына қарасты Қарабұлақ ауылында балуандық өнерді серік еткен жастар көп. Ерекшелігі сол, айдынды Алакөлдің маңында орналасқан бұл ауылда заманауи спорт инфрақұрылымы жоқ болғанымен бұқаралық спорттағы көрсеткіштері көз қуантарлықтай.

Алып ауылдан шығады

Суретте: Айт Қорғанбаев, шәкірті Саят Шәмшиев, ұлы Дәулет

Жауынгерлік рух дарыған өлке

Қарабұлақ – Қытай елімен шекаралас қиырда жатқан елді мекен. Бағзы заманда бұл өлкені еліміздің даңқты қолбасшысы Қаракерей Қабанбай жайлап, жау­дың көлең­кесі де түспеген де­седі. Содан бол­са керек, жауын­герлік рух кейінгі ұрпақтың бойы­на да дарып, қанмен берілген қа­сиет саламатты өмір салтынан кө­рініс тауып отыр.

Әлбетте, әрбір жетістік белгілі бір тұлғалардың есімімен байланысты. Бұл орайда аталған ауыл­да жас ұрпақты жаман әдетке жолатпай, күрестің әліппесіне бау­луда Айт Қорғанбаевтың ор­­ны бөлек. Білікті маманның әке-шешесі 1963 жылы Қытай Ха­­лық Республикасынан Қа­зақ­стан­ға өтіп, қолдарында Кеңес Ода­­ғының төлқұжаты болған­дық­тан Қорғас бекетінен оларды бірнеше отбасымен бірге Қы­зылорда облысының Бозкөл кең­шарына жібереді. Ол жерде 5-6 ай тұрғаннан кейін әкесі туған жері Мақаншы ауылына көшуді ұйға­рады. Сол жылы ол Сәкен Сей­фуллин атындағы мектепке барды.

«Еңбекке 7-8 сыныптан бастап ерте араластым. Әкем Мақабай Мақаншыға келіп орналасқаннан кейін жыл өткен соң өмірден озды. Жазғы демалыста ауылдағы балалармен Мичурин атындағы жеміс-жидек өсіретін кеңшарда жұмыс істеп, уақытты көңілді әрі пайдалы өткізетінбіз», деп еске алды сол кезді күрес майталманы.

Айт Қорғанбаев спортқа 8-сы­ныптан бастап ден қоя бас­тапты. Сол кезде Мақаншы мен Үржар өңірінде Рысбек Берік­боловтың даңқы асқақтап тұрған. Еркін кү­рестен Қазақстан мен одақ көле­міндегі жарыстарда тұғыр­дан түспей жүрген балуан­ды жас­тар­дың көбі үлгі тұтып, чемпион болуға тырысатын. Осы ма­ман­ның қолдауымен Айт ағамыз да алғаш рет күрес мектебінің та­бал­­дырығын аттап, балуандық өнер­дің қыр-сырына қаныға бас­таса керек. 

«Мінезі ақкөңіл ағамыз түрлі әдіс-айланы балаларға оңай түсін­діріп, жаттығуларды бірге орындайтын. Жаттығатын спорт залымыз тастан соғылған бұрынғы электр стансасының орны еді. Тас еденге сабан мен қамысты жайып, оның үстіне матрас төсеп, бетін матамен жабатынбыз. Балалар қолдан жасалған кілемді кезекпен жуып, таза ұстап жүрдік. Сол кезде осы залда Тұрлан Са­фи­нов, Орынжан Нұғыманов, Риф­хат Керейев, Болат Әлдебаев, Тайыр Закиров сынды азаматтар дайын­далып, облыстық додаларда қарсылас шыдатпай Мақаншы күрес мектебінің даңқын асқақ­татып жүрді. Біз соларға қарап еліктеп өстік», деді ол.

Балуаннан – бапкерлікке

Жеке спорттық мансабында алғашқы жарысы Үржар ауылында өтіп, Р.Берікболовтың демеуімен сол сайыста 1-ші орын алғаннан кейін бапкердің «әлеуетің зор, сенен мықты спортшы шығады», деген сөзі қанат бітіріп, қарқынды еселеуге жігер берген-ді.

«Аудандық құрама сапында Семейде оқушылар арасындағы облыстық спартакиадада жеңіске жеттім. 1970 жылы мектепті тә­мамдап, Алматыдағы дене шы­нық­тыру институтына оқуға тап­­сыру үшін бағымды сынап көр­дім. Өкінішке қарай, оқу орнына қабылданбай, сол жылы Ма­қаншыдағы С.Сейфуллин атын­дағы мектепте дене шынық­тыру пәнінің мұғалімі болып, еңбек жо­лымды бастадым. Алайда көп ұзамай әскер қатарына шақы­рылып, Қиыр шығыстағы Тынық мұхиты флотына қарасты сүңгуір кемелер дивизиясының құрамында Отан алдындағы борышымды өтедім. Күннің көзін 2-3 айдай көр­меген кезіміз болды», деп еске алады жастық шағын Айт Қорғанбаев.

Қарулы күштер сапынан ауылға оралған бойда ол Мақан­шы мектеп-интернатында дене тәр­биесі пәні мұғалімімен қатар аудан­дық спорт мектебінде еркін күрестен жаттықтырушы ретін­де жұмысқа кіріскен. Осы жыл­дары мектепті басқарған Сапар­бек Оңғарбаевтың ұстаз ретінде қалыптасуына көп көмегі тиеді. Бұл кезеңде аудандық спорт мек­тебінде бірге еңбек еткен Риф­­хат Керейев, Тасболат Жа­ма­нов, Асхат Теміржанов және Тө­леубек Шә­кенов Мақан­шы өңі­рінде кү­рес өнерін дамы­туға көп үлес қос­ты. Олар рес­публикалық әрі ха­­лық­­аралық дең­гейде еліміздің абы­ройын ла­йықты қорғаған спортшы­ларды тәрбиелеп, дайындауға күш-қай­­раттарын жұмсады. Рысбек Бе­рікболов негізін қалаған күрес мектебін қалыптастырды.

«Сол жылдары өзім де еркін күрес, самбо және қазақ күресінен облыстық, республикалық сайыс­тарға қатысып, жүлдегер атандым. Рысбек ағаның «сенен үлкен спортшы шығады» деген арманын орындай алмадым. Ол өмірден ерте кетті. Әскерде үш жылдай бо­лып, спорттан қол үзіп қалдым», деді А.Қорғанбаев.

Қарымды балуандарды тәрбиеледі

Әйтсе де спорт мектебінде бап­керлікті қолға алған бойда Айт Ма­қа­байұлы республикалық дең­гейде біраз белесті бағындырған шәкірттерді даярлады. Олар – Ақан Анкежанов, Ардақ Қорғанбаев, Жұман Бакиев, Ерлан Сыдықов және Нұрлан Әбсейітов. Барлығы бірдей әлемде топ жармаса да спорт арқылы ерінбей еңбек етудің жолдарын тауып, түрлі салада табысты қызмет етіп жүр. Ең бас­тысы, жаман әдетке жолаған жоқ дейді боз кілем шебері. Мұн­дайда спорт пен еңбек егіз ұғым деп бекер айтылмаса керек.

Егемендіктің елең-алаң ша­ғында А.Қорғанбаев Қарабұлақ ауылына көшіп, ауыл жастарымен жұмыс істеп, күрес мектебінің ашылуына күш салғанын айта кеткен орынды. Бұл кезде аудандық спорт мектептері жабылудың аз-ақ алдында тұрған. Соған қарамастан ауыл азаматтарымен ақылдасып, ата-аналар комитеті арқылы Қа­ра­бұлақта қаңырап бос тұрған ғи­маратты спорт залға айналдырды. Ата-аналардың қаражаты есе­бінен жөндеу жұмыстары жүр­гізілді.

Дәулеттің мәрттігі

Сол уақытта Парламент Мәжі­лісінің депутаты болған даңқты балуан Дәулет Тұрлыханов грек-рим күресінен ұлттық құрама ко­манданың оқу-жаттығу жиынын Алакөлде өткізіп, әйгілі спортшылармен кездесуді Қарабұлақта ұйымдастыруға мұрындық болды. Олардың қатарында Юрий Мельниченко, Бақтияр Байсейітов сынды Олимпия ойындары мен әлем чемпионаттарының жеңім­паздары болды. Дәл осы жылы Дәу­лет Болатұлы ауылдағы күрес мек­тебіне жаңа бозкілемді сыйға тартты. Бұл да өз кезегінде ауыл­дағы бұқаралық спорттың дамуына септігін тигізді. 

«90-шы жылдары елімізде қиын кезең болғаны белгілі. Бала­ларды жарысқа апаруға қаражат табу қиынға соғатын. Ауыл тұр­ғындары 100-200 теңгеден ақша жинап, балаларды жарысқа жібе­ретін. Қарабұлақтан 10 шақырым жердегі Жарбұлақ ауылында өтетін сайыстардан кейде көмірге баратын трактордың тіркемесіне отырып, кейде жаяу қайтқан кез­де­ріміз болған. Осындай еңбек ар­қылы ауылдағы «Дәулет» күрес мек­тебінің оқушылары аудандық, облыстық және республикалық додаларда оқ бойы озып жүрді.

«Кенже ұлыма Дәулет Тұрлы­хановтай мықты балуан болсын деген ниетпен Дәулет есімін бердік. Қазір ол дзюдо және қазақ күре­сінен бірнеше республикалық жарыста жүлдегер атанып, халық­аралық сайыстарда бағын сынап жүр. Дзюдо, қазақ және самбо кү­ресінен спорт шебері. Сол секіл­ді ағайын­ды Дулат және Саят Шәм­шиев, Нұрлан Дәлдірбаев, Ер­жан Құлсейітов, Жақсылық пен Жандос Тұрсынғалиев, Елдос Тұрабаев, Шалқар Тұрсынқанов, Ринат Баян­баев, Құрманғазы Ди­қанбаев, Ер­кебұлан Алпысбаев және Әділет Рам­баев сынды шә­­­кірттерім жақсы нәтижелер көр­сете білді. Қазір бұл азаматтар спорт­­та, кәсіпкерлікте және тағы да басқа салаларда табыс­ты еңбек етіп, жас­­тарға саламатты өмір салтын насихаттап келеді.

Ал Саят Шәмшиев есімді оқу­шым­ның қазақ күресінен әлем чемпионы атануы үкілі үміт­ті ақтағанның айқын дәлелі деп білемін. Ол жастайынан ал­ғыр, намысшыл болып өсті. Ал­­ма­тыдағы Қажымұқан Мұ­ңайт­­­пас­ұлы атындағы спорт-интер­на­тына түсіп, тәжірибелі аға жат­тық­тырушылардың қол­дауымен әлемдік аренада ай­­тарлықтай же­­тіс­тіктерге жетті. «Қазақстан ба­­­рысы» республи­калық турнир­ле­­­рінде де жақсы қырынан танылды», деді А.Қор­ғанбаев.

«Дәулет» күрес мектебі қазір де жұмыс істеп тұр. Алдыңғы аға буынның ізгі жолын жалғап, жас ұрпақты саламатты өмір салтына бүгінде жас жаттықтырушы Жандос Тұрсынғалиев баптап келеді. Аудан орталықтары мен облыс орталықтарындағы сықылды зәулім спорт кешені болмаса да қарабұлақтық өрендердің жетістігі жеткілікті.

Қызығы сол, жекпе-жек түр­лерінен бөлек Қарабұлақ ауы­лының жастары спорттың барлық түрінен аудандық спартакиадаларда тұғырдың биігінен көрініп-ақ жүр. Оның ішінде ұлттық ат спорты түрлерін, қазақ күресін, волейбол, футбол сынды командалық ойындарды да айтуға болады. Со­ған қарамастан ауылда заманауи спорттық инфрақұрылым атымен жоқ. Талай толағай азаматтың қа­лып­тасуына үлес қосқан спорт ар­дагерінің осы бір олқылықтың орны толса екен тілегі бар. Тағы бір айта кетерлігі, республикалық және халықаралық деңгейдегі саң­лақ­тарды дайындап шыққанына қа­рамастан Айт Қорғанбаевқа осы күнге дейін Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы атағы берілмепті. Бұл да өңірдегі спорт саласы мамандарына сын. Сонымен қатар кәнігі маман ауыл­­дағы жат­тық­тырушылардың жалақысын көтеру қажет деп санайды. Өйткені мардымсыз жала­қыға жас мамандарды ұстап тұру қиынға соғады.

 

Абай облысы,

Үржар ауданы