Сынап көлі суды ластамай ма?

Павлодар қаласының Сол­түстік өнер­кәсіп аймағындағы «Жер қаба­тындағы қабырға» жобасы осыдан 18 жыл бұрын (бұрынғы химиялық зауыттың айналасында) іске асып, алғашқы кедергілер салынған. Сынап қалдықтары жиналған арнайы орындардағы улы зат Ертіс өзені мен Павлодарское ауылына жет­пеуі үшін оның сыртынан енді шеңбер түрінде 700 млн теңгеге қорғаныс құрылысы жүргізілуде. Жерасты су көздеріне сынап түссе, оның жақын маңдағы ауылдарға деген экологиялық ауыртпалығы аса ауыр болуы мүмкін. Әлгі жер астын­дағы қабырғаның тереңдігі кемі он метр. Сынапты тұмшалап қоюға арнал­ған қабат түзу үшін әуелі ұзын орлар қа­зылады. Одан соң қазылған шұңқыр­ларға сазды бал­шық пен тиксотропты сұйықтық төгіледі. Нәтижесінде, жер астында химиялық улы зат өтпейтін қорғаныс пайда болады.

Қазан айының басында ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Павлодар облысына келіп, өңір жұртшылығымен кездескенде жергілікті жердегі экологиялық мәселелерге айрықша назар аудар­ған. Мемлекет басшысы өнер­кәсіптің дамуы экологияға салмақ түсіретінін айтып, елдегі шығарындылардың үштен бірі – жыл сайын 700 мың тоннаға жуық өндірістік қалдық Павлодар облысына тиесілі екенін атап өткен-ді.

«Күнделікті жұмысы тұтас елдің индустриалды өсуінің негізі болатын аймақ тұрғындары туған өлкесінің қоршаған ортасының жай-күйіне қатты алаңдайды. Эко­логиялық жағдай – аза­мат­тардың өмір сүру сапасының маңыз­ды көрсеткіші. Сондықтан өнді­ріс­тік әлеуетті күшейту мен экологияны қорғау арасындағы тепе-теңдікті сақтау өте маңызды. Тағы бір жауыр болған мәселе – Былқылдақ су жинақтаушы көлі, оның түбінде орасан зор өнеркәсіптік сынап жиналған. Қазір көл аумағының ластануын таратпау бойынша шаралар кешені қолға алынды. Тағы да сы­наптың жерасты суларына түсу ықтималдылығын баға­лау керек және сарапшылармен бір­лесіп, бұл мәселені шешудің тиім­ді жолдарын анықтау қажет деп санаймын», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

«Химпром» деп аталған пав­лодарлық зауыт 1975-1993 жылдар аралығында жұмыс істеген. Сынапты пайдалана отырып каус­­тикалық сода мен хлор шы­ғар­ған қауіпті өндірісте 82 элек­тролизер болған. 28 жыл ішінде кәсіпорыннан топырақ қабатына шамамен 1 350 тонна сынап түскен деп ша­мала­нады. Бірақ бұл нақты сан емес. Зиянды зауыт жабылған соң онда құра­мында сынап бар қалдықтар мен топырақ полигондары, электролиздер мен өндіріс суын жинайтын су айдындары анықталды. Сол уақытта мем­лекет билігінің алдында ха­лық денсаулығын қорғау және өңірдегі экологиялық ахуалды тұрақ­тан­дыру мәселелері тұрды. Қоғам та­рапынан бұ­ған байланысты на­разылық та кү­шейіп, жылдар бойы жиі талқы­ланған тақырыпқа айналды. Ал Былқылдақ көлі сол зиянды қалдықтардың ордасына айналған.

Павлодар облысының жер қойнауын пайдалану, қоршаған орта және су ресурстары бас­қар­ма­сының маманы Аңсар Әлешовтің айтуынша, әлгі жерден сынапты бөліп алып шы­ғатындай тиімді әдіс жоқ, тек зиянды заттарды ұстап тұру стратегиясы ғана қолда­нылады.

– Былқылдақ маңайындағы эколо­гиялық оңалту шаралары тоқсаныншы жылдары бас­талған. Қалдықтардың біраз бө­лігі арнайы қоқыс алаңда­рында тарамайтындай көміліп тасталды. Осы­дан 18 жыл бұ­рын салынған жер астындағы қабырға өзінің сенімділігін байқатты. Енді оның сыртынан айналдыра басқа қабат түзі­луде. Бұл қорғаныс жақын маң­дағы елді мекендерге, Ертіс өзені арқылы басқа су көз­де­ріне түспеуі үшін жасалуда. Ертіс өзені трансшекаралық су айдыны болғандықтан бұл мәселеге Ресей Федерациясы да ай­рықша алаң­дап отырғанын айту керек. Олармен бірлескен зерттеу жұмыстары тұрақты жүргізіледі. Әзірше өзен суынан сынап анықталған жоқ. Ал мына жобамыз екі жылда жүзеге асады, – дейді ол.

Жобаны жүзеге асырушы мердігер компанияның басшысы Дәулет Сардаров «қорғаныс шымылдығы» өзінің беріктігін кемі 240 жыл сақтап тұра алады дейді сеніммен. Физикалық әсер ететін факторлар, мысал үшін жер сілкінісі секілді табиғи құбы­лыс­тар бұл өңірде жоқ. Сон­дықтан бір­неше ғасырға шыдас беретіні анық.

Мамандар Былқылдақ су жи­нақ­таушы көлінің маңайын­дағы жағдайды үнемі бақылап отырады. 2005 жылдан бері мұнда жерасты су көздерінен, топырақ қабатынан, ауадан, өзен суынан сынамалар алынып, құрамы тексеріледі. Тіпті бұл аумақта жұмыс істейтін кәсіп­орын қызметкерлерінің, көлді мекен­дейтін балықтар мен құстардың ағзасы тексеріліп, сынап мөлшерінің нормалары тіркеледі.

Кешенді жұмыстардың жал­ғасы ретінде қазіргі күні мәлі­меттер мен нәти­желер тірке­летін электронды база, яғни GIS – картаны құру жобасын айтып өтуге болады. 2016 жылы әзірленген сынаптан арылудың арнайы Тұ­жы­рымдамасына отандық және шетелдік сарапшылар қа­тысқан. Құжат уақыт сайын толық­тыры­лып отырады.

Сынапты толығымен жою үшін не қажет? Оқымыстылар оған түрлі нұсқаларды ұсынады. Мәселен, келер жылы екі лас­танған ошаққа (қалдықтар поли­гоны мен зауыттың бұрынғы элек­­тро­лизері) арналған техника-экономи­­калық негіздеме әзір­ленеді деп жоспарланып отыр. Аумақ­ты сынап қал­ды­ғынан то­лық­тай оңалту өте көп кө­лемде қар­жылай шығындарды талап ете­­тіні шын. Сондықтан зиянды қал­дық көздерін оқшаулау арқылы қар­­жыны үнемдеу ұсынылып отыр.

ПАВЛОДАР