«Өскемен ЭКСПО-2014» көрмесі Шығыстың әлеуетін паш етті
Өңірдің ғылыми-техникалық жетістіктерін таныстыру, жаңа «жасыл» технологияларды енгізу, халықаралық экономикалық және ғылыми байланыстарды кеңейту мақсатында ұйымдастырылған көрмеге Парламент депутаттары, ірі кәсіпкерлер мен ғалымдардан құралған әлемнің 12 елінің өкілдері қатысып, Астана экономикалық форумының мәртебелі мейманы болған Нобель сыйлығының лауреаттары Курт Вютрих пен Святослав Тимашев алғаш рет аталған көрме аясында Шығыс Қазақстан облысына арнайы келді. Көрме қонақтары қатарында әлемдік ғылымда есімі кеңінен танымал Клаус Тиссен, Джузеппе Эрамо, Лали Бердзенешвили, Алексей Кавокин және Оңтүстік Африка Республикасы, Финляндия, Ресей Федерациясы елшіліктері, «Астана ЭКСПО-2017» АҚ өкілдері, Ресей Федерациясының Алтай аймағы, Қытай Халық Республикасы Шыңжан-Ұйғыр автономиясы мен Оңтүстік Кореядан келген арнайы делегация да бар.
«Алтай» технопаркінде өткен көрмеден бүгінде кеңінен қолданысқа енгізілген және креативті жобаларды байқауға болады. Мәселен, Өскеменнен шығарылатын «Азия Авто» көліктері мен Семейде құрастырылатын «Дэу» автобустарымен бірге «ДЭТ-250М» шынжыртабан тракторы үлкен қызығушылық туғызды. Бұл – кеңестік заманда Челябі зауыты шығарған ауыр өнеркәсіп техникасы. Бүгінгі өндірісте жоқ тракторды «К Мәди» ЖШС мамандары өз күштерімен жасаған бөлшектерімен қайта жаңғыртып ұсынып отыр. Аталған трактор шетелдік техникалардан қуаты жағынан жоғары, бағасы жағынан төмен екен. Қыс қатты болатын Шығыс өңірінде бұл техниканы жолдарды тазалауға, кен қазуға кеңінен пайдалану жоспарланып отыр.
Өскемендегі «КЭМОНТ» АҚ өндіретін электр реттеуші панель, Жарма ауданынан әкелінген күн мен желден қуат алатын вагон, Бесқарағайдан жеткізілген қоршаған ортаға зиянсыз экоотын жобалары мәртебелі меймандардың көңілінен шықты. Өңірдегі өнертапқыштардың ұсынған жобалары да назар аударды. Мәселен, күршімдік Мейіржан Серікбаев мал тезегін энергиялық қуат пен қорек көзі және тыңайтқыш ретінде пайдаланатын жылыжай жобасын таныстырды.
Технопарк ауласында, дәліз бен залда қойылған көптеген жобалардың соңында «Болашақтың қуаты» байқауында жеңімпаз болған жұмыстар таныстырылды. Олардың арасында Астана, Алматы қалалары мен Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстары және Ресейдің Санкт-Петербург қаласынан түскен 21 инновациялық жоба бар. Мамандардың пікірінше, «Өскемен ЭКСПО-2014» көрмесі өндіріске инновациялық технологияларды енгізіп, жаңа идеялардың коммерциялануына тың мүмкіндіктер бермек. Яғни, мемлекет, ғылым және бизнес өкілдеріне өзара тиімді байланыс орнатуға жан-жақты мүмкіндіктер жасауымен ерекшеленеді.
Бұдан кейін «Өскемен ЭКСПО-2014» көрме жұмысы пленарлық отырыспен жалғасты. Аймақ басшысы Бердібек Сапарбаев елдегі инновациялық өнімнің төрттен бір бөлігін өндіретін өңірдің әлеуеті туралы әңгімеледі.
– Энергетика – өнеркәсіптің негізгі салаларының бірі. Шығыс Қазақстан облысының аумағында 9 негізгі энергия көзі, оның ішінде жалпы қуаты 2076 МВт құрайтын 5 су электр стансасы, 4 ірі жылу стансасы орналасқан. Облыс экономикасы энергияны тұтынушы өндірістің үлкен үлесімен ерекшеленеді. Айталық, электр энергиясының 70 пайызға жуығын өнеркәсіп кәсіпорындары пайдаланады. Экономиканың индустриялық-инновациялық дамуға бет алғанын есептесек, энергияның баламалы түрлерін дамыту, энергиялық қауіпсіздік және энергияны үнемдеу технологиясын енгізу мәселесі өте өзекті, – деді өңір басшысы.
Облыс әкімінің айтуынша, Шығыс Қазақстан – жаһандық энергия мәселесін шешу жолында бірқатар инновациялық жобаларды қолға алып отырған өңір. Мәселен, өткен жылы Өскеменде жылына 50 МВт қуатқа жететін күн батареяларына арналған кремний пластинкалары өндірісі іске қосылды. Баламалы энергия көзінің бірі – су. Шығыста елдегі су қорының 60 пайызы шоғырланған. Басым бөлігі тау өзендері болғандықтан, оны қуат көзі ретінде пайдалану ойластырылуда. Яғни, өңірде жалпы сомасы 200 миллион долларға жетеғабыл шағын су және жел электр стансаларының құрылысы басталады. Қазіргі уақытта 13 жоба бойынша дайындық жұмыстары жүргізіліп жатыр. Биыл Өмеш жел және Тұрғысын су электр стансаларының құрылысы жүргізілмек.
– Атом энергетикасын дамыту мәселесі де еліміздің энергетикалық қауіпсіздігінің басты салаларының бірі болып табылады. Онсыз энергия өндірісін әртараптандыру мүмкін емес. Атом энергетикасы Чернобыль мен Фукусима апатын қайталамайтындай, қауіпсіздіктің жоғары шегінде дәстүрлі түрде де, баламалы түрде де дамуы тиіс, – деді Б.Сапарбаев. Бұл үшін Курчатов қаласында ядролық физиканы дамытуға қажет инфрақұрылым да, мамандар да, ғылыми база да жеткілікті. Әсіресе, торий энергетикасының артықшылықтарын тиімді пайдалану қажет.
Қоршаған орта және су ресурстары вице-министрі Ерлан Нысанбаев әлемнің жетекші елдерімен бірге Қазақстанда да жаңа энергия көздерін іздеуге көңіл бөлінгенін, бұл ретте министрлік тарапынан табиғи ресурстарды үнемдеп пайдалануға назар аударылып жатқанын жеткізді. Сондай-ақ, аталған көрменің Астанада өтетін ЭКСПО-2017 көрмесіне дайындық іспетті болғанын және Астана экономикалық форумының көшпелі отырыстар кезегін бастап бергенін атап өтті.
Шығыс өңіріне алғаш рет табан тигізіп отырған Нобель сыйлығының лауреаттары бүгінде жасыл экономика мен жасыл энергетиканың алға шыққаны жөніндегі тұщымды ойларымен бөлісті. Химия саласы бойынша Нобель сыйлығын алған Курт Вютрих Шығыс Қазақстан өңірін түсті металлургия өлкесі ретінде бұрыннан білетінін, ал көрме барысында ауыл шаруашылығын дамытуға арналған жаңаша көзқарасты байқағанын атап өтті.
– Әсіресе, мені малдың тезегін қажетке жарату идеяларының сан алуандығы таңғалдырды. Елдің табиғи жағдайы баламалы қуат көздерін алуға өте қолайлы, – деді К.Вютрих.
Келесі кезекте сөз алған Нобель сыйлығының лауреаты Святослав Тимашев Астанадағы экономикалық форум аясында Президентпен кездесу барысында Нұрсұлтан Назарбаевтың бірнеше мәселені көтергенін жеткізді.
– Біздің қолымызда Президент көтерген кейбір мәселелердің ғана шешімі бар екен. Нұрсұлтан Назарбаев – ұлттық шеңберден тыс мәселелердің шешімін нұсқауға қабілетті тұлға. 2007 жылы жаһандық экология жайы әлемдік саясаттың басты нысанасына айналу керектігі Қазақстан Президенті тарапынан айтылды. Бүгінгі таңда ғаламдық жылынудың зардабын жою және оның жағымды тұстарын кәдеге асыру жобаларына сұраныс көп. Өндірістік қалдықтарды шығаруды мемлекетаралық деңгейде реттеу барысындағы идеялар да экологиялық мәселелердің шешімін табады. Адамзаттың орташа өмір сүру жасын ұзарту туралы да ойға қонымды ұсыныстарыңыз бар. Сондықтан жасыл экономикаға көшу тұрғысында Қазақстанның ұзақ мерзімді көзқарасқа құрылған байыпты қадамын айрықша атап өтуге болады. Қазақстанда энергияның барлық түрлерінің болғанына қарамастан, жел, су, уран және тағы басқа қуат көздері мәңгілік емес. Мұнай мен газ сарқылатын келешектегі қуат көзі туралы қазірден бастап ойлану қажет. Осы бағыттағы зерттеулер жалғасуы, кеңеюі және дамуы тиіс. Бүгінгі көрмеден мен көптеген идеяларды көрдім. Бұл идеялар жақын арада Қазақстан мен әлемнің энергиясына қомақты табыс әкелуге үлес қосады деп санаймын, – деді С.Тимашев.
Ал күн энергиясын пайдаланудың бірнеше жолы туралы айтқан әлемдік танымал сарапшы Клаус Тиссен бүгінде ғалымдар оның түрлі модульдерін, жылжымалы және жылжымайтын құрылғылары төңірегінде ойласып жатқанын жеткізді.
– Осы елге келе жатқанымда, жасыл экономика туралы Қазақстанның ұстанымы мен менің пікірім қабысатынын алдын-ала сездім. Қазақ елі күн энергиясының қуатын өте ертеде байқаған. Тіпті, Шығыс Қазақстанда күн энергиясына арналған зауыт бар екенінен де хабардармын. Қазақстанның нағыз патриоты күн энергетикасын игерумен шұғылдану керек. Жарығы өте мол күн энергиясын неге пайдаланбасқа?! – деді К.Тиссен.
Ғалымның айтуынша, «Өскемен ЭКСПО-2014» көрмесі қуат көздерінің көптеген түрлерін жаңғырту идеяларын көрсете білді.
– Осыдан 20 жыл бұрын Мәскеу мемлекеттік университетінде Президенттеріңіз Нұрсұлтан Назарбаевтың дәрісіне қатысқан едім. Мен – аталған университеттің түлегімін. Сол кезде Қазақстан Президенті алғаш рет Еуразиялық даму жолы туралы айтты. Қазіргі кезде өз идеясын халқымен бірге іске асыруда. Аталған идея жөнінде Шарль де Голль: «Еуразиялық аймақ Лиссабоннан Қиыр Шығысқа дейін созылып жатыр» деген еді. Еуразиялық тұтастық өте маңызды бастама. Бұл идея іске асса, қазіргідей аймақаралық қақтығыстар орын алмайды, – деді К.Тиссен.
Еліміздегі «Жасыл экономика» үшін және G-GLOBAL дамыту коалициясы бірлестігі» қоғамдық ұйымының төрайымы Салтанат Рақымбекова алдағы уақытта шығыстағы бірқатар кәсіпорындар жасыл компаниялар тобына енетінін жеткізді.
– Дәстүрлі уран реакторын алмастыруға арналған торий энергетикасы жобасы және басқа да жұмыстар ЭКСПО-2017 көрмесінің аса қызықты жобаларының бірі болады деп ойлаймыз. Бұл ЭКСПО-2017 көрмесіне алдын ала жасалған дайындық көрмесі деп ойлаймын, – деді ол.
Торий энергетикасының артықшылықтарына жапондық «Киото Нейтроникс» компаниясының президенті Такаша Камей де тоқталып, аталған элементтің қоры жөнінен Қазақстанның үшінші орынға ие болуы торий энергетикасы саласын өркендетуге негіз болатынын жеткізді.
Техас университетіндегі нанотехнологиялар институтының директоры Анвар Захидов аймақ басшысының болашақтың энергиясын іздеуші жергілікті ғалымдардың барлығын түстеп танитынына ризашылық білдіріп, Техас ковбойының символы болып табылатын төсбелгі тарту етті.
Отырыс соңында бірқатар меморандумдарға қол қойылып, байқауға қатысушы үздік жоба авторлары марапатталды.
Көрме күнінің екінші жартысында Нобель сыйлығының лауреаттары Курт Вютрих пен Святослав Тимашев, сондай-ақ шетелдік ғалымдар, күн энергиясын зерттеуші Клаус Тиссен, Англиядағы Саутгемптон университетінің нанофизика және фотоника кафедрасының меңгерушісі Алексей Кавокин мен Жерорта теңізі іргелі физика институтының президенті Джузеппе Эрамо шығысқазақстандық студенттермен кездесті. Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті және Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік педагогикалық университетінің студенттерімен кездесу барысында жастар баламалы энергия, инновациялық технология, физика мен химияға қатысты көкейдегі сауалдарын қойды. Танымал ғалымдар жастармен ашық сұхбат барысында жетістікке жету жолындағы сырларын ақтарды.
«Қазір ғылымға ағылшын тілін білу міндетті. Ғылымның тілі – ағылшын тілі» деді К.Вютрих. Ал С.Тимашев адам бойында құштарлық болса, кез келген көздеген мақсатқа жетуге болатынын жеткізді.
Мәртебелі меймандар кездесуден соң еліміздегі үдемелі индустриялық-инновациялық бағдарлама аясында салынған фотоэлектрлі пластиналар шығаратын «Қазақстан Солар Силикон» зауытының жұмысымен танысты. Зауытта ғалымдарға күн батареяларына қажетті күн сәулесін энергияға айналдыратын фотоэлектрлі ұяшықтар жасау барысы көрсетілді.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан».
ӨСКЕМЕН.
Суреттерді түсірген
Есімхан Орынбаев.
