Аймақтар • 01 Ақпан, 2023

Баянауыл басына бұлан үйір

612 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Өткен ғасырдың соңғы ширегінде Арқада жосып жүрген киіктер батыс өңірлерге ауса, Ресейдің Алтай таулары­нан асып келген бұландар Қазақстанның солтүстік-шығы­сын, Ертіс пен Жайық өзендерінің бойын мекендей бас­тағаны мәлім. Бұғы тектес жануар Баянауылдың таулы ай­мақтарында жиі байқалып, сортаң жерлерді жағалап жүр.

Баянауыл басына бұлан үйір

Бұлан негізі бұғы тектес сүт­қоректі жануар болғанымен, тұр­қы жағынан түйеге жақын, тұя­ғы айыр келеді. Қазақстанды мекен­дейтін сүтқоректілердің ішін­дегі ең ірісі. Аналығы көп жер­лерде қандағай деп аталады. Қандағайдың ең ірілерінің биік­тігі 2,4 метрге, тұмсығынан құй­рығына дейінгі тұрқы 3 метрге, салмағы 620 килограмға дейін жетеді. Ресми деректерге сүйен­сек, қазіргі күні Қазақстанда 7 мыңға жуық бұлан бар. Саны кейінгі жылдары үш есеге өсіп, Арқа жеріндегі ну орманды, таулы аймақтарда көбейе бас­тағаны бай­қалады дейді табиғат қорғау инспекторлары. Халықаралық Қызыл кітапқа енгенімен, жер бетіндегі нақты саны белгісіз.

– Бұлан – Қазақстанды мекен­дейтін тұяқты жануарлардың ең ірісі. Түсі көбіне қоңырқай бо­лады. Еліміздің шекаралас аумақ­­тарында, Жайық өзені аңғарында, солтүстік орман­да­рында, Ертіс бойы мен Ал­тайда кездеседі. 1985 жыл­дан бері Баянауыл ұлт­тық та­би­ғи паркі аумағында жиі бай­қа­лып отыр. Біздің инспекторлар соңғы рет шамамен 20-25 бұланды санады. Кезінде Ресейдің қалың ормандарында, Алтай тауларында болған өрттен ауып, Қазақстанды мекендей бастаған жануар көбіне Баянауыл, Қарқаралы тауларынан өріс тапқан. Бұл жануардың бір ерекшелігі, ағзасында жыл­қы секілді өт болмайды. Ащы­лауыт, қамысты, қоғалы жерлерге жайылғанды, теректің қа­­бығымен, таудағы аршамен қорек­тенгенді ұнатады. Біздің Баян­ауыл аумағында топырағы сортаң, ащы жерлер көп. Соларды жиі жағалайтыны байқалады. Ерекшелігі, үйір­ді аса ұнатпайды, екеу­ден, үшеу-төртеуден жүре береді. Ата­лығының аспанға қа­рай тарам­далып тұратын жуан әрі жалпақ мүйізі бар. Сырттай қа­рағанда жуас көрінгенімен, күзгі күйекке түсетін мезгілде жа­қындау қауіпті. Ондай уа­қытта адамға шабуылдаған оқи­ғаларды жиі естиміз. Жануардың күштілігі сонша, қасқырға алдырмайды. Тайыншадай арланды мүйізімен іліп, жарып кетеді. Баянауылдың Күркелі, Жаяу Мұса, Қаражар ауылдары маңындағы биік тау­лар­да, Жалаңтөс асуы мен Мыр­ша­шо­қыда, Қоңыр әулие үң­гірі ма­ңында жиі кездесіп қалады, – дейді Баянауыл ұлттық табиғи паркінің инспекторы, бел­гілі өл­кетанушы Алтынбек Құр­ма­нов.

Бір ерекшелігі, бұландар көбіне егізден төлейді. Сирек жағ­дайда үшем әкелетін кездері де болады екен. Бұзауы сар­ғыш-қоңыр түсті болса, есейгенде ашық сұрдан қара-қо­ңыр түске ауысады. Жас ата­лықтарында бір жылға дейін мүйіз болмайды. Қысқы уа­қыт­та күш-қуа­тын сақтап қалу үшін ересек ата­лық­тары күзде мүйі­зін тастап, көк­темде жұп мүйіз қайта өсіп шығады.

Биологиялық тұрғыдан ал­ған­да шамамен 15-18 жыл тір­шілік ететін тұяқты жануардың мүйі­зі бағалы, сүті құнарлы. Ғалым­дар біраз жылдан бері бұ­лан­ды шаруашылыққа пайдалану мәселесін көтеріп келеді. Деген­мен бұл сала Қазақстанда кенже қалған.

Павлодар облыстық орман шаруа­шылығы және жануар­лар дүниесі аумақтық инспек­циясының мәліметінше, қазір­гі күні Баянауылмен қоса, бұ­ландар Шарбақты ауданында да бар. Бұл аумақта шамамен 170 бұлан саналыпты. Тіршілік ету­ге қолайлы орта тапқан жа­нуарлардың саны көбейіп келе жатқаны қуантады.

 

Павлодар облысы,

Баянауыл ауданы

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше