Достық және мемлекеттік мүдде

Тәуелсіздік алғанға дейін Қа­зақ­стан кеңес өкіметінің құра­мын­дағы одақтас мемлекеттерді дос санап келді. Ал қазір түркітілдес мемлекеттер мен Ор­талық Азия елдерін дос тұтамыз. Саяси, экономикалық бағыттағы де­с­тра­тегиялық әріптес елдер де көп. Негізі Ресей осы эко­номикалық тұр­ғы­дан алғанда одақ­тас ел. Алайда «қазақ пен орыс ха­лық­тарының ара­сын­д­ағы қарым-қатынас, байланыс ежел­ден басталады», дейді Сенат депутаты Геннадий Шиповских.

– Екі ел байланысының тереңге кет­кенін тарих көздерінен көруге бо­л­ады. Шекарамыз да шектесіп жатыр, көрші елміз. Бір ғана мысал – қазақ жері орыс жазушы, ақындарына шабыт берген жер. А.С.Пушкин, М.А.Шолохов секілді ұлы тұлғалар Қазақстанға табан тіреп, іздерін қалдырған. Тіпті Шолоховтың «На Дону – я казак, а на Урале – казах» деп айтуының өзі Орал өңіріне сіңісіп, туған жеріндей, халқындай көргенін тануға болады. Қазақ пен орысты бай­ланыстырып, ұштастыратындай осы сынды дүниелер өте көп, – деді ол.

Депутаттың айтқанын жалғар болсақ, М.А.Шолохов Батыс Қазақ­стан­ға Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында келген. Ол отбасымен 1941 жылдың күзінде Еділдегі Николаевск қаласына, ал 1942 жылдың жазында Сталинградқа жау жақындап қалған кезде шалғайда жатқан Қазақ­стан­ға көшті. Жазушының үл­кен қызы Светлана Михайловна «8 шілдеде әкем біз­ді ескі Фордтағы Солон­цовс­кий фермасына одан соң Нико­лаев­ск және Солтүстік Қазақстан облысының Даринск ауы­лы­на алып кетті. Біз Сель­повский дү­кенінің ғимаратына қоныстандық. Алға­шын­да жыладық, кейін үйреніп қал­дық. Өйткені бізге қазақтар жақсы қа­ра­ды», деген естелік айтады.

Соғыс жылдары Ресейден Қа­зақ­стан­­ға бес жүз мың адам қоныс аудар­­­ған. Бүгінде орыс этносы саны жа­­ғы­нан еліміздегі екінші этностық топ және тұрғындардың 23,3 пайы­зын құрайды. Жалпы, орыс халқы Қа­зақ­станға XVI-XIX ғасырларда шар­уа­­ларды, казак отбасыларын, жер ауда­рылған интеллигенция өкілдерін қоныстандырудың нәтижесінде, сон­дай-ақ КСРО кезіндегі еңбек көші-қоны кезінде келді. Батыс Қазақстан 1520 жылы орыс қоныс аударушыларын паналатқан ел аумағындағы ең көне өңір.

Қазақстан мен Ресей терезесі тең елдер ретінде ынтымақтастық туралы келісімге осыдан 30 жыл бұрын ресми түрде қол қойды. «Осы жылдар ішінде бір-біріне іргелес жатқан елдердің жеткен жетістігі аз болмады», деді Геннадий Шиповских.

– Қазақстан ең алғашқы достыққа негізделген келісімді Ресеймен жа­сас­­ты. 1992 жылы 25 мамырда достық, ынтымақтастық және өзара көмек тура­лы шартқа қол қо­йылды. Қазір екі елдің бірлескен экономика, қаржы, технологиялық дүниелерге байланысты, білім, тә­жірибе алмасуға қа­т­ы­с­ты бірқатар бас­тамалары сәтті жү­зеге асып ке­леді. Екі елдің үлкен бір жетістігі бұл Еуразиялық эконо­ми­калық ода­ғы (ЕЭО). Ол Қазақстан, Ресей, Беларусь мемлекет басшылары арасында 2014 жылдың 29 ма­мырында қол қойылған келісім не­гі­зінде құ­рылған. Мүше елдердің пар­ла­мент­тері бекітіп, Одақ 2015 жылдың 1 қаңтарына бастап күшіне енген бо­латын. ЕЭО ешқандай бір саяси көзқарасты білдірмейді, әу бастан тек экономикалық одақ ретінде құрылды. Жалпы, Қазақстан мен Ресейдің ын­ты­мақ­тасуының негізі, әрине, ал­ды­мен мемлекет басшыларының ең­бегі еке­ні сөзсіз.

Енді екі ел басшыларының қол жеткізген келісімдері заң жүзінде бе­кі­тілгені мәлім, оған Парламент өз үлесін қосты. Экономикалық саланы да­мытуға қатысты көптеген құжаттар заң­­мен негізделді. Қабылданған заң­дар әр елдің Конституциясына орай жасалды. Бір айта кететін жайт, Шығыс Қазақстан, Пав­ло­дар, Солтүстік Қазақстан, Қос­танай, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Атырау об­лыс­тары Ресейдің бірқатар аймағымен шекаралас орналасқан. Сон­дық­тан екі ел алдымен өңірлік ынты­мақ­тастықты дамытуға аса ден қойды. Оған жыл сайын ел өңірлерінде өтетін Қазақстан-Ресей өңіраралық форумы дәлел. Біз қай кезде де бір-бірімізге ағайын болып табылатынымыз сөзсіз, – деді елдің байланысы туралы ой қоз­ғаған депутат.

Статистикалық мәліметтерге көз салсақ, Қазақстан мен Ресей арасын­да­ғы тауар айналымы 2022 жылы (қаңтар-қазан) 21,2 млрд долларын құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 7,1%-ға жоғары (19,8 млрд доллар). Қа­зақ­станнан Ресейге экспорт 22,4%-ға өсіп, 7 млрд долларды, ал Ресейден Қазақстанға импорт көлемі 0,9%-ға артып, 14,2 млрд долларды құрады.

Ресейден Қазақстан экономикасына салынған тікелей инвестициялар көлемі соңғы 17 жылда шамамен 19 млрд долларға жетті. Өз кезе­гін­де, Ресейге құйылған инвестиция кө­лемі 5,7 млрд доллардан астам со­маны құрады. 2022 жылғы III тоқ­сан­ның қорытындысы бойынша Қазақстанға Ресей 1,3 млрд доллар инвестиция құйды. Ел аумағында өткен жылы Қазақстан-Ресей бірлес­кен кәсіпорындарының саны 41,7 пайыздан асып, 23 179 компанияны құрады. Жалпы, экономикалық өзара іс-қимылдың практикалық мәселелерін шешуге Қазақстан мен Ресей арасындағы ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық комиссия­ның және оның құрамына кіретін ын­тымақтастықтың салалық бағыт­та­ры бойынша 7 Кіші комиссияның жұмысы ықпал етеді. Қазір екі ел Үкіметі 2018-2023 жылдарға ар­нал­ған өңіраралық және шекара маңы ынты­мақ­тастығы бағдарламасы және екі елдің өңірлері арасында жа­салған 200-ден астам шарт пен ке­лісім не­гі­зін­де жұмыс атқарып жатыр.

Экономикалық салада Ресей Фе­де­­ра­циясы – Қазақстанның бас­ты серіктесі. Алайда бұл саланың тұ­рақ­ты болуы халықтар арасында бірлік болған кезде ғана сақталатынын айтады сарапшылар. Қазіргі аумалы-төк­пелі кезеңде екі халық арасына іріткі салушылар көбейгенін де көріп жүрміз. «Сондықтан алдымен екі ел үшін де мызғымас достық маңызды. Бұл мемлекеттік мүддеден де жоғары тұруы тиіс», деп түйіндеді пікірін Сенат депутаты.