Ол Заңсыз сатып алынған активтерді мемлекетке қайтару туралы заң жобасының мақсаты мен мәніне тоқталып өтті.
«Бір жылдан бері Экономикалық ресурстардың заңсыз шоғырлануына қарсы іс-қимыл мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия жұмыс істеуде. Бірақ одан әрі жұмыс істеу үшін жаңа тәсілдерді қолдану керек деген түсінік қалыптасты. Бүгінгі таңда қолданыстағы заңнама заңсыз мүлікті қылмыстық процестік және әкімшілік процестік тәртіппен ғана қайтаруға мүмкіндік береді. Сондықтан, заң жобасы халықаралық тәжірибеге, активтерді азаматтық тәртіппен ерікті немесе мәжбүрлеп қайтаруға негізделген жаңа рәсімдерді көздейді», деп жазды депутат.
Депутат активтерді қайтару – күрделі процесс екендігін еске салды.
«Бұл бағытта азаматтық және қылмыстық істерге иек арту керек және кейбірінің ескіру мерзімдері болады. Анығырақ айтқанда, қолданыстағы заңнама активтердің тиімді қайтарылуын қамтамасыз ете алмайды.
Заңсыз сатып алынған активтерді қайтарудың негізгі тетігі - азаматтық тәркілеу. Бұл жалпыға бірдей қабылданған халықаралық стандарттарға (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы конвенцияға, БҰҰ, ЭЫДҰ және Дүниежүзілік Банктің ұсынымдарына) және үздік шетелдік тәжірибеге сәйкес келеді», деп жазды Жанарбек Әшімжан.
Депутат заң қолданылатын адамдардың тізбесіне нақты кім кіретінін атап өтті.
«Қазіргі уақытта жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқарып отырған және бұрын атқарған адамдар. Оларға Конституцияда көрсетілген барлық лауазымдар, Парламент депутаттары, Конституциялық Соттың судьялары, бұрынғы Конституциялық Кеңестің мүшелері, судьялар, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, барлық саяси мемлекеттік қызметшілер мен «А» корпусының мемлекеттік қызметшілері жатады;
«Олигархтар» деп аталатын неғұрлым ірі кәсіпкерлер (әкімшілік-билік ресурстарын, таныстарды, ықпалын пайдалану нәтижесінде мүлік пен кіріс алғандар);
Квазимемлекеттік сектор кәсіпорындарының басшылары мен басқарушылары.
Сондай-ақ бұл Заң жоғарыда аталған субъектілермен аффилиирленген белгілі бір адамдар тобына да қолданылады. Бұл туыстарына, достарына, жақын қарамағындағыларға, яғни нақты емес, номиналды иелеріне ресімделген активтер мен заңсыз алынған мүлікті анықтауға мүмкіндік береді. Адал мемлекеттік қызметшілерге, кәсіпкерлерге және инвесторларға қорқатын ештеңе жоқ. Заң ұрлыққа қатысы бар сыбайлас жемқорлар мен олигархтарға қарсы жасалған», деп жазды депутат.
Сонымен қатар ол олигархтар активтердің белгілі бір бөлігін беріп, қалғанын сақтап қала алады деген пікірге байланысты ойымен бөлісті.
«Активтерді қайтару туралы жаңа заң жобасы олигархтардың пара беріп құтылып кетуіне мүмкіндік береді. Активтердің белгілі бір бөлігін беріп, қалғанын сақтап қала алады деген пікір бар.
Бұл мүлде олай емес. Соттан жай ғана құтылып кете алмайды. Активтерді қайтару ерікті немесе мәжбүрлі сипатта болуы мүмкін. Екі түрдің де заңды негізі бар. Заңсыз сатып алынған активтерді ерікті түрде қайтару ұғымы мен белгілі бір қағидалары енгізіледі. Ерікті тәртіп тұлға мен уәкілетті орган арасындағы келісім негізінде активтерді мемлекетке өтеусіз беруді көздейді. Егер субъект активтерді өз еркімен қайтармаса, онда азаматтық процесс шеңберінде сот шешімдері негізінде мәжбүрлеп тәркілеу қолданылатын болады. Ерікті түрде қайтарылған кезде активтердің барлығын немесе бір бөлігін беруге болады. Бұл мәселені Комиссия қарайды. Егер қаражатты жасыру фактілері немесе өзге де құқық бұзушылықтар анықталса, онда тергеудің барлық тетігі қайта іске қосылады», деп түсіндірді Мәжіліс депутаты.
Оның айтуынша, активтерді қайтару - бұл ерекше жұмыс. Мұнда әртүрлі салалардан, оның ішінде азаматтық, қылмыстық құқық пен процестен, халықаралық заңнамадан, шарттық құқықтан арнайы білім қажет. Сондықтан Бас прокуратура жанынан мамандандырылған ведомство – Активтерді қайтару комитетін құрудың жөні бар. Оның Ведомствоаралық комиссиядан айырмашылығы - расталған заңнамалық мәртебесі және біліктілігі жоғары мамандардан тұратын штаты, оның ішінде жеке сектордан - аудиторлар, қаржы аналитиктері, бағалаушылар, бухгалтерлер, наразылық беретін заңгерлер, прокурорлар болады.
Сондай-ақ заңсыз алынған активтерді қайтару процесінің ашық болуын қамтамасыз ету мақсатында тұрақты негізде жұмыс істейтін комиссия құрылады.
«Комиссияның құрамына қоғам қайраткерлері, депутаттар, Үкімет мүшелері кіреді. Комиссияға Премьер-министр басшылық етеді. Комиссия активтерді қайтару жөніндегі мәселелерді коллегиялды түрде қарайтын болады. Бұл жүргізіліп жатқан жұмыстың ашықтығы мен бақылануын қамтамасыз етеді.
Қандай да бір уағдаластықтарға немесе құқық бұзушылықтарға жол берілмейді, өйткені оның құрамына кіретін қатысушылар көп болғандықтан, жасырып қалу мүмкін емес. Бұл азаматтық қоғам тарапынан бақылауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді», деп түйіндеді Жанарбек Әшімжан.
Айта кетейік, бұған дейін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Заңсыз иемденілген активтерді мемлекетке қайтару туралы» Қазақстан Республикасының Заңына қол қойғанын хабарлаған едік.
