Бірлескен кедендік бақылауға қажеттілік бар

Отырысты ашқан Па­лата спикері Мемлекет бас­шысының Жарлығымен Халықаралық қаты­настар, қорғаныс және қауіп­сіздік комитетінің төрағасы қыз­метін атқарып келген Асқар Шәкіровтің депутаттық өкі­лет­тігі тоқтатылғанын атап өтті. Соған бай­ланысты конс­титу­циялық нор­маларға сәйкес Орталық сайлау комиссиясы тиісті қаулы қабылдады.

Мәулен Әшімбаев Асқар Шәкіровтің Сенат төрағасының орын­басары, комитет төрағасы лауа­зым­дарында абыроймен еңбек еткенін айтып, сенатор ре­тінде атқарған нәтижелі қыз­меті үшін Палата атынан алғыс білдірді.

Сонымен қатар депутаттар Мемлекет басшысының Жар­лы­ғымен Солтүстік Қазақ­стан облысының әкімі бо­лып таға­йын­далған Ғауез Нұрмұ­хам­бетов­тің өкілеттігін тоқтату туралы мәселені қарады. Осыған орай Орталық сайлау комиссиясы Сенатқа тиісті ұсыным енгізді.

«Ғауез Нұрмұхамбетов жыл басында сенатор болып сайланды. Осы аралықта Палатаның заң шығару қызметіне және жоспарлы іс-шараларына белсенді атсалысты. Маңызды заң жоба­ларына бастамашы болды. Сенат қабырғасында халықты алаң­датқан маңызды мәселелерді оң шешуге де өз үлесін қосты», деді Мәулен Әшімбаев.

Сондай-ақ отырыс барысында Мемлекет басшысының Жар­лығымен Сенат депутаты болып тағайындалған Дархан Қыдырәлі ант берді және Ха­лықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің м­үшесі болып сайланды. Па­лата депутаттары аталған коми­теттің төрағалығына сенатор Андрей Лукинді сайлады. Ол бұған дейін Конституциялық заң­нама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің төрағасы болған еді. Осыған орай Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау ор­гандары комитетінің төр­ағасы болып сенатор Нұрлан Бекназаров сайланды.

Палата отырысында сенаторлар «Қазақстан Республи­касының Үкіметі мен Өзбекстан Респуб­ли­касының Үкіметі ара­сын­дағы Қазақстан-Өзбекстан кедендік шекарасы арқы­лы құбыржол кө­лі­­гімен және электр беру желі­лері бойынша энергия ресурс­­тарын өткізу кезіндегі бір­лескен кедендік бақылау тура­лы келісім­ді рати­фикация­лау туралы» заң жобасын мақұлдады.

Құжат жөнінде сенатор Аман­гелді Нұғманов баяндама жасады. Оның айтуынша, құ­быр және электр желілері бо­йын­ша энергоресурстарды өткізу кезін­де біріккен кеден­дік бақы­л­ау­ға қа­жеттілік туып отыр. Осы­лайша, бірлес­кен ереже ұсынылмақ.

«Әлемдік нарықтағы бол­жам­далған мұнай бағасы ел­де­р­­дің экономикалық дамуы­мен қатар, жалпылай түрде әлеу­меттік міндеттерді шешуде не­гіз­гі көрсеткіш екендігі жай­дан-жай емес. ЕАЭО аясында жаңа құқықтық тәртіп орнату жағ­дайында құбыржол көлігімен және электр энергия­сы желілері бойынша тауар­ларды өткізуге бай­ланысты қатынастарды реттеуде бас­қаша сапалы тәсіл қажет. Сон­дықтан Қазақстанның тиісті халықаралық шарттарында энергоресурстарды олардың өзгешеліктерімен қатар, кеден шекарасы арқылы өткізу мәсе­лелері кешенді түрде шеші­ліп жатыр. Тауарларды құбырмен және электр желілері бойынша өт­кізуге арналған шарттардың не­гізгі мақсаты – кеден шека­расы ар­қылы құбырмен электр беру желі­лері бойынша та­уарлар­ды өт­кізуге байланысты кедендік рәсім­дер бекер қиын­шылық түсір­мес үшін мұнай-газ және бас­қа да энергетикалық компа­ния­ларға қолайлы жағдай жасау», деді А.Нұғманов.

Аталған құжат кедендік бақы­лаудың тәртібі мен мер­зім­дерін айқындайды. Тал­қылау ке­зінде келісімді рати­фи­кация­лау энергия ресурстарын бақылаудың тиім­ділігін арт­­тыруға және елдер ара­сын­дағы сауда-экономикалық ын­­ты­м­ақтастықты нығайтуға ықпал ететіні айтылды.

Сенаторлар отырыс кезін­де ма­ңызды мәселелерге назар аударып, депутаттық сауал­дарын да жол­дады. Сұлтанбек Мәкежанов ел эконо­мика­сының нақты секторын қаржы­ландыруды арт­тыру­ды ұсынды. Сенатордың пікі­рін­ше, бүгінде бұл салаға қара­жат қал­дық қағидат бойынша бөлінеді.

«Экономиканың нақты секторы бойынша шығыстар 18,7 пайызға төмендеп, ал әлеу­меттік саладағы шығыстардың 17 па­йыз өсуі байқалып отыр. Бұл ретте даму бюджетінің үле­сі 9,2 па­йыз немесе 2,2 трлн тең­ге болып қалыптасты. Бұл – 2016 жылмен са­лыстырғанда ре­корд­тық ең төменгі көрсеткіш. Яғни даму бюджеттеріне ар­налған шығыстар 2016 жылмен салыстырғанда 38 есеге тө­мен­деуі болжанып отыр. 2012 жыл­дан бастап 2022 жылға дейінгі аралықты салыс­тыр­сақ, өнеркәсіптің жалпы ішкі өнімге салымы 30,1 па­йыз­дан 29,3 пайызға дейін төмен­деген. Бұл мемлекеттің индуст­рия­лан­­дыруға бағытталған сая­­сат­ты іске асыруға жеткі­лі­к­сі­з қатысып жатқанын ай­­ғақ­тайды. Нә­ти­жесінде, бүгінгі таңда бюд­жет­тің қатаң тап­шы­лығына ие бола отырып, шығындардың өсуі кіріс­тердің өсуі­мен қамтамасыз етіл­мейтінін көрсетіп отыр», деді С.Мәкежанов.

Бибігүл Жексенбай ауру­ха­налар мен емханаларды Әлеуметтік медициналық сақ­тан­дыру қоры арқылы қаржы­ландыруға қа­тыс­ты проблемаларды атап өтті. Мұ­ның бәрі емдеу сапасы­на те­ріс әсерін ти­гізіп, меди­ци­налық ұйым­дардың дамуына кедергі келтіріп отыр. Депутат­тың айтуынша, көптеген емдеу меке­мелерінде қордан қар­жыландыру айтылған сома­ның 60 пайыздан 80 пайызға дейін жылдан-жылға төмен­деп бара жатқаны байқалып отыр. Медициналық ұйым­дардың шығындарды оң­тай­ландыруына қа­ра­мастан қаржыландыру тап­шылығына байланысты кредиторлар алдында берешегі пайда болады. Нәтижесінде, олар қа­лып­­­ты жұмыс істей алмай ке­­леді, жаңа технологияларды ен­гі­зе алмайды, қызметкерлерді ынта­лан­дыруға мүмкіндігі жоқ және тағы басқа игі істер кенже қалып отыр.

«Бұл жағдай бөлінген қар­жы көлемін ӘМСҚ тарапы­нан әдейі төмендету ғана емес, сон­дай-ақ әрбір емдел­ген жағдайға арналған қол­да бар тариф нақ­ты бір нау­қасқа арналған шығын­ды өте­мей­тініне байланысты. Бұл жағ­дайдың бәрі ӘМСҚ тара­пы­нан кесте сызықтары бо­йын­ша қиын­датылады, ол тіпті шұ­ғыл қыз­мет көрсету кезінде де қол­­данылады», деді Бибігүл Жексенбай.

Сенатор осы мәселелерді шешу үшін Үкімет басшысына ұсы­нылған жылдық өтінім­ге сәй­кес Әлеуметтік медицина­лық сақтандыру қоры тарапы­нан қар­жыландыруды, сон­дай-ақ те­гін медициналық көмек­тің ке­піл­дік берілген көлемі мен мін­­детті әлеуметтік медици­на­лық сақтандыру топтамасын біріктіруді ұсынды.

Закиржан Кузиев сүт өн­дірумен айналысатын шаруа қожалықтарын алаңдатқан мә­се­ле­лерге назар аударды. Де­пу­тат отандық ауыл шаруа­шы­лы­ғы өндірушілерін қолдауға ар­нал­ған бірқатар ұсынысын да айт­ты. Сенатордың пікірінше, ша­ғын шаруа қожалықтары мен жеке қосалқы шаруашылықтар мем­ле­кеттік органдардың на­зары­нан тыс қалып келген. Де­ген­мен мүйізді ірі қараның 85 па­йыз­дан астамы және еліміз­де өндіріл­ген барлық сүт­тің 88 пайызы солар­дың қолында.

Сенатор 2025 жылғы 1 қаң­тар­дан кейін жағдай ерекше ушы­­­ғатынын атап өтті. Өй­т­­кені сол кезден бастап Еура­зия­лық экономикалық комис­сия Кеңе­сі­нің шешімі күші­не ене­ді. Жаңа ережеде шикі сүтке қойы­ла­тын талаптар кү­шейтіледі. Ол бо­йы­н­ша сүт ма­шинамен сауу ар­қылы да­йын­далып, бірден сал­қын­дат­қыш шанаққа түсуі керек. Бар­лық шикі сүттің 90 пайызы­на дейін өндіретін шағын шаруа қожалықтары мұндай жағдайды қамтамасыз ете алмайды.

«Шикі сүтті оны өңдеу кәсіп­орындарына Техникалық рег­ла­ментке сәйкес жеткізудің мүм­кіндігі жоқ. Шикізат тапшы­лығына байланысты қай­та өңдеу кәсіпорындарының өн­діріс қуаты 40 пайызға дейін азая­ды. Сүт зауыттарының 90 па­йызы жұмы­сын тоқтатуға мәж­бүр болады. Оның талапта­ры күшіне енгеннен кейін, бүгінде сүт сатудан табыс табатын ауыл тұр­ғындарының 70 пайызы тұ­рақ­ты табыс көзінен айырылады», деді Закиржан Күзиев.

Закиржан Күзиев осыған бай­ланысты шағын шаруа қожа­лықтары мен жеке қосал­қы шаруа­шылықтарының сер­вистік-тұтыну кооперацияларын ынталандыру қажетін атап өтті.

Айгүл Қапбарова мүге­дектігі бар адамдарға арналған инженер­лік инфрақұрылым, жолдар мен оңалту орта­лы­ғының құры­лы­сына қатыс­ты Шымкент қала­сында қордаланып қалған мәсе­ле­­лер­ді көтерді. Депутаттың ай­­туын­ша, Шымкентте бүгінгі таңда аза­маттарды тұрғын үймен қам­та­масыз ету мәселесі аса ма­ңыз­ды болып отыр. Мұнда қазір­гі кезде 51 мыңнан астам адам пәтер алуға кезекте тұр, олар­дың ішінде 30 мыңға жуығы – ха­лықтың әлеуметтік осал топ­тарының өкілдері. Жағдайды жақ­сарту үшін жаңа тұрғын үй салынуы керек-ақ, қазірдің өзінде 1 266 пәтерлі 35 көпқабатты үй салынып жатыр. Бірақ оларға инженерлік коммуникацияларды жеткізу мәселесі әлі шешілген жоқ.

«Бұл тұрғын үйлерді инже­нер­лік жүйелермен қамта­масыз етуде 2024 жылға қар­жыландыру мә­се­лесі Қазақстан Республи­ка­сы­ның Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі тарапынан шешіл­мей отыр. 2024 жылға аталған ми­нистр­лікке бюд­жеттік өтінім берілген. Бұл ретте инженерлік жүйе­лердің құрылысы уақы­тылы аяқталмаса, қол­жетімді баға­мен баспаналы болу­ды кү­тіп жүрген халыққа пәтерлер дер кезінде үлес­тірілмеу қау­пі төніп тұр. Осы­ған орай «Ақжайық» шағын ауданын­дағы кредиттік тұрғын үйлердің ішкі инженерлік жүйе­лері құры­лысының әлеумет­тік маңыз­дылығын ескере отырып, мәселені шешуді қарас­тыруды өтінемін», деді Айгүл Қапбарова.

Мұрат Қадырбек қаржылан­дырудың тапшылығына байланысты Түркістан облысын газдандыру бағдарламасының мерзімі өзгеруі мүмкін екенін айтып, дабыл қақты. Сенатор об­лыста 833 елді мекеннің 465-і табиғи газбен қамтамасыз етіл­гені туралы айтты. Биыл табиғи газды тағы 57 елді мекенге жеткізу жұмыстары жүзеге асуда, бұл халықты газбен қамту деңгейін 62,6 пайызға дейін жеткізуге мүмкіндік береді.

«Облыста арнайы Жол картасы әзірленіп, 2025 жылы қосымша 202 елді мекенге газ құбырын тартып, қамту дең­гейін 86,9 пайыз жеткізу жос­пар­ланған. 2024 жылға рес­пуб­ликалық бюджеттен қар­жы­ландыру үшін жаңа 69 нысан­ның құрылысына 18 млрд теңгеге бюджеттік өтінім жол­данған болатын. Алайда Энер­­гетика министрлігі 2024 жыл­­ға тек өтпелі 6 нысанның құ­ры­­­лы­сына 3 млрд теңгені ма­құл­дап отыр», деді Мұрат Қадырбек.

Ғалиасқар Сарыбаев қан­дас­тардың тарихи Отанға көшуін белсенді ынталандыру­ды, шетелде тұратын этникалық қа­зақ­тарға ұлттық дәстүрлер мен құндылықтарды қолдап, дамы­туға көмектесуді ұсынды. Се­на­тордың айтуынша, ресми мә­лі­меттерге сәйкес шетелде 4 мил­лионға жуық, ал бейресми мәліметтерге сәйкес 7 мил­лионға жуық қазақ тұра­ды. Депутат олардың көп­шілігінің тарихи отанына оралу ниеті бар екенін айтты. Алай­да мұндай қадам жасауға олар­ға тұсау болатын бірқатар себеп бар.

«Қандастардың өздерінің ұлты қазақ екендігін дәлелдей алмауы, менталитеттегі, білім беру саласындағы айыр­ма­шылықтар, тілдерді білмеуі олар­дың мүмкін­діктерін шек­тейді», деді сенатор.

Депутат сонымен қатар ха­лық­тың көші-қон мә­селелеріне қатысты қолданыс­тағы норма­тивтік-құқықтық актілерге жиі өз­геріс­тер мен толықтырулар енгі­зілетінін, бұл Қазақстанға ора­лғысы келетін қандастарда олар­дың заң талаптарына сәй­кес келмеуіне байланысты алаң­дау­шылық туғызатынын атап өтті. Сенатор осыған байланысты Үкіметтен көші-қон саласында жүзеге асып жат­қан мемлекеттік бағдарламалар туралы толық ақпарат беруді сұрады.