МӘМС жүйесі үмітті ақтады ма?

Депутаттардың алдында сөз алған Денсаулық сақтау ми­нистрі А.Ғиният 2015-2019 жылдары елдегі денсаулық сақтау шығын­дары үнемі өсіп отырға­нын атап өтті. Алайда ішкі жалпы өнімнің үлесі 2,8 пайыздан аспаған.

«Міндетті әлеуметтік меди­циналық сақтандыру (МӘМС) іске қосыл­мас бұрын жарналар мөлшер­лемесін төмендету туралы шешім қабылданды. Мем­лекеттің жарналары бастап­қы параметрлерден – 3,5, жұмыс берушінің аударымдары – 1,7, ал жеке кәсіп­керлер­дің үлесі 1,4 есе төмен­детілді. МӘМС жүйесін енгіз­геннен бері жоспарланған 2,9 триллион теңге берілген жоқ.

Міндетті әлеуметтік медици­налық сақтандыру базалық пара­метрлерінің өзгеруіне және пан­демияның ықпалына қара­мас­тан, медициналық сақтандыру жүйесін енгізу денсаулық сақтау саласына оң әсер етті. МӘМС-ті енгізу жылдарында меди­ци­налық-санитарлық алғашқы көмек бо­йынша көрсетілген қыз­мет­тер саны 3,2 есе өсті. Бұл ретте еліміздегі жалпы практика дәрі­гер­лерінің саны қалада 18 пайызға және ауылда 8 пайызға өсті.

Ауылдардағы жылжымалы медици­налық кешендер есебінен халықты меди­циналық көмекпен қамту 2022 жылы 1,6 миллион адамды құрады. Амбу­ла­ториялық деңгейде тегін дәрі-дәр­мек­терге қол жетімділіктің едәуір артуы – міндетті әлеуметтік медициналық сақтандырудың оң нәтижелерінің бірі», деді А.Ғиният.

Сала басшысының айтуынша, 2019 жылы арнайы мамандар 20 миллионға жуық консультация және диагностикалық зерттеу жүргізген. Былтыр бұл көрсеткіш 142 миллионға дейін көбейді. Осылайша, дәрігерлік қабыл­даулардың, зертханалық талдау­лардың және аспаптық диагностиканың қолжетімділігі 7 есеге артты.

«Міндетті әлеуметтік меди­циналық сақтан­дыруға дейін Үкі­мет­тің қолдауы­мен халықтың әлеу­меттік осал 8 тобы ғана қым­бат тұратын КТ және МРТ-ға қол жеткізе алды. Өткен жылы осын­дай қызмет 1,5 миллионға жуық адам­ға көрсетілді, яғни 7 есе өсті. ПЭТ қыз­метт­ерінің саны да 13 мыңнан 21 мыңға дейін екі есеге жуық артты. Жаңа бағ­дар­ламаның арқасында «бедеулік» диа­г­нозы­на тап болған 8 мың жұп ата-ана болу мүмкіндігін иеленді. Па­циент­терге жүрек-қан тамырлары, нев­ро­логиялық, онкологиялық аурулар мен жара­қаттар кезінде медициналық оңалту жетілдірілді.

Стационарды алмастыратын көмек қызметтері 3 жылда 1,5 есеге ұл­ғайды. Күндізгі стационарларды қар­жы­лан­­дыру кейінгі 3 жылда 38,3 млрд тең­геден 77,7 млрд теңгеге дейін өсті. Стационарлық көмекті қаржыландыру 2,4 есеге артты. Жоғары технологиялық меди­­ци­налық көмекті қаржылан­дыру 2,5 есеге, ал мұндай қызметтер­дің көлемі 2,8 есеге өсті», деді А.Ғиният.

Министр келтірген деректерге сүйенсек, МӘМС жүйесін ен­гізу ден­сау­лық сақтауды қаржы­ландыруды 1 трлн теңгеден 2,5 трлн теңгеге дейін ұл­ғайт­қан. Соның арқасында елдегі бір тұр­ғынға арналған шығыс та айтар­лықтай артқан. Егер бұрын әр адамға 56 мың теңге болса, қазір бұл көрсеткіш 122 мың теңгені құрай­ды. Міндетті әлеуметтік меди­циналық сақтандыру бағдар­ламасы бойынша жұмыс істейтін медициналық ұйымдардың да саны 2 есеге өсіп, қазіргі таңда 2 мыңға жуықтады.

«Қазіргі кезде қаржы жүйе­сі актуар­лық есептеулерге сәйкес өсіп келе жатқан шығыстар­ды еңсере алмаған­дық­тан қор өз міндеттемелерін бола­шақта толық орындай алмайды деп болжап отыр. Жүйенің ұзақмерзімді қар­жылық орнықтылығын қамта­масыз ету үшін келесі қажет шарттарды ескеру қажет. Біріншіден, 2025 жылдан бастап әр азамат міндетті салықтық декларация­сын тапсырады. Сол арқылы сақ­тан­дырылмаған азаматтардың табысы белгілі болады және шамамен 700 мың адамды МӘМС жүйесіне енгізу ескерілген», деді А.Ғиният.

Министр сонымен қатар табысы төмен әрі ауылда тұра­тын шамамен 1,5 млн адам бюд­жеттік қаражат ар­қы­лы сақтан­дырылатынын жеткізді. 2026 жылға қарай бұл халықтың кемін­­де 95 пайызын қамтуға мүм­кіндік бере­ді. Мұнымен қоса мемлекет пен жұ­мыс беру­шілердің жарналарының мөл­шер­лемелерін кезең-кезеңімен көтеру қарастырылған.

«Бұдан басқа, сақтандырыл­маған адамдарға денсаулық және осы салаға қатысты мемлекеттік қызметтерді алу кезінде шектеу енгізу ұсынылады. Мә­селен, көлік жүргізу, қару-жарақ сақ­тау және басқа да бағыттарда осындай шек­теулерді қарастырған жөн деп санай­мыз. МӘМС жүйе­сіне қатысты бюд­жеттік қар­жы­­ландыруды кезең-кезеңі­мен ұлғайту пысықталып отыр. Осы шарт­­тарды орындаған кезде қор­дың ор­нықтылығы сақталады», деді А.Ғиният.

Бұдан кейін депутат Асхат Аймағам­бетов мінберге көтеріліп, салаға қатысты мәселелерді ортаға салды. Депутат МӘМС жүйесі енгізілгенде халық та, мемлекет те үлкен үміт күткенін, алайда ол орындалмағанын алға тартты.

«Жылдар өтті, отандастарымыз ай сайын қорға жарнасын төлеп келеді. Бірақ сол үміт ақталды ма? Қызмет сапасы жоспарға сай артты ма? Өңірлерге барғанда, ауруханаларды аралап, сайлаушыларымызбен, сарапшылармен, қарапайым дәрігерлермен болған кездесулерден, жүргізген зерттеулерімізден түй­геніміз – мәселелер толық ше­шіл­­меген. Медициналық көмек­тің сапасынан бұрын, біз қазіргі уақытта оның қарапайым қол­жетімділігіне зəру болып қал­дық», деді А.Аймағамбетов.

Депутаттың айтуынша, басты проблема – МƏМС-ті қаржы­лан­д­ыру жүйе­сінің теңгерім­сіздігі және форма­тын­дағы олқы­лықтар. Бастапқыда нақты жəне жан-жақты есептерге негіз­делген қаржыландыру моделі жос­пар­ланған. Ал іс жүзінде басқа модель енгізілді. Алғашқыда жос­пар­­ланған басты параметрлер түбе­гейлі өзгерген. Соның кесірі­нен денсаулық сақтау саласына қаражат жетіспейді, қолжетім­ділік төмендеді, тарифтер азайды, креди­торлық берешектер пайда болды.

«Пандемиямен күресу кезінде МƏМС арқылы атқарылатын қыз­меттер пакетіне шұғыл медици­налық жәр­дем, оқу­шыларға меди­­циналық қыз­мет көр­сету сияқ­­ты бюджеттен кепілдендірілген ме­дициналық көмек арқы­лы төленуі керек шығыстар енгі­зіл­ді. Бюджеттегі қаражаттың жет­кіліксіздігіне байланысты, шұғыл шешімдерді қабылдау үшін МӘМС қорында жиналған 700 миллиардқа жуық қаражат пандемиямен күрес үшін жұмсалып кетті.

Үкімет жоғарыда айтылған зейнеткерлер, балалар сияқты 15 əлеуметтік санат үшін МƏМС-ке бюджеттен төлейтін жарналарын қысқартып тастады. Мысалы, заңның 26-бабына сəйкес бюджеттен бұл жарна орташа жалақы бойынша есептеліп, қорға аударылу керек болса, іс жүзінде Қаржы министрлігі оны медициналық жалақы мөлшері есебінен төлеп жатыр. Сəйкесінше, бұл заңға қай­шы шешімнің кесі­рінен, тек 2024 жылдың өзінде 275 млрд теңгені қаржы министрлігі МƏМС қорына, яғни біздің аза­мат­­тары­мыздың емделуіне аудар­май отыр. Cонда үш жылдың өзінде келесі жылды қосқанда, МӘМС-ке 600 миллиардтан астам қаражат бюджеттен түспеді.

Медицина қызметкерлерінің жалақы­сын көтеру міндетін орында­ғанда, министрлік оны бюджет есебінен ғана емес, осы МƏМС-те жиналатын қара­жаттың есебінен де жүзеге асыр­ды. Бұл да МƏМС-те жиналған, отан­дас­тарымыздың еміне тікелей жұмсалуға тиіс жүз­деген миллиард теңге болған. Жоғарыда көрсе­тілген шешім­дердің нәтижесінде МƏМС қоры­на кем дегенде 1 трлн теңге­ге жуық қаражат түспеді», деді А.Аймағамбетов.

Депутат келесі жүйелі проб­лема ре­тін­де медициналық қызмет көлемін жос­пар­лау əдістемесінің жеткіліксіздігін атап көрсетті. Яғни бүгінгі таңда ме­ди­циналық қызметтердің жос­парлы көлемі халықтың нақты ерекшеліктерін, меди­циналық көмектің тұтыну көрсет­кіштерін, көші-қонды толығымен есепке алмай бөлінеді.

«Бізде салалық респуб­ли­калық əдіс­темелік орталық бар. Сонымен қатар медициналық университеттер де бар. Олар бір адамды емдеу үшін қанша қаражат керек екені туралы арнайы нормативтерді, қанша төсектік-орын, жалпы, бір адам­ға шаққандағы тұтыну нормасын дайындап шығаруы керек. Міне, сонда ғана ауруханаларға мем­лекеттік тапсырыс дұрыс беріледі. Сонда ғана меди­ци­на­лық қызмет мөлшерден көп немесе тіпті атқарылмады деп айту­ға негіз болады. Ал қазір ми­нистр­лік медициналық қымет мөл­шерден көп көрсетілді деп ауруханалардың бюджетін азай­тып, немесе мүлде жет­кілікті мөлшерде бөлмей отыр», деді А.Аймағамбетов.

Тағы бір күрделі мәселе ретінде МƏМС пакетіне кіретін жəне ГОБМП, тегін меди­циналық көмектің кепілден­дірілген пакетіне кіретін қыз­мет түр­лерінің аражігі ажы­ра­­тылмағанын жеткізді. Депу­таттың сөзіне сай, келесі мəселе – «Шектік» шкала.

«Өздеріңіз білетіндей, осы жыл­­дың ақпан айынан бастап бар­лық медицина­лық қыз­метке «Шектік» шкала ен­гізілді. Ол не? «Шектік» шкала деген – əр медициналық қыз­мет түрі бойынша, əр емха­наға нақты белгіленген квота тəрізді механизм. Бұл əдіс қара­жаттың жетіспеуіне байланысты енгі­зілді. Дайындықсыз қабыл­дан­ған шешімнің кесірінен, мыңдаған адам уақтылы қызмет ала алмай қалды.

Нақты мысал. Осы «Шектік» шкала шұғыл медицина­лық көмек­ке де тиесілі болып, аурухана­лар трав­матология­ға жедел түскен нау­қас­тар­ды тек бекітілген квотаға сəй­кес алу керек. Ал егер олар көп түссе, бекітілген «Шектік» шкаладан көп түскендер үшін ауруханаларға қаражат төлен­бейді. Осылайша, шұғыл көмек көрсетуге лимит қойылған. Бұл деген – нонсенс!

Адам қолын, не аяғын қашан сындырып алатынын, кімде инфаркт болатынын, кім уланып қалатынын алдын ала қалай болжай алады? «Шектік» шкала аза­мат­тарымыздың мамандарға көріну үшін де қиындық əкелді. Ауру­­ханаға келген науқасқа «Шек­тік» шкала шеңберінде осы айда ақша таусылды деп, келесі ай­лар­ды күту керек деп тү­сін­діру де нонсенс.

Соның салдарынан халық тарапынан шағым көп түседі. Науқастар бір ай терапевтті күтеді, кейін тағы бір ай бейін бойынша дəрігерді, одан кейін тағы да терапевтке жазылып оны тағы да күтуге мəжбүр. Сөйтіп жүріп, өз қалталарынан төлеп емделеді. Осыған байланысты бірінші кезеңде «Шектік» шкаланы жетілдіріп, мекемелерге өз бюджетінің шеңберінде қара­жаттарын жылжыту мүмкін­дігін беру керек. Одан кейін цифрландыруды жолға қойып, тіпті «Шектік» шкаланы алып тастау керек деп санаймыз», деді А.Аймағамбетов.

Бұдан кейін басқа да депутаттар сөз алып, МӘМС жүйесіне қатысты пікірлерін ортаға салды. Гүлдара Нұрымова тарифтер қаржы жылының басында емес, наурыз, сәуір айларында кеш бекітілуі медициналық ұйым­дардың қаржылық жағдайын одан әрі қиындататынын атап өтті. Сон­дықтан депутат Ден­сау­лық сақтау ми­нистрі­нен тариф­­тер неге жыл басынан бекі­­тіл­­мейтінін және тарифтерді қашан қайта қарайтынын сұрады.

Ерлан Саиров Үкімет өкіл­дерінен 3,3 миллионнан аса аза­матты қашан әлеу­меттік қам­­сыз­дандыру аясына алып келе­тінін сұрады. «Олардың ба­сым бөлігі ауылда тұрады. Бұл адам­­­дарға скрининг, меди­цина­лық тек­серу жүрмейді. Бұл – жылдан-жыл­­ға елі­мізде әлеу­меттік әділет­сіздік артып бара­ды деген сөз», деді Е.Саиров.

Сұңқар Ислам азаматтардың МӘМС жүйесінде қалу мәселесі жетілдіруді талап ететініне назар аударды. Оның айтуынша, бірнеше жыл жарна төлеп келген азамат табысынан айы­рылған жағдайда бірден «сақ­тандырылмаған» деген мәртебеге ие болады. Осыған орай депутат Сұңқар Ислам Ден­сау­лық сақтау министріне жарна­ларды төлеу кезеңінің ұзақ­тығы, есепке алу және азамат­тардың МӘМС жүйе­сінде қалу мәселелері жөнін­де сұрақ қойды.

Талқылау барысында Нартай Сәрсенғалиев жеке кли­­никалардағы баға­лар­дың қымбаттығына алаң­дау­шы­лық білдірді. Депутат тұр­ғын­дар тарапынан түскен шағым­дарды ортаға салды.

«Терапевті, одан кейін тар бейінді маманды апталап күтеміз, қайтадан терапевтке айна­лып келеміз деген мәселе бар. Рев­матолог, невропатолог маман­дарының жетіспейтінін халық жиі айтады. Азаматтар жеке кли­ни­каларға барып емделуге мәж­бүр. Бірақ ондағы баға­ларды есті­ген­де адам ауруын ұмы­тып қалатын жағдайға жетеді», деді Н.Сәрсенғалиев.

Осы ретте депутат халықтың уақыт жоғалтпай емделу туралы талабын және жеке клини­калардағы баға саясатын реттеу мүмкіндігін министрлік қалай шешетінін сұрады.

Депутат Жанарбек Әшімжан жыл басында белгіленген тариф нарықтағы бағамен сәйкес кел­мейтініне назар аударды. Сондай-ақ өз ұсыныстарын жет­кізді. «Ай сайынғы қаржылан­дыру­ды әр емхана өздері шешуі керек. Дәрігерлердің жүктемесін азайту мақсатында бірыңғай ақпараттық жүйені іске қосу немесе медициналық ақпараттық жүйелер арасында байланыс болуы қажет. Егер азамат бір ем­ханадан басқа емханаға ауыс­қан жағдайда сол азаматқа бөлі­нетін ақшасы ауысқан емхана­сына аударылуға тиіс», деді Ж.Әшімжан.