Коллажды жасаған –Зәуреш Смағұл, «ЕQ»
Мәселенің мәнісін сәл әріден қозғасақ, «АрселорМиттал Теміртау» (АМТ) компаниясының кеншілері зейнетақы жасын төмендету талабын 2017 жылы желтоқсанда көтерген еді. Кеншілер бірнеше талап қойып, жұмыс беруші тарап олардың бір бөлігін қанағаттандырған. Алайда компания: «Зейнет жасын төмендету – мемлекеттің құзырындағы мәселе» деп құтылған сол кезде. Ал бұған 2018 жылы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі «қазір баршаға ортақ белгіленген зейнетке шығу жасын төмендету мәселесі қарастырылып жатқан жоқ» деп жауап бергені есімізде.
Тау-кен және металлургия өнеркәсібі саласының жұмысшылары зейнетке 63 жаста шығуға көптен наразы болып келеді. «АрселорМиттал Теміртау» компаниясының жұмысшылары қауіпті әрі зиянды жағдайда, жоғары температура, шаң-тозаң, газ, түрлі қышқыл сілтіден, ауыр металдардан бөлінетін бу, инфрақызыл сәуле сияқты денсаулыққа зияны көп ортада жұмыс істейтіні белгілі. Мәселен, Металлургтер кәсіподағының дерегінше, «АрселорМиттал Теміртау» компаниясындағы жұмысшылардың 50 пайызға жуығының жасы 45-тен асып кеткен. Жасы 50-ден асқан жұмысшылардың арасында жүрек-қан тамырлары мен қимыл-тірек жүйесі сыр беріп, онкология дертіне шалдыққандар көп көрінеді.
Бұл мәселе көтерілгелі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі зиянды еңбек жағдайында жұмыс істейтіндер үшін 2014 жылдан бері жұмыс беруші төлейтін міндетті кәсіби зейнетақы жарнасы (қызметкер табысының бес пайызы мөлшерінде) енгізілгенін айтып, нақты жауаптан жалтарып келгені белгілі.
Бұдан кейін пандемия басталып кетті де «байтал түгіл бас қайғының» кері келді. Сөйтіп, сәл саябырсыған бұл мәселені 2021 жылы Мәжілістің бір топ депутаты қайта көтеріп, Үкіметтен зиянды және қауіпті жағдайда жұмыс істейтін жұмысшыларды ерте зейнетке шығаруды талап етті.
Тарихқа көз салсақ, 1956 жылдың өзінде КСРО «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» заңының 9-бабында жерасты жұмысына жұмылдырылған ер адамдар 50 (20 жылдық жұмыс өтілі болса), ал әйелдер 45 жасында (15 жылдық жұмыс өтілі болса) зейнетке шығатын болған. Ал қазір макроэкономикалық, әлеуметтік, демографиялық факторлар есепке алынып жасалған талдауларда жұмысшылардың ерте зейнетке шығуының рационалды негізі бары көрсетілсе де, бұл жайт ескерусіз қалып келді.
Былтыр сол кездегі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова сенаторлардың кеншілердің зейнет жасын қысқарту туралы ұсынысына қатысты тек кеншілердің зейнетақысы туралы ғана емес, жалпы еңбек жағдайлары туралы көтергенін және ол ұсыныстар Үкіметтің тиісті қаржы-экономикалық блогінде қаралып жатқанын айтқан еді. Сөйтіп, бұған қатысты арнайы жұмыс тобы құрылып, оған Ұлттық банк, Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің өкілдері және зиянды өндірісте істейтін жұмысшылар кірген.
«Кеншілердің өздері зейнет жасын төмендетуді ғана сұрап отыр. Басқа мәселе жоқ. Зейнет жасын төмендетуге болады. Бірақ зейнетақының көлемі қандай болады? Негізгі мәселе сол емес пе? Ертең ол адам 50 жаста шығып, зейнетақысы төмен болса, тағы мәселе туындайды. Сондықтан зейнетақының көлемін қалай арттырамыз? Оны қайсы жарнаның есебінен төлеу керек? Оны да талқылаймыз», деген болатын экс-министр брифингте айтқан сөзінде.
Биыл кеншілердің зейнетақы мәселесіне қатысты 10 қазандағы Үкімет отырысынан кейін Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова БАҚ өкілдеріне:
– Жыл соңына дейін заң жобасын енгізуіміз керек. Қазір Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі өмірді сақтандыру компанияларымен бірлесіп есептеулер жүргізіп жатыр. Біз өз тарапымыздан екі талапты айқындадық – бұл кеншілердің 55 жастан асуы және БЖЗҚ-да 7 жыл ішінде міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының болуы, – деді.
Министр бұл мәселе жыл соңына дейін шешілуге тиіс екенін айтқан болатын.
«Төлемдер үш көзден – республикалық бюджеттен, өмірді сақтандыру компаниялары мен жұмыс беруші есебінен жүргізіледі. Біз бір күнкөріс шегі көлеміндегі бюджеттік өтінімді ресімдедік. Оның үш жылға арналған қаражаты – 45 млрд теңге, яғни жылына 15 млрд теңгеден. Мұның бәрі кеншінің зейнетақы жинақтарының қорына байланысты болады. Зейнетақы жарналарын аудару 84 ай бойы жүруге тиіс. Осы төлемге үміткер адамдардың саны 46 мыңға жуық. Бірақ олар екі талапқа да сәйкес келуі керек – 55 жас және 7 жыл ішінде міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарының болуы», дейді С.Жақыпова.
Министрліктің берген мәліметінше, елімізде 300 мың азамат ауыр еңбек жағдайында жұмыс істейді. Кеншілердің ерте зейнетке шығу мәселесі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінде бір жылдан астам уақыт бойы талқыланып келеді.
Естеріңізге сала кетейік, биыл бірінші қыркүйекте Президент Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне кеншілер мен ауыр еңбек жағдайында жұмыс істейтін адамдарға арнайы төлемдер мәселесін пысықтауды тапсырған еді.
