Экожүйе мен балалар қауіпсіздігі алаңдатады

Ресей елімізге мұнай жеткізеді

Отырыста қаралып, мақұлданған «Бала құқықтары туралы конвенцияға хабарлар рәсіміне қатысты факультативтік хаттаманы ратификациялау туралы» заң бала құқықтарын қорғау деңгейін арттыруды көздейді. Құжатта Бала құқықтары туралы конвенцияда бекітілген құқықтар бұзылған жағдайда балалардың немесе олардың ата-аналарының жеке шағымдарын қарау тетігі белгіленеді.

«Елімізде өскелең ұрпақтың құқық­тарын қорғау және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету әрдайым басты назарда. Сондықтан еліміз Біріккен Ұлттар Ұйы­мының бұл саладағы бастамаларын толығы­мен қолдайды. Мақұлданған заң аза­мат­тарымызға Біріккен Ұлттар Ұйы­мы­ның Бала құқықтары жөніндегі коми­те­тіне бала құқықтарының бұзылуы тура­лы шағымдануға мүмкіндік береді. Ал­дағы уақытта бұл құжат елімізде бала­лар­дың мүдделерін қорғау тетіктерін жетілд­іру үшін қосымша құқықтық негіз қ­ал­ып­тастырады деп сенеміз», деді М.Әшімбаев.

Сонымен қатар сенаторлар «2010 жылғы 9 желтоқсандағы Қазақстан Рес­пуб­ликасының Үкіметі мен Ресей Феде­рациясының Үкіметі арасындағы Қазақ­стан Республикасына мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу саласындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық тура­лы келісімге өзгеріс енгізу туралы хат­таманы ратификациялау туралы» заң­ды қарап, мақұлдады. Хаттама Ресей Фе­де­рациясымен мұнай және мұнай өнім­дерін жеткізу кезінде туындай­тын жекелеген мәселелерді реттеуге бағыт­тал­ған. Мақұлданған заң екі ел арасында бұл саладағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты одан әрі дамытуға оң септігін тигізбек.

 

Балалардың топпен улану жағдайлары көбейген

Палата отырысында сенаторлар өз­дерінің депутаттық сауалдарын да жолдады. Ақмарал Әлназарова мектепте оқушыларды тамақтандыру мәселесіне назар аударды. Оның айтуынша, мектеп асханаларының мәзірі қазіргі ғылыми ұсыныстарға сәйкес келмейді. Тамақ пісіруге тым құнарлы май пайдаланады, қант пен тұздың мөлшері 2 есе және одан көп болып кеткен.

Сенатордың айтуынша, еліміздегі балалардың 58%-ына анемия таралған, А дәруменінің тапшылығы 23%-ды құрайды. Балалардағы жұқпалы емес созылмалы аурудың көбеюі алаңдаушылық туғы­зады, бұл ересек жаста мезгілсіз өлім мен мүге­дектік қаупін туғызады.

«Білім беру мекемелерінде тамақ­тануға байланысты топтық сырқаттану тір­келген жағдайлар көбейіп кетті. 2020 жыл­дан бері мектеп жасындағы 425-ке жуық бала тамақтан топпен улану сал­дары­нан зардап шекті. Негізгі себептер асхана қызметкерлері арасында ішек инфекциясының болғаны, медициналық тек­серуден өту туралы құжаттарды қол­дан жасау, объектінің санитарлық-эпиде­миологиялық қорытындысының болмауы, азық-түлікті сақтау және өткізу шарт­тарының бұзылу жағдайы болып отыр. Бүгінде елімізде 7 381 мектеп жұмыс істейді. Күн сайын бір жарым миллионнан астам бала тамақтанады және олар­дың саны көбейіп келеді. Сондықтан балалардың қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз ету шараларын күшейту керек», деді А.Әлназарова.

Депутат сонымен қатар мектептердің 20 па­йызында ғана бірыңғай тамақтан­дыруды ұйымдастырудың қолданыстағы стандарттары жүзеге асқанын атап өтті. Бұл кезеңде әртүрлі жастағы оқушыларды тамақтандыруға арналған мәзірді қалып­тастыруда біркелкі әдіснама жоқ.

«Асхана саласындағы қызметкер­лерінің біліктілігі мәселесі ерекше назар аударуды талап етеді. Әрбір үшінші мек­теп асханасында кәсіби білімі жоқ аспаз­дар жұмыс істейді, 21,8 пайызында ар­найы біліктілігі жоқ. Білім беру ұйым­дарын­да таза ауыз суға қол жеткізу әлі де проб­лема болып қалып отыр. Мек­теп оқу­шыларының 68%-ы үйден су әке­леді, ша­мамен 30%-ы мектептен су сатып алады. Мектеп қабырғасында ауыз суға қол жеткізу балалардың қантты сусындарды ішуін азайтады. Сондай-ақ мектептегі та­мақ­тану құны туралы бірауыз сөз айтайын. Мектептегі тамақтану құнын есептеу барысында шикізаттық емес шығындар есепке алынбайды, өнімді сатып алуға тікелей шығындар ғана ескеріледі. Бұл толыққанды және теңдестірілген мәзірді қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді», деді депутат.

 

Аймақтардың экожүйесіне зиян келіп жатыр

Сенатор Дархан Қыдырәлі геология­лық барлау­шылардың немқұрайды қарым-қаты­насын және пайдалы қазба­ларды іздеу мен өндіру саласында «қара қазушы­лар­дың» көбеюін сынға алды. Олардың химия­лық реагенттерді ба­қы­­лаусыз пайдала­нуы салдарынан өзен­дер мен жағалау аймақ­тарының экожүйелеріне зиян келіп жатыр.

Депутат Түркістан облысының Абай ауылының 127 тұрғыны қол қойған өтініш проблеманы көтеруге себеп бол­­ға­нын атап өтті. Азаматтар­дың өті­ні­шінде 2019-2023 жылдар ара­лы­ғын­да Көкбұлақ кентіндегі Қайыр­шақты өзенінде компаниялардың бірі ал­тын өндіру үшін геологиялық барлау­мен айналысқаны жазылған. Олар­дың жұ­мысынан кейін өзен қазір эколо­гия­лық апат жағдайына ұшыраған. Сена­тор­дың ақпараты бойынша дәл осы ком­па­ния қазір Үлкен және Кіші Көк­бұлақ өзен­дерінде геологиялық барлау жұ­мыстарын жүргізуге ниеттеніп отыр­ған көрінеді. Аймақ тұрғындары осы­дан кейін дабыл қағып, экологиялық апатқа қатысты жағдай қайталанады деп қауіптеніп отыр.

«Шығыс Қазақстан, Ақмола, Алматы, Жетісу, Жамбыл облыстарында осын­дай жағдайлардың болғанын баспа­сөз­ден жақсы білеміз. Мәселен, Шығыс Қазақ­стан облысында алтын іздеушілер Құлын­жон өзенінің арнасын өзгерткен. «Қара қазушылар» қатары көбейіп келеді. Лицен­зияларында көрсетілген шектеулер­ден асып кеткен немесе тіпті арнайы рұқ­саты, білікті маманы жоқ оңай олжа іздеу­шілер экологиялық талаптарды ескер­мейді. Қазба байлықтарын барлауда жаңа технологиялар қолданылмайды. Есесі­не заңсыз жер қойнауын өндіру­ші­лер жабайы жолмен тау-тасты талқандап, бульдозер, грейдерлермен өзендердің астан-кестенін шығарады. Халық су ішіп отырған өзендерге түрлі химиялық реагенттер қолданады», деді сенатор.

Дархан Қыдырәлі Үкімет пен Бас про­куратура басшыларын Жолдауда көр­сетілген геологиялық барлау жұмысын жүр­гізу жөніндегі тапсырманың сапалы орындалуына бақылауды күшейтуге шақырды. Жер серігі арқылы мони­торинг жүргізу, минералдық ресурс­тардың цифрлық картасын дайындау сияқты жаңа технологияларды пайдалануды, сала мамандарын сапалы даярлау мен жер қойнауын пайдаланушылардың қызметіне бақылауды күшейтуді және заңды бұзғандарды жазалауды ұсынды.

 

Ақпараттық қауіпсіздік ақсап тұр

Сенатор Бибігүл Жексенбай ақпарат­тық қауіп­сіздікті нығайту үшін шекара ма­ңын­дағы өңірлерде хабар тарататын отандық телеарналардың тізімін кеңейту қажет­тігін атап өтті.

Депутат цифрлық хабар тарату теледидарын енгізу мәселелеріне назар аударды. Елімізде тіркелген 83 телера­дио­компанияның 21-і республикалық деңгейде хабар таратады. Оның тек 15-і мультиплекске тегін еніп, хабар таратады. Ал қазақ көрермендеріне ұсынылған шетелдік телеарналар саны 300-ге жуықтады. Жоспар бойынша 2015 жылы бүкіл еліміз аумағы «цифр­мен» қамты­луы керек еді, бірақ жоба 10 жылға ұзар­тыл­ды. Сенатордың айтуынша, цифрлық техно­логиялардың арқасында облыс орталықтарында 30-ға дейін, шалғайдағы елді мекендерде 15 арнаға дейін хабар таратуға болады.

«Алайда әзірге мемлекеттік арналардан басқалары үшін мультиплекс­те хабар тарату арман болып отыр. Өңірлік, әсіресе шекаралық аумақтағы жекеменшік телеарналар одан орын ала алмайды. Себебі бағасы удай қымбат. Яғни жекеменшік арналардың дамуына өзіміз кедергі жасап отырмыз», деді сенатор.

Депутаттың пікірінше, осы арада ауқымды мәселе туындайды. Бұл – ақ­парат­тық қауіпсіздік мәселесі. Ше­каралас елді мекендерде шетелдік ақпарат көзі үйреншікті болған. Мемле­кет­тік телеарналарды көрмейтін көрер­мендер Қазақстанмен шекаралас мемлекеттердің телеарналарын күндіз-түні көріп, жат елдің идеологиясын санасына сіңіріп жатыр. Сенатор көрші елдердің идеологиясы «сұр» табақшалар арқылы жас ұрпақтың санасына еркін әсер ететінін атап өтті.

«Ақпараттық қауіпсіздік мәселесіне дұрыстап назар аударатын кез келді. Қазір цифрлық эфирлік теледидар Қазақстан халқының 92,66 пайызына қолжетімді екен. Алайда еліміз цифрлық хабар таратуға көшкенімен, өңірлердегі жекеменшік телеарналар бұрынғы бейшара күйінде қалып отыр. Ақпарат тарататын телеарна дамымаса, идеология да болмайды. Идеология дегеніміз тек Астана, Алматыда ғана емес, күллі өңірлерде жүргізілуге тиіс», деп атап өтті сенатор.

Бибігүл Жексенбай жеке арналарға мультиплекстің бағасын төмендетуді және шекара маңындағы елді мекен­дер­дегі отандық телеарналардың тізімін кеңейтуді ұсынды.