Бәсекелі жоғары білім

Үздіктердің үлгісі – баршаға ортақ

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Жаңа экономиканы құру үшін жоғары оқу орындарының бәсекеге қабі­летін арттыру маңызды. Кейінгі уақыт­та елімізде жетекші шетелдік жоғары оқу орындарының филиалдары ашыла бас­тады. 2025 жылға дейін елімізде беделді шетел университеттерінің кем дегенде 5 филиалын ашу қажет деп санаймын. Бұл ретте еліміздің батысында техникалық университеттердің екі филиалы ашылуға тиіс», деген болатын. Президенттің тапсырмасына сәйкес, жоғары білім саласында бірқатар келісімшарт жасалып, тиімді серіктестік орнады.

Қазіргі кезде ел экономикасын дамытуда ғылымның үлесі зор. Сол себепті ел Президенті саланы ілгерілетуге баса мән беру керек екенін ескертіп, Ғылым және жоғары білім министрлігіне тиісті тапсырмалар бергені есімізде. Солардың бірі – академиялық білімді жетілдіру мақсатында елімізде алдыңғы қатарлы шетелдік университеттердің филиалын ашу.

Өткен жылы Мемлекет бас­шы­сының тапсырмасын іске асыру мақсатында шетелдік жоғары оқу орындарының филиалдарын ашу бойынша ауқымды жұмыс атқарылды. Мәселен, Петро­павлда University of Arizona филиалы ашылды. Онда студенттер IT, инженерия, агротехнология және білім беру бағыттары бойынша қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде оқиды. Сондай-ақ С.Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университетінің базасында М.Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай және газ университетінің филиалы ашылып, 100 грант бөлінді. Білім алушылар «Мұнай-газ құбырлары мен мұнай-газ қоймаларын салу және пайдалану», «Мұнай-газ технологиялары», «Мұнай мен газдың табиғи резервуарларын геологиялық модельдеу» дайындық бағдарламалары бойынша оқиды. Ал Алматыдағы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті базасында Мәскеу инженерлік-физикалық институты Ұлттық ядролық зерттеу университетінің филиалы құрылды. Оған бастапқыда 100 грант бөлініп, қосымша ақылы оқуға түсуге мүмкіндік қарастырылды. Студенттер «Элементар бөлшектер физикасы және космофизика» (бакалавриат) және «Қорғалған жоғары өнімді есептеу жүйелері» (бакалавриат, магистратура) бағдарламалары бойынша білім алып жатыр.

– Филиалдың құрылуы саланы «Ядро­лық энергетика және технологиялар», «Информатика және есептеу техникасы» мамандықтары бойынша білікті кадрлармен қамтамасыз ете отырып, елде ядролық энергетиканың дамуына жаңа серпін береді. Филиал түлектері еліміздің стратегиялық саласын дамытуға елеулі үлес қосарына сенімдіміз. Студенттер сапалы инже­нер­лік білім алады. Олар ғылыммен айналысады, қажетті дағдыларға ие болады, заманауи ғылыми зертханаларда тағылымдамадан өтеді, – дейді Ұлттық университеттің басшысы Жансейіт Түймебаев.

Ал биыл шетелдік 8 жетекші жоға­ры оқу орнының филиалы ашылды. Олардың қатарында ең ірі әрі рейтингте ең жоғары тұрғаны – Қ.Жұбанов университетінің базасында орналасқан Ақтөбе қаласындағы Heriot-Watt уни­верситетінің филиалы. Бұл қатарға Yessenov University базасындағы Неміс инженерлік институтын да жатқызуға болады. Сондай-ақ Қызылорда уни­верситетінде Сеул ұлттық ғылым және технология университетімен серіктестікте Жасанды интеллект ғылыми мектебі қызмет атқарып жатыр.

– Мемлекет басшысының ғылым мен білімге ерекше назар аударуының нәтижесінде, алдыңғы қатарлы шетелдік жоғары оқу орындарымен байланыс орнатып, көптеген мүмкіндікке қол жеткізіп жатырмыз. Атап айтқанда, Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті базасындағы Heriot-Watt университетінің (Шотландия) филиалы, Шәкәрім университеті базасындағы Экономика университетінің (Польша) филиалы, Ш.Есенов университетінің базасында Неміс инженерлік институты құрылды. Бұл бүгінгі таңда жоғары білім сапасының әлемдік деңгейде зор жетістікке жетіп келе жатқанының дәлелі. М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінде былтыр ашылған Аризона университетінің филиалы нәтижелі жұмыс істеп жатыр. Онда 500 студент қосдипломды бағдарлама бойынша оқиды. Ал биылғы оқу жылында 500 студент 10 білім беру бағдарламасы бойынша грантта оқуды бастады, оның 5-уі қос дип­лом бағдарламасы арқылы білім алады. Сонымен қатар Liesl Folks-пен келіссөз нәтижелері бойынша Аризона университеті біліктілігін арттыру және ғылыми ынтымақтастықты дамыту үшін М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінен 30 отандық оқытушыны қабылдайтыны туралы уағдаластыққа қол жеткіздік. Сонымен қатар біз басқа да америкалық жоғары оқу орындарымен келіссөздер жүргізіп жатырмыз. Алға қойып отырған ендігі мақсатымыз – 2029 жылға қарай елімізде 12 шетелдік университеттің филиалын ашу, – деді Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек.

Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»

Бұған қоса Алматыда еліміздің Ғылым және жоғары білім минис­тр­­лі­гінің бастамасымен Қ.Сәтбаев уни­вер­ситеті жанынан QS рейтингі бойынша 70-орында тұрған әлемдегі ең үздік оқу орындарының бірі – Гонконг CityU қалалық университетінің филиалы ашылды. Министрдің пікірінше, CityU мен Қ.Сәтбаев университеті арасындағы ынтымақтастық жергілікті студенттер үшін жаңа перспективалар ашып, олардың білім алу тәжірибесін байытады және еліміздегі жасанды интеллект пен инженерия саласындағы инновациялар үшін қосымша мүм­кіндіктер ұсынады. «Мемлекет басшысы атап өткендей, ұлттық экономиканы жаңғыртуда отандық ғылым авангард болуға тиіс. Бұған қол жеткізу үшін біз ғылымның ашық әрі озық үлгісін қалыптастырамыз, сонымен қатар академиялық еркіндік­тің маңыздылығын жоғары бағалауы­мыз қажет. Өйткені бүгінде халық­аралық деңгейдегі ынтымақтастық қалып­таспайынша, ғылымда бірде-бір елеулі жетістікке жету мүмкін емес», деді ол.

Шетелдік білім, отандық тәжірибе

Елімізде филиалдар ашудың негізгі мақсаты отандық жоғары білім беру жүйесін дамыту, үздік халықаралық тәжірибелер арқылы оның сапасын арттыру болғандықтан, келіссөз жүргізуге алдыңғы қатардағы жетекші университеттер таңдалып алынатыны сөзсіз. Мысалы, елімізде филиалдары ашылған Ресейдің жоғары оқу орындарын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев әлеуеті жоғары әрі сұранысқа ие университеттер ретінде бағалады. Әсіресе техникалық мамандықтарды оқытуда Ресей тәжірибесі маңызды. Мысалы, Мәскеу инженерлік-физикалық институты Ұлттық ядро­лық зерттеу университеті «Times Higher Education» рейтингінде 401-500-ші және QS рейтингінде 461-орында тұр. Университет «Росатом» мемлекеттік атом энергиясы корпорациясымен және халықаралық атом энергиясы агенттігімен тығыз байланыста. Аталған оқу орнында Нобель сыйлығының лауреаттары Н.Басов, Н.Семенов, П.Черенков, Э.Тамм, А.Сахаров, М.Франк оқып, жұмыс істеген. Үкіметтің қаулысымен филиал­ ашылғаннан кейін оның қызметін жүзеге асыруға 100 грант бөлінді (70 бака­лавр дәрежесі және 30 магистр дәрежесі). Ресми мәлімет бойынша, 2022-2023 оқу жылында 32 бакалавр мен 12 магистрант оқуды сәтті аяқтаған.

И.Губкин атындағы Ресей мем­ле­кет­тік мұнай және газ университеті «Times Higher Education» рейтингінде 1501-орынды иеленген. Оның еліміздегі филиалының жұмысына бакалавриат бағдарламалары бойынша оқуға 100 грант бөлінген. Оқу құны 2 млн теңгені құрайды.

Ал АҚШ-тағы жетекші зерттеу университеттерінің бірі, 1885 жылы құрылған Аризона университеті 1 мыңнан аса күндізгі оқу бағдар­ла­масын және 80-ге жуық қашықтан оқыту бағдарламасын ұсынады. Карнеги классификациясына сәйкес, Аризона университеті зерттеу белсенділігі өте жоғары R1 докторлық университеттеріне жатады. Университет халықаралық рейтингтерде, атап айтқанда, ARWU рейтингінде 151-200-орында, «Times Higher Education» рейтингінде 180-орында, ал QS WUR рейтингінде 285-орында тұр. Филиал қызметіне 1200 грант бөлінген. Бірлескен білім беру бағдар­­­ламалары үшін грант құны 2,5 млн теңгені, қос диплом бағдарламасы үшін 4,8 млн теңгені құрайды. 2022-2023 оқу жылында 155 студент 2 білім беру бағдарламасы (биотехнология және ақпа­раттық технологиялар) бойынша, оның ішінде 44-і қос диплом бағдар­ламасы бойынша білім алған. Ал 2023-2024 оқу жылында 434 студент қабыл­данып, оқыту 10 білім беру бағдар­ламасы бойынша жүргізіліп жатыр.

– Мұнда оқу, әрине, өте қиын. Бірақ мен жақсы оқуға тырысамын. Бізде оқыту тілі аралас, бірақ сабақтар негізінен ағылшын тілінде өткізіледі. Елден алыс кетпей-ақ шетелдік бағдарлама бо­йынша білім алуға осындай мүмкіндік туғанына өте қуаныштымын, – дейді Жоғары математика мен физика білім беру бағдарламасы бойынша оқып жатқан студент Денис Митянин.

Ақтөбеде ашылған Heriot-Watt университеті – Шотландияның Эдин­бург қаласындағы мемлекеттік зерттеу университеті. Бұл Ұлыбри­таниядағы үлкендігі жағынан сегізінші орында тұрған университет. Оның құрамына 5 мектеп және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру институты – Эдинбург бизнес мектебі кіреді. «Heriot-Watt» халықаралық рейтингтерде, атап айтқанда, ARWU рейтингінде 901-1000-орында, «Times Higher Education» рейтингінде 501-600-орында, ал QS WUR рейтингінде 235-орында тұр. Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе университетінің баспасөз қызметінің мәліметінше, 2023-2024 оқу жылында оқыту мұнай машинасын жасау, электр энергетикасы, компьютерлік инженерия білім беру бағдарламалары бойынша жүргізіліп жатыр. Биылғы оқу жылында 286 студент қабылданған. Оның ішінде мұнай-химия бағдарламалары бойынша 56, электр энергетикасы бағ­­дарламалары бойынша 76 және компьютерлік инженерия бойынша 154 білім алушы бар.

– Студенттер Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе университеті арқылы Heriot-Watt-қа түседі. Яғни екі білім беру бағ­дар­ламасын игеріп қос диплом алады. Біздің университет мемлекеттік стандартқа сәйкес жалпы білім беретін пәндер мен Heriot-Watt бағдарламасына сәйкес мамандандырылған пәндер база­сын ұсынады. Сонымен қатар студент оқу кезеңінде Шотландияға, одан кейін Малайзияға немесе Дубайға барып оқуға мүмкіндік алады. Оқуды бітіргеннен кейін студенттер Қ.Жұбанов атындағы университеттің отандық дип­ломын және Heriot-Watt Шотландия университетінің дипломын алады, – дейді Қ.Жұбанов университетінің ректоры Лаура Қарабасова.

Жасанды интеллект – стратегиялық бағыт

Мемлекет басшысы Жолдауында: «Жасанды интеллектінің мүмкін­діктерін толық пайдалансақ, білім экономикасына тың серпін береміз. Жетекші халық­аралық компаниялармен ынты­мақтас­тық орнату керек. Білікті мамандар даяр­­лауымыз қажет. Кемінде үш белгілі жоғары оқу орны жасанды интеллект сала­сына қажетті кадр даяр­лаумен және зерт­теулер жүргізумен айналысуы керек», деп тапсырма берген еді. Осы мін­деттерге сәйкес Қызылордадағы уни­верситет базасында жасанды интеллект және информатика жоғары мектебі жұмысын бас­тады. Мұндай мүм­кіндік Қорқыт ата университеті мен Оңтүстік Кореядағы Сеул ұлттық ғылым және технологиялар уни­верситеті арасындағы «Халықаралық ынты­мақтастық бойынша жетекші уни­вер­си­теттік жоба» аясында жүзеге асып отыр. Бұл – ынтымақтастықтың тек ал­ғаш­қы кезеңі. Екінші кезеңде келер жылдың 4 қыркүйегінен бастап Сеул ұлттық ғылым және технология­лар уни­верситетінің филиалын құру жоспар­лан­ған.

– Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жасанды интеллект технологияларының дамуы ел болашағы үшін стратегиялық маңызды бағыт екенін атап өтті. Жасанды интеллект технологияларын қолданысқа енгізу ерекше назар аударуды қажет етеді. Сондықтан Ғылым және жоғары білім министрлігі осы бағыт бойынша білім беру бағдарламаларын іске асыруға бірден кірісті. Қорқыт ата университетінде Сеул ұлттық ғылым және технологиялар университетінің жоғары жасанды интеллект мектебінің ашылуы IT технологиялар саласында адами капиталды қалыптастыруға, ғылыми зерттеу нәтижелері және өзара тәжірибе алмасуға, сондай-ақ Корея мен Қазақстан арасындағы жоғары білім беру саласындағы екіжақты ынтымақтастықты одан әрі ілгерілетуге серпін береді. Жоғары мектеп жасанды интеллект, киберқауіпсіздік және информатика саласында жаһандық бәсекеге қабілетті кадрлар даяр­лайтын болады. Студенттер мен профессор-оқытушылар академиялық ұтқырлық және бірлескен білім беру бағдарламалары бойынша Сеул университетінде білім алып, ғылыми тағылымдамадан өте алады. Ал кореялық ғалымдар өз тәжірибесімен бөлісу үшін Қызылордаға шақырылады. Жасанды интеллект және информатика жоғары мектебінің ашылуы облыстың дамуына, еліміздегі ІТ саланың білікті мамандармен толығуына жол ашады. Отанымыз ғана емес, алыс-жақын шетелдер үшін жасанды интеллект саласындағы бірегей кадрлардың даяр­лануына ықпал ете алады. Ал 2024 жылы Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінде Сеул университетінің филиалы ашылады деп жоспарланып жатыр, – деді Саясат Нұрбек.

Жоба 2023-2030 жылдарға арналған. Оның аясында «Жасанды интеллект», «Киберқауіпсіздік», «Информатика» білім беру бағдарламаларының мазмұны әзірленетін болады. Студент­тер­ді оқыту мемлекеттік грант есебінен және келісімшарт негізінде жүзеге асырылады. Жоғары мектептің зертханалық жабдықтары LUPIC жоба­сы­мен қамтамасыз етіледі. Қорқыт ата уни­верситетінде оқуды аяқтағаннан кейін бакалавр дәрежесі беріледі. Айта кетейік, аталған университет халықаралық рейтигте, дәлірек айтсақ «Times Higher Education» рейтингінде 1201-1800-орынға, ал QS WUR рейтингінде 1001-1200-орынға ие.

Жоғары білім саласындағы ынты­­мақтастық әлемдік деңгейдегі акаде­миялық тәжірибеге қол жеткізуге мүмкіндік беріп отыр. Бұл үрдіс әлі жалғасын таба береді. Жақында І.Жансүгіров атындағы Жетісу универ­ситеті мен Марке политехникалық уни­верситеті (Италия) арасында филиал құру туралы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Солтүстік-Батыс политехникалық университетінің (ҚХР) филиалын ашу туралы келісімге қол қойылды. Алдағы уақытта аталған жоғары оқу орындарының филиалы жұмысын бастайтын болады.