Қоғам және әділеттілік қағидаты

Халықтың көкейінен шықты

Спикерлер «Egemen Qazaqstan» газетіне берген осындай ақпараттық және мазмұнды сұхбаты үшін Мемлекет басшысына алғыстарын білдірді. Олар оны прогрессивті ұлтты дамыту мен нығайтудағы маңыз­ды қадам деп таныды және сұх­бат­тар­да айтылған, ұсыныл­­ған идеялар мен даму жолдарына қолдау білдірді. Қазақ­стан Азаматтық альянсының президенті Бану Нұрғазиеваның моде­раторлығымен өткен дөң­гелек үстелде экономика, сая­сат, қоғамдық даму, ұлт­тық мәдениет және басқа да мәселелер мұқият қаралып, талқыланды.

«Мемлекет бас­шы­сының нақты да ашық жауаптары қо­ғамда кең қызығушылық ту­дыр­ды. Әркім өзін мазалап жүр­ген сауалдарға жауап ала ал­ды деп есептеймін. Бүгінгі дөң­гелек үс­те­ліміздің тақырыбы – «Халық үні­не құлақ асатын мемлекет тұжы­рымдамасы және әділетті Қазақстан қағидаттарын іске асыру». Өздеріңізге мәлім, аталған тұжырымдама 2019 жылы алғаш рет жарияланды. Қазір бұл өз нәтижесін бере бастады.

Кейінгі бірнеше жылда елімізде түрлі жағдай болды. Мемлекет басшы­сы сұхбатында бұл мәселелерге де ерек­ше тоқталып өтті. Қасым-Жомарт Тоқаев Президент міндетін атқаруға кіріс­кен алғашқы күннен бастап қара­пайым азаматтардың құқығын қор­ғауға басымдық берді. Халықты толған­дырып жүрген мәселелерді көтер­ді. Со­ның ішінде, жемқорлықпен кү­ре­суге айрықша мән беріп, биліктің шоғырлануы, санау­лы адамның ғана байып, халықтың негіз­гі бөлігінің кедейлікке ұшырауына тос­қауыл қоюға тырысты. Мұның бәрі «Ха­лық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжы­рымдамасында қамтылған», деді жиынды ашқан Б.Нұрғазиева.

Спикердің айтуынша, Мемлекет басшысы өз сұхбатында Қаңтар оқиғасына себеп болған мәселелерге ерекше тоқ­тал­ған. Осы орайда, альянс басшысы қасіретті кезең елдің түбегейлі өзгеруіне ық­пал еткенін атап өтті.

«Бүкіл әлеуметтік, экономикалық ахуал түбегейлі өзгерді. Қоғамымыздың да алға қадам басқанына куә болып отырмыз. Халқымыз Мемлекет басшысына сенеді. Азаматтық альянс басшысы ретінде күн сайын қоғам өкілдері тарапынан осындай пікірлерді естимін. Әлі де атқаратын жұмыс шашетектен. Мемлекеттік мекемелер жүйесі аталған тұжырымдаманың іргетасына айналуға тиіс», деді Б.Нұрғазиева.

Бұдан кейін сөзді Мәжіліс депутаты Марат Башимов алды. Оның айтуынша, Мемлекет басшысы ел тізгінін қолға алғалы бері азаматтық қоғамға иек артып келеді. Бұған дәлел ретінде спикер Ұлттық кеңестің құрылуын алға тартты.

«Сұхбатта Президент елдегі екі билік туралы айтуы мен үшін маңызды. Қазақстанда Конституция үстемдігі бірінші орында тұр. Онда бәрі анық жазылған. Биліктің үш тармағы бар, оның үстінде Мемлекет басшысы өзінің құзыреті аясында Қауіпсіздік кеңесін құрады. Яғни бұл консультативті мекеме ғана болуға тиіс. Осы орайда, күштік құрылымдар Кон­ституция бо­йынша Президентке бағынуы керек. Ал олар әрлі-берлі жүгіріп жүрді. Қаңтар оқиғасының орын алуына бір себеп те осы. Елімізде Конституция бірінші орында тұрғанда ғана Президент өз құзыретін орындайды. Басқа мемлекеттік мекемелер өз міндетін атқарады. Сонда ғана әділетті Қазақстан қағидаты жүзеге асады», деді М.Башимов.

Депутат өз сөзінде азаматтық қо­ғам­ның өзгеріп келе жатқанына назар аудар­ды. Мәселен, қазіргі таңда YouTube желісінде көп канал ашылып, қоғам пікірі ашық талқыланады.

«Қазіргі таңда Парламенттің рөлі түбегейлі өзгерді. Тиімді бақылау құралы ретінде қызмет етеді. Мен ха­лықаралық құқық бойынша маманмын. Сөйте тұра, күн сайын құқықтық саланың басқа 30 бағыты бойынша терең ізденуге тура келеді. Күн са­йын жаңа нәрсе үйренеміз. Себебі жауапкершілікті сезінеміз. Өйткені заң қабылданғанда оның мүлтіксіздігіне мән беруге тиіспіз. Осы уақытқа дейін олигархтарды қорғап, қарапайым жұ­мысшының құқығын бұзатын заң нормалары талай мәрте қабылданды», деді М.Башимов.

Марат Советұлының айтуынша, заң үстемдігіне қол жеткізу үшін аза­маттық қоғам өкілдерінің көмегіне жүгіну қажет. Қоғамдық бақылау ғана мемлекеттің дамуына, алға жылжуына жол ашпақ.

Атқарылған жұмыстың есебі

Келесі кезекте сөзді Астана қаласы Қоғамдық кеңесінің төрағасы, саясаттану ғылымдарының докторы Зұлфұхар Ғаипов алды. Баяндамашының па­йымдауынша, Мемлекет басшысының «Egemen Qazaqstan» газетіне сұхбат беруінің мәні ерекше. Бұл Президенттің ел тізгінін қолға ұстағалы бес жылда атқарған жұмысының есебі іспетті екенін жеткізді.

«Президент 2019 жылдан бастап бәрін саралап шықты. Қазір әділетті қоғам туралы көп айтып жүр. Әділетті қоғам Қаңтар оқиғасынан кейін болған секілді көрінеді. Бірақ естеріңізде болса, Мемлекет басшысы 2019 жылғы сайлауал­ды бағдарламасында әділет­ті қоғам орнату туралы алғаш рет мәлім­деген-тұғын. Яғни бұл Қаңтар оқиға­сы­нан кейін ғана шыққан жоқ. Бұл – біріншіден.

Екіншіден, Президент сұхбатында келесі ұнамды тұсы мынау. Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың бірінші және екінші отырысында сұхбатта ай­тылған бірқатар мәселені көтерген еді. Соның ішінде кадр мәселесіне де назар аударды. Ұлттық құндылықтарымызды дәріптеуге шақырды», деді З.Ғаипов.

Осы орайда спикер тағы бір маңызды жағдайға назар аударды. Бұған дейін ел басшысы Қазақстан халқын Жаңа жылмен құттықтағанда қолына шарап ұстап тұратынына тоқталып, биыл гимн орындалғанына екпін берді.

«Мемлекет басшысы Түркістанда «Адал азамат» деген тұжырымдама ұсынды. Бұл – бұрын-соңды айтылмаған мәселе. Адал еңбек, әділетті қоғам, адал азамат – елді дамытатын үш триа­да. Әрқайсымыз ардың, Отанның, қоғамның алдында адал болсақ, мін­детті түрде әділетті қоғам орнайды. Осы жағынан қарағанда, Президент сұхба­тында адал азамат, әділетті қоғам тұжы­рымдамасына ерекше тоқталды.

Қасым-Жомарт Тоқаев ұлттық құн­ды­лыққа қатысты да ой қозғап, былай деді. «Жаңа жыл – әрине, күнтізбенің жаңа парағын ашатын маңызды меже. Осы сәтте өткен жылды қорытындылап, келешекке жоспар құру әдетке айналған. Бір жағынан, Жаңа жыл мен үшін қастерлі мереке емес. Оның үстіне, өзі­міздің төл жаңа жылымыз – әз Нау­рызды естен шығармаған жөн. Бұл мей­рам – тіршілікті түлете келетін нағыз табиғи жыл басы», деді. Яғни Мем­лекет басшысы осындай ұлттық құндылықтарға үлкен мән береді деп толық сеніммен айта аламыз», деді З.Ғаипов.

Қоғамдық кеңес төрағасы сонымен қатар Президенттің «обал» ұғымын да қолданғанына ерекше екпін қойды. Осы орайда, Қазақстанның әрбір азаматы обалды, адалдықты, әділетті түсініп өссе, алға қойған мақсатымызға жетуге мүмкіндік мол екенін жеткізді. Сондай-ақ өткен жыл еліміз үшін қиын болса да, мемлекетке 13 миллиард доллар ин­вестиция келгенін және бұл жаңа бастамаларға бағдар екеніне тоқталды.

«Президенттің «Мен қарапайым халыққа қызмет ететін менеджермін» деген сөзі бар. 2022 жылы наурыз айындағы Жолдауында «Мен жарқын болашақта осыдан 50 жылдан кейін емес, қазір бақытты өмір сүргенін қалаймын» деп ашық айтты. Осының бәрі Президентіміздің ішкі және сыртқы саясаттағы дипломатиялығын көрсетті», деді Зулфухар Гаипов.

«Астана қаласының Өзбек этно­мә­дени орталығы» басшысы, Ұлт­тық құрылтай мүшесі Шерзод Пулатов ұлт­тық мүдделер жолында жұды­рықтай жұмылып, тірлік етуге шақыр­ды. Сон­дай-ақ қазақтың ұлы тұлға­ла­ры­ның өмір жолын насихаттау арқылы өске­лең ұрпақты отаншылдық рухта тәр­биелеудің маңызына тоқталды.

«Бүгін маңызды сұхбатты талқылауға жиналып отырмыз. Президентіміз «Egemen Qazaqstan» газетіне берген сұхбатында көптеген мәселені қозғады. Көкейдегі сауалдарымызға жауап берді. Соның ішінде ұлттық мүдде туралы айтылған әңгімесін ерекше қабылдадым. Шын мәнінде, ұлттық құндылығымыз – біздің ең басты байлығымыз. Оның негізінде бірлігіміз, мемлекеттік тіліміз, тұлғаларымыз тұр. Бұған қатысты Мем­лекет басшысы соны пікір білдірді. Қаныш Сәтбаев, Рақымжан Қошқарбаев секілді тұлғаларымыздың мерейтойын тойлап қана қоймай, олардың өмірін жастарымызға, халқымыз насихаттау керек деген пікірі көңілімнен шықты. Осындай тұлғалардан үлгі алсақ, елі­мізге қызмет ететін патриоттарды тәр­бие­лейміз.

Қазіргі таңда жастарға арналған көп­теген іс-шара ұйымдастырамыз. Бірақ ұлттық құндылықтарымызды естен шыға­рып, заманауи ағынға ілесіп кеттік. Ұлттық негізімізге сүйеніп, оны тірілте алсақ, жастарға жеткізіп, ұлт­тық құндылықтармен байланыстырып тәрбиелесек, нағыз адал азамат қағи­да­тына қол жеткіземіз. Президент ай­тып өткендей, Қазақстанның басты байлығы – бірлік. Бұған да назар аудар­ған жөн. Бұл ұстанымды ешқашан ұмытпаған абзал деп есептейтінін жеткізді. Мұны Қасым-Жомарт Тоқаев үнемі айтып келеді, сұхбатта да осы ойды жеткізді», деді Шерзод Пулатов.

Спикердің пайымдауынша, халқы­мыз ұлттық құндылықтың аясына ұйыс­са, сол кезде шынайы бірлікке қол жет­кіземіз. Алға қойған ұлы мақ­сат­та­рымыз орындалады.

Қоғамдық ойға қозғау салды

Орталық Азия демократияны дамыту қорының бас директоры Толғанай Үмбеталиева елімізде болып жатқан оқиғаларға саяси-ғылыми баға берді. Оның айтуынша, бұл сұхбат – маңызды стратегиялық қадам. Сондай-ақ Қасым-Жомарт Тоқаев Мемлекет басшысы ретінде елдегі жауапкершілікті жекедара көтеретінін баршаға түсіндіргені маңызға ие. Саясаттанушы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тәуелсіз саяси қайраткер екенін тағы бір мәрте атап өтті.

Осы орайда саясаттанушы сұхбатта «Кеттің бе – қайырылма!» деген сал­мақты сөздің айтылуы сын сағатта Пре­зидент ретінде жауапты міндетті өзі орындай алатынын нақты көрсетті. 

Қолданбалы этносаяси зерттеулер институтының директоры Талғат Қалиев Қ.Тоқаевтың озық ойлы ұлт пен азаматтық болмысқа қатысты айт­қан пікіріне назар аударды. Оның па­йым­да­уынша, азаматтық болмыс өте ма­ңызға ие.

«Этностық болмыс туралы әңгіме қозғағанда, дәстүр секілді ерек­ше­лік­тер­ді айтамыз. Гендерлік, діни болмысымыз жөнінде де осылай өзіне тән мәселелерге назар аударамыз. Ал азаматтық болмыс деп Қазақстан Республикасының заңы аясында өткі­зетін өмірімізді сипаттаймыз. Жеке куәлігіміз бар, ұлттық валютамыз ар­қылы төлем жасаймыз. Яғни шартты түрде азаматтық болмыс аясында тоқтаусыз, әрдайым өмір сүреміз.

Осы орайда азаматтық салаға елі­міз­дегі көптеген этностық топпен етене жұмыс істегені жөн деп есеп­тей­мін. Мәселен, экология секілді проб­лемаларға бас ауыртатын жекелеген этностық топтар болмауы қажет. Ке­рісінше, мұны Қазақстанның азамат­тық қоғамы ретінде жүзеге асырғанымыз жөн», деді Т.Қалиев.

Бұдан кейін «Сенімен болашақ» үкіметтік емес ұйымының төрағасы Жансая Исмагулова сөз алды. Оның пайымдауынша, Президенттің сұхбаты қоғамдық ойға қозғау салды. Азаматтық қоғам мүшесі ретінде осы мәселеге жан-жақты көмек көрсету әрбір адамның міндеті деп санайтынын жеткізді.

«Мемлекет басшысы тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты пікір білдірді. Халықаралық тәжірибе са­раптамасы оның алдын алудың екі тәсілін көрсетеді. Біріншісі – жауап­кершілікке тарту, яғни жаза. Екіншісі – қалпына келтіру. Бұған қатысты Астана қаласында «ТатуLook» деген жоба бастап отырмыз. Соның аясында тұрмыстық зорлық-зомбылық салдарынан уақытша түзеу орында­рында қамалған агрессорлармен про­филактикалық жұмыс жүргіземіз.

Басты мақсатымыз – тұрмыстық «дебо­ширлерді» зорлық-зомбылыққа ық­пал ететін факторларды анықтау және эмоцияны басқарып, кез келген кикілжіңді дұрыс коммуникацияға түсу арқылы шешу. Жүргізілген статистикаға сүйенсек, күніне орталыққа елу-алпыс қоңырау шалынады. Яғни кемінде осынша адам күн сайын тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайды», деді Ж.Исмагулова.

Экономикалық саясат институтының президенті Қайырбек Арыстанбеков дүниежүзілік банктің жіктеуі бойынша, әлемде озық ойлы, даму үстіндегі және қалып қойған ұлттар бар екенін алға тартты. «Осы үш топтың мемлекет басшылары, билігі, үкіметі, көсемдері, патшалары мен шейхтары озық ойлы атану үшін бар күшін салып жатыр. Осыған сай арнайы стратегия құрады. Солардың модель рецептін зерттегенде, үш тірек қажет. Біріншісі – саяси еркіндік. Осындай модельге сүйенген елдер жақсы дамиды. Екіншісі – экономикалық еркіндік өте маңызды. Үшіншісі – азаматтық қоғам еркіндігі. Осы үш тіректің біреуі қалып қойса, не тым алға шығып кетсе, мемлекет дамудың даңғылына түсе алмай қалады. Бірақ осы модель Дэн Сяопин билікке келгенде, жүзеге аспады. Неге? Себебі Қытайда саяси еркіндік жоқ. Алайда Бейжің билігі экономикалық еркіндік берген. Саяси еркіндікті заң мен құ­қықтың үстемдігімен алмастырған. Демек, осы тіректер халықтың дамуына ықпал етеді.

XIII ғасырдың басында дүние жүзін­де екі құқықтық құжат пайда болды. Біріншісі – Шыңғысханның «Ұлы жа­сағы», екіншісі – Ұлыбританияның «Ұлы еркіндік хартиясы». Осы екі құ­жат­тың арасы небәрі алты жыл ғана. Екеуі дамудың бірнеше кезеңінен өтіп, англо-саксондық бағыт пен диктаторлық жол ортаға шықты. Қазіргі таңда осы екі жүйе тайталасып тұр. Қаңтар оқиға­сының себебі аталған модельдер қақ­тығысының салдары», деді Қ.Арыстанбеков.

Спикер Қазақстанның азиялық мемлекет екенін алға тартып, Президент билігін сақтай отырып, Парламент қыз­метін арттырудың маңызына тоқ­тал­ды. Осы орайда заң шығарушы органның құзыретін кеңейтуді ұсынады. Мәселен, қазіргі таңда Парламент күш­тік құрылымдар секілді мемлекеттік ме­ке­ме­лерді шақырып, өткір сұрақтың ас­ты­на ала алмайтынын жеткізді.

«Шығыс-Батыс» халықаралық геосаяси болжау орталығының президенті, саяси ғылымдар докторы Қарлығаш Нұғманова Президенттің батыл сұхба­тын әсерленіп оқығанын айтты.

«Қасым-Жомарт Тоқаев озық қоғам құру, ұлттық бірегейлік пен өзіндік сананы нығайту мәселесіне ерекше көңіл бөлді. Біз осындай проблемаларға арнал­ған диалог алаңдарын жиі жинауы­мыз керек», деді Қ.Нұғманова.

«Kazbrands» қоғамдық қорының президенті Жаңыл-Бике Қайкенова медиация институтын дамыта отырып, осы тезисті жүзеге асыруда Мемлекет басшысына қолдау көрсетуге шақырды. «Бүгінгі таңда бәріміз айналамызда болып жатқан оқиғаларды нақты қада­ға­лап, олқылықтар мен мәселелерге көз жұмып отырмай, өзекті мәселелерді мемлекет назарына жеткізе білуіміз керек», деді Ж.Қайкенова.