Былтырғы жылдың қазан айында Қазақстан Жазушылар одағы мен «Beles» құрылыс компаниясы бірігіп, «Жас қалам – жаңа роман» байқауын жариялаған болатын. Романның жазылу мерзімі – үш ай. Әр айға 500 000 теңге қаламақы қарастырылып, бас-аяғы бір жарым миллион теңге берілген. Жас жазушыларды ынталандыру мақсатында, байқауға қырық жасқа дейінгі қаламгерлер ғана қатыстырылған екен.
Романның тақырыбын жас қалам иесі өзі таңдайды. Ұйымдастырушы тарап қатысушыларға арнайы тапсырма беріп, бір тақырыптың аясына көгендеп қоймаған. Осы арқылы олар әдебиеттің басты шарты – қаламгер еркін басты назарға алғанын жеткізеді.
Кітаптың өзіне келейік. «Ағыраптағы аты жоқ адам» – күрделі роман. Шаңырағы шайқалған отбасының қанқұйлы тағдырын туындысына арқау ету арқылы қаламгер үйсіздіктің азабын тартқан бүгінгі тұтас қоғамды суреттеуге тырысқан. Автордың айтуынша, көпшілікті қызықтырған – кітап атауы. «Ағырап – жұмақ пен тозақ арасындағы мекен. Қиямет таразысында жақсылығы мен жамандығы тең тартқан құлдар жұмаққа бара алмайды. Тозаққа да түспей, сол ағырапта қалады. Бұл туралы қасиетті Құран Кәрімнің «Ағырап» сүресінде де айтылған. Осы жауапты естіген оқырманымның бірі «Ағырап мекенінің астарында сіз бен біздің де қазіргі кеңістігіміз бар секілді» депті. Мен ол оқырманның ойымен мүлде келіспеймін. Біздің Отан жер бетіндегі жұмақ мекенге айналуы керек. Солай боларына сенейік», – дейді кітап иесі.
Іс-шараның алғашқы құттықтау сөзін жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Әлібек Асқар бастап айтты. Ол жазушы Дәурен Қуаттың кітапқа жазған алғы сөзіндегі «бастап кетсең болды, басыңды көтере алмай оқуға мәжбүрлейтін роман» деген бағасына сілтеме жасап, қазіргі оқырманды кітапқа шақырудағы бірден-бір амал – осы екендігін тілге тиек қылды.
Қаламгер Жанболат Аупбаев та ағалық алғаусыз пейілін білдіріп, жазушыға жанкүйер екенін жеткізді. Әдебиеттанушы Амангелді Кеңшілікұлы болса, қаламгерлерге берілген 3 ай уақыт мерзімінің тым аз екенін ескертіп өтті: «Бұл жазушылар үшін жеткіліксіз. Әдебиет тарихын тиянақтасаңыз, ұлы шығармалардың кемі 2-3 жылсыз жазылмаған көрер едіңіз. Мәселен, Маркес «Жүз жылдық жалғыздығын» 18 ай бойы жазған. Флобер болса өзінің «Бовари ханымына» 7 жыл уақытын арнаған. Қазақ әдебиетінің жұлдызы жоғары қаламгерлерінің бірі Төлен Әбдік те «Өліара» романын 6 жыл көлемінде жазғанын маған айтқан болатын. Сондықтан ұйымдастырушы тараптың осы мәселені ескеруін тілейміз». Осы турасында «уақыттың тығыздығына байланысты кітап ішкі үдеңізден шықты ма? Кейін толықтырып қайта жазып шығуыңыз мүмкін бе?» деген рәуіште автордың жеке пікірін сұрап көрдік.
«Үш ай уақыт романның толық жазылып шығуына әрине, аздық етті. Алайда бұл менің осы мерзімнің аясында ғана жоқ жерден тапқан тақырыбым емес. Бұл – ұзақ жылдар бойындағы ізденістің нәтижесі. Шығарманың өзіне келетін болсақ, мен айтпай қалған дүниелердің әлі де көп екенін романның нүктесін қойғаннан кейін білдім. Қаламгердің өз-өзіне көңілі толуы – ешқашан рұқсат етілмейтін нәрсе ғой. Бірақ кітапты қайта толықтап шығарудың қажеттілігін көріп тұрғаным жоқ. Әйтсе де басқа кейіпкерлердің басынан өткен оқиғалар арқылы романның жалғасын жазып шығу ойда бар», – деді Қ.Әбілқайыр.
Роман туралы келесі баяндаманы жазушы, аудармашы Жадыра Шамұратова жасады. «Әрбіріміздің айтқымыз, тіпті ойлағымыз келмейтін қорқынышымыз болады. Кәріліктен, ұзақ меңдеген дерттен, мезгілсіз ажалдан... Осындай үрейдің жан қалтыратар аязын «Ағыраптағы аты жоқ адамнан» көрдім. Бұл шығарманы оқығаннан кейін «менікі» деп жүргеніңнің бәрі біреудікі болып шығуы мүмкін. Бұл жерде осындай тақырыпқа қорықпай барған Қанаттың қаламгерлік тәуекелін бағалау керек», деді ол. Сонымен қатар баяндамашы әдебиеттегі «атсыздық» культіне айрықша тоқталды. «Романның басты ерекшелігі – қаһарманның есім-сойсыздығы. Атсыздық – бұл символ, құпиялық рәмізі. Мен бұл романда «көп ішінде бір жалғыздың» көп мұңайып жылаған үнін естідім. Кафкалық үдерістердің көрінісін көрдім», деді Ж.Шамұратова.
Сенат депутаты Нұртөре Жүсіп болса, шығармашылық зертханадағы қаламгер тебіренісі туралы толғады. «Жазушылық – асқан мехнат, бейнетті жұмыс. Оған жүректің батылдығы қажет. Ақселеу Сейдімбек ағамыз айтады: «Оқырманға жол тартқан кітап ұзатылған қыз сияқты. Кітаптың қандай қолға баратыны автор жанын мазалайды» деп. Сондықтан кітаптың ойлы оқырмандардың қолына түсетініне тілекшіміз», деп ағалық ниетін білдірді.
Сонымен «Ағыраптағы аты жоқ адам» кім болды? Сөзімізді жазушы Дәурен Қуаттың пікірімен аяқтауды жөн көріп отырмыз. «Қанат Әбілқайырдың қолымыздағы бұл кітабы – қазақ әдебиетіндегі бас кейіпкерінің аты белгісіз алғашқы роман. Автор неге кейіпкеріне бір ат тауып қоймады? Мүмкін, ол бейшараның аты менің, оның, олардың бірінің, бәріміздің атымыз шығар?..Бәлкім, оның есімін сен арқалап келе жатқан шығарсың? Есімін де, тағдырын да...
Айналаңа абайлап қарашы, аты жоқ адам тап қасыңда тұрған жоқ па екен?..»
