Былтыр халықтың бұл қызмет сапасына қанағаттану деңгейі 45 пайызға да жетпеді. Есесіне азаматтардың денсаулық сақтау жүйесіндегі қызметтерге шағымдары 27 мыңнан асқан.
Кейінгі жылдары денсаулық сақтау жүйесі рекордтық 2,8 трлн теңгеге қаржыландырылғаны мәлім. Тіпті коронавирус пандемиясының ең қиын бірінші жылымен салыстырғанда қаржыландыру 65 пайызға жуық өскен. Бұл қаражаттың жартысынан көбі (57 пайыз немесе 1,6 трлн теңге) мемлекеттік міндетті тегін медициналық көмек шеңберінде, қалғаны Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорынан (ӘМСҚ) бөлінді. Бірақ көрсеткіштердің өсуі мен қызметтерді шамадан тыс тұтыну кезінде сала толықтай қаржыландырылмаған күйде қалып отыр. ӘМСҚ мәліметтері бойынша, биыл саладағы тапшылық 151 млрд теңгені құрайды. Алғашқы медициналық-санитарлық көмек, жедел жәрдем, онкогематология және амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету сияқты бағыттар бойынша қаражат тек 10-11 айға жетеді.
Бұған қоса осы жылы қосымша қаржыландыру күтілмейді, яғни әлеуметтік саланың бұл буыны оңтайландыруға, резервтерді іздеу мен қатаң үнемдеу режіміне көшуі қажет.
Сонымен сақтандыру медицинасының ағымдағы жай-күйіне байланысты азаматтардың тегін көмекке қолы үнемі жете бермейді, емханаларда кезек кептеліп, тар мамандарға талон, жолдама алу қиындайды. Айналып келгенде мемлекеттік кепілдіктер ақылы қызметпен ауыстырылып, жұрт жеке мекемелерге жүгінеді. Мұны науқастардың тек бір санаты – дәрігерлердің есебінде тұратын адамдар бойынша қаржылық көрсеткіштерді тексерген ӘМСҚ талдаушылары да байқаған. Қордың ситуациялық талдау орталығының мәліметінше, былтыр динамикалық бақылауға жататын 14 млн адамның 11,7 млн-ы (немесе 84 пайызы) алғашқы медициналық-санитарлық көмек шеңберінде дәрігерге бір-ақ рет келген. Яғни жанама түрде әрі қарай науқас ақылы қызметті пайдалануға мәжбүр болған. Бұдан шығатын қорытынды: динамикалық бақылаумен тек 478 мың адам немесе оған мұқтаж адамдардың жалпы санының 3,4%-ы ғана қамтылған. Алдын ала зерттеуге сәйкес тұрғындардың медицинаға қалта шығыны денсаулық сақтауға жұмсалатын ағымдағы жалпы шығыстардың 30 пайызын құрайды. Ал ДДҰ ұсынымдарына сәйкес бұл көрсеткіш 15-20 пайыз аралығында тұруы керек.
Өкінішке қарай, қажетті ақылы медициналық қызметтерді тұрақты түрде пайдалануға, ауруы әбден асқынғанда ғана дәрігерге жүгірмей, жоспарлы түрде скринингтеу және алдын алу үшін клиникаларға баруға әрбір отбасының мүмкіндігі жоқ. Сөйтіп, мемлекеттік ауруханаларда немесе ақылы клиникаларда бастапқы профилактиканың төмен деңгейіне байланысты науқастардың 85 пайызы күрделі жағдайда алғашқы медициналық-санитарлық көмекке жүгінеді. ДДҰ ұсынымдарына сәйкес, профилактиканың бұл үшінші деңгейі 3-5 пайыз аралығында болуы керек. Сәйкесінше алғашқы медициналық-санитарлық көмек шеңберіндегі жүгінудің басым бөлігі – 60-70 пайызы бастапқы профилактика, яғни скрининг, кеселдің қауіпті факторларын жою мен азайту деңгейінде болуға тиіс. Бізде бұл көрсеткіш – небәрі 3 пайыз.
Бейінді министрліктің басшысы Ақмарал Әлназарова денсаулық сақтау жүйесінің негізгі проблемаларының қатарында МӘМС жүйесінің ашық еместігін, тиімділіктің төмендігін, медициналық ұйымдардың қаржылық тұрақсыздығын келтіргені мәлім. Елдегі әрбір бесінші медициналық қызмет көрсетушінің кредиторлық берешегінің болуы ауруханаларды қаржыландырудың жүйелі проблемасын көрсетеді. Мәселен, 423 медициналық ұйымның кредиторлық берешегінің жалпы сомасы осы жылдың қаңтар айының соңында 82,3 млрд теңгені құрады. Жалпы, былтыр ауруханалардың контрагенттер алдындағы қарыздары 3,8 пайызға өсті. Әрине, әр өңірдегі жағдай әрқалай. Мысалы, Астанада медициналық мекемелердің борышы 18,3 млрд теңгеге (плюс 38,9%) жетіп жығылса, Алматыда бұл сома 5,7 млрд теңгеге (плюс 7,3%), Шығыс Қазақстанда 4,9 млрд теңгеге (плюс 25,9%) тең келді. Осылайша, денсаулық сақтау жүйесінің қазіргі жағдайында өздерінің шығындар сметасына сәйкес келмейтін жағдайда Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) бойынша жұмыс істейтін ауруханалардың қарызы еселеніп өсіп жатыр. Қалыптасқан жағдайдың себебі – тарифтерді қалыптастырудың жетілмеген жүйесі, медициналық көмектің көлемін айқындаудың және оны аумақтық бөлудің бұлдырлығы. Шығынды ауруханалар үшін бюджеттен қызметтерге ақы төлеу тарифтерін теңестіруден басқа ведомство басшысы министрлікке медициналық көмек көлемін, шығыстарды және тарифтік саясатты жоспарлаудың мемлекеттік функцияларын қайтаруды ұсынған еді.
Мәжіліс депутаты Ержан Бейсенбаевтың айтуынша, медициналық сақтандырудың қолданыстағы моделі экономиканың барлық қағидатына қайшы келеді, азаматтардың өз денсаулығы үшін дербес жауапкершілігін және емделуге жинақтарды дербестендіруді қамтымайды. Бұл тұста ӘМСҚ жұмысы тұтастай жұмбақ, өзі бір тұңғиық «қара құрдым» емес екенін айқындайтын ашықтық болуы шарт. Сол себепті МӘМС төлемдерін арттырудан бас тарту; медициналық сақтандыру жүйесін монополиядан шығару және осы салада нарықтық, бәсекелестік тетіктерді енгізу; сақтандыру ұйымдарындағы азаматтардың шоттарын дербестендіру; әрбір нақты азаматтың денсаулық жағдайы мен өмір салтына байланысты сақтандыру жарналарын айқындау әдістемелерін әзірлеу; МӘМС-тің сақтандыру және ынтымақты бөлігін бөлу ұсынылып отыр.
