Астаналық кітапқұмарлар алдында ағынан жарылған жазушы өзінің өзекжарды ойларын ортаға салды. Оның айтуынша, оқырман қауым жылы қабылдаған «Зылиханың оянуы», «Балаларым менің», «Самарқанға бағыт алған эшелон» романдарында кешегі кеңес өкіметінің солақай саясаты кесірінен жазықсыз жапа шеккен шерменде жандардың талайсыз тағдыры туралы толғапты. «Кішкентай адамдардың» үлкен қайғы-қасіретті қабырғалары қайысып қалай көтергендерін көрсетіпті. Қызыл империяның жиырмасыншы-отызыншы жылдардағы ойранына қарапайым адамдардың қалай төтеп бергенін, олардың қиын-қыстау шақтарда өздерін жоғалтып алмай, бастарына түскен барлық ауыртпалыққа шыдап-баққанын шынайы баяндапты. Азамат соғысы, ұжымдастыру, аштық, репрессия тақырыптарын хал-қадерінше тереңірек қамтуға тырысыпты. Шығарма шырайы шындық екенін ұдайы есінде ұстапты.
Ресейдің әдебиет саласындағы «Большая книга», «Ясная Поляна» секілді сүбелі сыйлықтарын алған «Зылиханың оянуы» атты романын жазуға нағашы әжесі Раиса Шәкірқызы шерткен шерлі шежіре түрткі болған көрінеді. Бұл кісі кезінде бай тұқымы ретінде ит арқасы қияндағы Краснояр өлкесіне жер аударылған ата-анасымен бірге небір тар жол, тайғақ кешуден өтіпті. Тұлымшағы желбіреген жеті жастағы қыз Ангара өзені жағасындағы жайсыз мекенде өксіп жүріп өсіпті. Бірақ еліне бұғанасы бекіп, оңы мен солын ажырататын жағдайда оралған. Айдаудағы зиялы адамдар оған тыңғылықты білім беріпті. Орыстың арғы-бергідегі классиктерінің кітаптарын кішкентайынан кеміріпті. Кейін Татарстанда ұстаздық етіп, тәлімді шәкірттер тәрбиелепті. Кейуана кейде күбірлеп-сыбырлап құйма құлақ немересіне баяғыда Сібірде бастан кешкен хикаяларын баяндайтын болған. Соның біразы жастайынан жазу-сызуға аңсары ауған Гүзелдің жадында жатталып қалыпты. Мұның сыртында сұм заманның сұрқай суреттерін қайта тірілтетін тарихи құжаттармен танысып, трагедияға толы кітаптарды оқыған. Интернеттегі маңызды материаларға да жете мән берілген.
Әрине, әдеби дүниелер жалаң деректерден жасалмайтыны белгілі. Өмірлік шындық көрінісін тапқанда ғана оқырман олжасы саналмақ. Осы орайда жазушының ой-өресі, қиялдай білу қабілеті, қалам қарымы үлкен рөл атқаратыны анық.
Еділ бойы немістерінің «еншісіне» тиген қорлық-зорлық қияметтерін арқау еткен екінші романы «Балаларым менің» деп аталады. Өзге жұртта өсіп-өнген халықтың бел баласы Якоб Бах колониядағы қарапайым мұғалім. Жанындай жақсы көретін жалғыз қызын бағып-қағудан басқа толғауы тоқсан тіршіліктің бар қызығынан бас тартып жайымен жүрсе де қасақана қуғын-сүргін құрығына іліккенін қайтерсің.
«Самарқанға бағыт алған эшелон» романында Қазаннан Самарқанға пойызбен жөнелтілген бес жүз жетім баланың жол – жөнекейгі шытырман оқиғалары да оқырманды бейжай қалдырмайды. Бір қызығы, Түркістанға беттеген эшелонның ішіндегі бейбақтардың арасында автордың туған атасы да болыпты. Байқасаңыз, әулеттік әпсананың бұл жерде де игі әсері тиген тәрізді.
Аталған кітаптардың бәрінде жамандық пен жақсылық таразы басын теңселтеді. Кездесуде Г.Яхинаның өзі атап өткендей, қатыгез уақыттың қараулық құрсаған табиғатын ашу мақсатында қара бояуды қалыңдата беруге болмайды. Күн мен түн сияқты өмірдің күнгейі мен көлеңкесі қатар көрсетілуге тиіс. «Мен адами жылы қатынастар жөнінде айтқым келді. Қысылтаяң кездердегі достықты дәріптедім. Сырты бүтін, іші түтін байғұстардың ішкі сезім арпалысын ашпаққа ұмтылдым. Қараңғылық көгіндегі жылт еткен сәулені көбірек көрсетуге күш салдым. Өйткені роман оқиғасы оқырманды жетелеп отыратындай қызғылықты өрілгені дұрыс қой. Адамдар сюжетті емес, сюжет адамдарды сүйрегенін қалаймын» деді ол салмақты пікірін сабақтап.
Ұлты татар, ал шығармаларын орыс тілінде жазатын Гүзел Яхинадан өзін қай әдебиеттің өкілі санайтынын сұрадық. Сәл-пәл қысылғандай сыңай танытқан прозаик жауабын қысқа қайырды: «Мен татар текті, орыс тілді жазушымын. Қазандық қаламгер десеңіздер де қарсы емеспін».
Сөз соңында жазушының екі романы («Зылиханың оянуы», «Самарқанға бағыт алған эшелон») Мақсат Дүйісмағамбет пен Меңдолла Шамұраттың тәржімалауымен қазақ тілінде шыққанын ескерте кеткіміз келеді.
