Халыққа теңіз суын тұшытып, ұсынатын мекемелердің, өзге де су өндіру, тасымалдауға қатысты құрылымдардың ұзақ жылдар бойы жаңғырту көрмей назардан тыс қалуы ахуалды шиеленістіре түсті. Үкіметтік және жергілікті деңгейде жіберілген салғырттық, немқұрайдылық ақтаулықтарды қыста жылуға, жазда суға қатысты жағы сембей шу көтеретін «даукес» жағдайға жеткізіп, жайлы өмір сүру мүмкіндігінен айырды. Ақтауда су ішетін және техникалық деп екіге бөлініп, екі бөлек шүмектен ағады. Ішетін ауызсу тұрмақ, әжетханаға, кір жууға пайдаланылатын техникалық, яғни ішетін деңгейге дейін тазартылмаған судың өзі машақат.
Жаз басталысымен су шуының басталуы Ақтауда және қаламен іргелес Түпқараған, Мұнайлы аудандарының бірқатар аулында тұрақты сипат алды. Биыл терісіне сыймай ашуланған тұрғындар қалаішілік жолдарды жауып, құзырлы орындарға наразылықтарын іс-әрекетпен көрсетті. Жергілікті билік жағдайды білмей отырған жоқ, халықтың сұранысын қанағаттандыру мақсатында тырбанып-ақ жатыр, бірақ жылдар бойы қордаланған мәселенің күрмеуі оп-оңай шешілмесі анық. Халық билікті кінәлаған, билік тұрғындарды сабырға шақырған қым-қуыт жағдай. Иә, «Халық айтса, қалып айтпайды». 40-50 жыл бойы талмастан теуіп жұмыс істеп тұрған МАЭК сол кездегі және кешегі Үкіметтің, Энергетика министрлерінің, Атырау, Маңғыстау облысын басқарған әкімдердің, Ақтау қаласы әкімдерінің назарына неге түспеді, неге бірде-бір басшы сол кездегі билікке жөндеу көрмеген МАЭК туралы, болашақта туындауы мүмкін су мен жылуға қатысты өзекті мәселені өткір қоя алмады? Аймақты, қаланы басқарып отырған бүгінгі әкімдердің маңдайының соры бес елі екен. Қысы-жазы бірінен соң бірі істен шыққан қазандықтарды жамап әлектеніп, жылу, су талап еткен халықтың ортасында аласұрып жүр.
Маңғыстау өңірінде 2023 жылдың жазғы маусымы бойынша облыс тұрғындарын ауызсумен жабдықтау тәулігіне орташа есеппен 150 300 текше метрді құраған болса, биыл жаз мезгілінің соңына дейін өңірді ауызсумен қамту тәулігіне орташа есеппен 206 300 текше метрді құрайды. Жасыратыны жоқ, облыс бойынша сумен қамту мәселесі уақыт өткен сайын күрделеніп барады. Ақтау қаласы бойынша «МАЭК» ЖШС тарапынан қазіргі таңда төменгі аймаққа 500 м3/сағат, жоғарғы аймаққа 1000 м3/сағат, тәулігіне 36 000 м3 көлемінде ауызсу беріліп отыр. Жетіспейтін ауызсу көлемі тәулігіне 20-25 мың текше метрді құрайды.
– Ауызсу тапшылығын кезең-кезеңімен шешу үшін өңірде қуаттылығы тәулігіне 147 500 текше метр болатын 10 су тұшыту зауыттары мен қондырғыларының құрылысы және 1 магистралдық су құбырын қайта жаңарту және кеңейту жұмыстары жүргізіліп жатыр. Сондай-ақ Сайын Шапағатов аулында тәулігіне 6 500 текше метр су тұшытатын, құны 0,4 млрд теңгені құрайтын қондырғы орнатылды. Қазіргі таңда жеке инвестор «Алека» ЖШС Сайын ауылын тәулігіне 4 000 текше метр ауызсумен қамтып отыр. Сонымен қатар қондырғының қуатын 6 500 текше метрге дейін жеткізу көзделіп отыр. Іске асу мерзімі тамыз айына дейін деп жоспарланған, – дейді Маңғыстау облысының Энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасының басшысы Әбдеш Түркіменбаев.
Ауызсу мәселесін шешу үшін қолға алынған жұмыстар қандай? «МАЭК» ЖШС бас директорының өндіріс және БН-350 реакторлық қондырғысы жөніндегі бірінші орынбасары Сәбит Желкушиновтің айтуынша, Ақтау қаласында қолға алынған 20 мың текше метр су тұшыту зауытының құрылысын «СК-Строй Монтаж» ЖШС өз қаражаты есебінен жүргізіп жатыр.
– Бүгінде тұщы су анализінің параметрі сақталмауына байланысты 2 мың текше метр қондырғыны іске қосуға мүмкіндік болмай отыр. Ақтау қаласында ауызсудың тапшылығына байланысты 2023 жылғы желтоқсанда орталық сумен жабдықтау торабы-2 монтаждау үшін өнімділігі тәулігіне 6 мың текше метр кері осмосты тұшыту қондырғысын сатып алуға 789 млн 600 мың теңге сомасына «ЖанСу 362» ЖШС-мен шарт жасалды. Қазіргі күні монтаж жұмыстары аяқталып, қондырғы іске қосылды, – деді ол.
Тұрғындардан бөлек жазда қыдырып келетін қонақтар легі аз емес. Бұл тұтынатын су көлемін арттыратыны белгілі. Қазіргі таңда Ақтау қаласын «МАЭК» ЖШС тәулігіне шамамен 46 мың текше метр ауызсумен қамтамасыз етіп отырса, туристер санының артуы қосымша 20-25 мың текше метр ауызсу көлемін қажет етеді.
Су тапшылығы басшылықты Ақтау қаласында суды кестемен беруге және қала аумағындағы барлық көлік жуу орталығының жұмысына уақытша шектеу енгізуге мәжбүрледі. Аймақ басшылығы тарапынан ауызсу алдымен тұрғындарға, содан кейін өндірістік орындарға, кәсіпкерлік нысандар мен көгалдандыруға берілетіні айтылып жатыр. Алайда су сұраған жұрттың талап-даусы қаттырақ естіліп тұр.
Су тапшылығын кезең-кезеңімен шешу үшін өңірде қуаты тәулігіне 147 500 текше метр болатын 10 су тұшыту зауыты мен қондырғының құрылысы, 1 магистралдық су құбырын қайта жаңарту, кеңейту жұмыстары жүргізіліп жатыр. Жаз маусымының соңына дейін өңірді ауызсумен қамту тәулігіне орташа есеппен 206 300 текше метрге жетеді деп жоспарланған. Өңірде су тұшытатын зауыттардың бірі болып «МАЭК» ЖШС аумағында тәулігіне 6 мың текше метр су тұшытатын қондырғы іске қосылса, тамыз айына дейін кезекті жоба аяқталуы қажет. «Каспий» су тұшыту зауытының қуатын тәулігіне 20 мың текше метрден 40 мың текше метрге дейін ұлғайту жобасының құрылыс монтаж жұмыстары 95%-ға аяқталып, техникалық жабдықтар кедендік ресімдерден өтіп, зауытқа жеткізілді. Ал Құйылыс-Меловое кен орнынан шығатын жерасты суын өңдеп, халық тұтынуына беретін «МАЭК» ЖШС ОСЖТ-2 аумағында тәулігіне 6 мыңтекше метр су тұшытатын зауыттың қондырғыларын сатып алу үшін 2023 жылы «ЖанСу 362» ЖШС-мен шарт жасауға облыс бюджетінен қаржы бөлінген.
Тек Ақтау мен оның төңірегіндегі ауылдар емес, жалпы облыс бойынша ауызсу мәселесі өте өзекті. Кезінде салтанатты түрде тұсауы кесілген Бейнеу ауданының Сарға аулындағы су құбыры мәселесінің арты сотқа дейін барған шулы қалпында әлі тұралап келеді. Аталған ауданның қасындағы Қарағайлы жерасты суын тасып ішіп, ың-шыңсыз су мәселесін өздері шешіп отырған шалғайдағы Ноғайты аулын «құбырдан, шүмектен су ішетін» ауылға жеткізбек болған бастама да халық үшін қолайлы бола қойған жоқ. Шындығында, ноғайтылықтарға су емес, жол мәселесі өзекті болатын, бірақ жылына миллиондар бөлінген жол әлі баяғы шұрық тесік қалпында жатыр. Төртжылдық шағын мектебі биыл жабылатын Ноғайты аулының болашағы бар ма? Болашағы бар болса, мектебі неге жабылады, болашағы жоқ болса, қыруар қаржыға су тартудың қажеті қанша?
Маңғыстауда су, ауызсу ең қиын мәселе болып тұр. Нарықта қат нәрсенің құны аспандайтыны бар, су бағасы дүркін-дүркін көтеріліп барады. Демек бұл – біреулер үшін бизнес, ал халық үшін қасірет. Су тапшы, ал бағасы – удай. Бұл ахуал Маңғыстауда қашанға дейін созылады? Мұнайлы өңірді сумен толық қамтамасыз етудің, су бағасын реттеудің тиімді жолын кім ұсынады? Халық саны арта түскен өңірде қолға алынған жобалар шынымен мәселені біржолата ауыздықтай ала ма, жоқ па? Жергілікті биліктің инвесторлармен, жеке кәсіпкерлермен ашқан шағын жобалары ауқымды мәселені шешуге қаншалықты қауқарлы? Туризм деп түкпір-түкпірден келген туристерді көшені жапқан ашулы тұрғындармен қарсы алып, сусыз қалаға қамап, масқара болып жүрмейік. «Қонақ аз отырып, көп сынайды» дегендей, өзгелер үшін теңіз, жағалау таң емес, бірақ шығынданған сапары сенімін ақтамаса, сервистік қызмет алып-ұшқан көңілінен шықпаса, даттап, табалап кететіні анық. Сондықтан Маңғыстаудағы су мәселесі туризмнен бұрын шешілуге тиіс.
Маңғыстау облысы
