Сәт Бесімбайұлы 1939 жылы Алматы облысы, Іле ауданының ҚазЦИК ауылында дүниеге келген. Өзінің «Жаным садаға» атты ғұмырнамалық кітабында: «Шынында өмірге келген күнім 6 қыркүйек, ал құжаттарда 17 қыркүйек деп көрсетілген. Ол – қате, әрине. Себебі 10-сыныпта оқып жүрген кезімде жеке куәлік алайын деп алғаш берілген туған куәлігімді іздестіріп едім, таба алмадым. Жоғалтып алыппын. Іле ауданының орталығына барып, ЗАГС органдарынан сұрасам, маған олар 17 қыркүйекте туғансың деп жазып берді», дейді.
Алматы қаласында орта мектепті бітірген соң, 1963 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетін заңгер мамандығы бойынша, КСРО МҚК №302 Минск мектебін, 1971 жылы КСРО СІМ Жоғары дипломатиялық мектебін тәмамдайды.
Аталған ғұмырнамалық кітабында әкесі Бесімбай шаруаға аса ұқыпты, жұртқа сөзін өткізген, елге сыйлы кісі болғанын жазады. «Көзін көрген кісілердің айтуынша, ол кісі жұрттың шаруасы немесе өз шаруам деп ешқашан бөліп жармайды екен, барлығын бейне өзінікіндей көріп, бел шешіп, білек сыбанып, кірісіп кететін көрінеді. Ортақтың шаруасы десе, күш-жігерін аямаған. Жетім-жесірге, мүгедек, кембағал кісілерге қамқорлығы айрықша болыпты. Кешегі қиын-қыстау жылдары басына іс түскен кісілер: «Отбасымда талшығым болмай отыр», деп қол жайып сұрап келсе, қазанындағы асына дейін ақ жарылып салып беретін сақы мырза болыпты», деп еске алады.
Осынау әкесінің ел мақтаған игі қасиеттері баласының бойына да дарыған болса керек. Өйткені Сәт Бесімбайұлы да еліне, жеріне қызмет қылды, халқынан барын да, нарын да аямады. Оқуды аяқтаған соң саналы ғұмырын ел мүддесіне арнап, үлкен еңбек жолдарынан өтті. Алғашқыда 1956 жылы Алматы облысы, Іле ауданының «Комсомол» ұжымшарында жұмысшы болып, кейін Боралдай кірпіш зауытының вагоншы-жұмыскері, Алматы облыстық прокуратурасының тергеушісі, КСРО МҚК кадрлық офицері, МҚК басқармасының бастығы лауазымына дейінгі қызмет жолынан өтті. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін 1991 жылдың қараша айынан Алматы қаласы және Алматы облысы бойынша МҚК басқармасының бастығы лауазымына тағайындалады. 1993 жылы алдымен Ұлттық қауіпсіздік қызметі төрағасының бірінші орынбасары, осы жылдың желтоқсан айында ҰҚК төрағасы лауазымын қолына алды. Сонымен қатар Президент Күзет қызметінің бастығы – Республикалық гвардия қолбасшысы, Республикалық гвардия қолбасшысы қызметтерін атқарып, одан жоғары көтеріле келе 1999 жылы еліміздің Қорғаныс министрі болып тағайындалды.
Жаңа мыңжылдық басталған жылдары Президент кеңесшісі – Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметкерлерінің қызмет әдебін сақтауы жөніндегі комиссияның, Президент жанындағы Азаматтық мәселелер жөніндегі комиссияның, «Еуро-Азия Эйр Интернэшнл» ААҚ Халықаралық еуразиялық әуе компаниясы директорлар кеңесінің төрағасы болып еңбек атқарса, 2007 жылдан төртінші шақырылымдағы Мәжіліс депутаты болды.
Жас тәуелсіз мемлекет үшін қауіпсіздік мәселесі – ең басты орында. Сәт Бесімбайұлының алдымен Ұлттық қауіпсіздік комитетінде, кейін Қорғаныс министрлігінде қызмет еткен жылдары азат еліміздің буыны бекіп, бойын тіктей бастаған жылдарымен тұспа-тұс келді. Әлемдегі көлемі жағынан тоғызыншы территорияны иемденіп отырған жаңа мемлекеттің аяққа тұруын қаламайтын, мүмкіндік болса, шалып жығуға дайын тұрған түрлі күштер жоқ емес еді. Аталған екі қызметте де бүгінгі Халық қаһарманы бастаған қырағы ұжым қыбыр еткеннің бәрін қалт жібермей, елдің іргесін, жердің тұтастығын сақтау жолында аянбай еңбек етті.
Сәт Тоқпақбаев екінші мыңжылдық аяқталар тұста Қорғаныс министрлігінің басшылығына келген уақытта 1992–1993 жылдары басталған ауыртпалық әлі де әскер саласына салмағын салып тұрған-ды. Ол біздің газетке берген бір сұхбатында жағдайдың оңай болмағанын бір мысалмен келтіреді: «Қызметіме кіріскесін үш айдан кейін Қауіпсіздік кеңесінде қорғаныс саласы мәселесі қаралатын болды. Ол кезде әскери оқу-жаттығулар өткізіле бермейтін. Танкісі атып, ұшақтары ұшпайтын әскер болушы ма еді. Ақша жетпей, тамақтың өзін әрең беріп отырған кез. Мен әскер басына келгенде солтүстік өңірлердегі гарнизондарда жатын орындардағы температура 12-14 градустан аспайтын. Сол жерде бір капитанмен сөйлестім. Әлгі офицер өзінің оқу бітіріп, әскери бөлімге келгеніне жеті жыл болғанын, бар тапқан-таянғаны балабақшаға жұмсалатынын, зайыбының жұмыс істемейтінін, сондықтан да еңбек демалысында ешқайда шыға алмайтынын айтқан еді. Соның барлығын Президентке жеткіздім. Қауіпсіздік кеңесінің отырысынан кейін ішкі жалпы өнімнің 1 пайызын қорғаныс саласына беру туралы шешім шығарылды», деп айтады.
Сәт Бесімбайұлы қорғаныс саласын басқарып тұрған жылдары елімізде екінші рет Әскери доктрина қабылданды. Өмір бір орнында тұрмайтыны секілді әскер саласының доктринасы да уақыт талабына сай өзгеріп тұруға тиіс. Сол кездегі Қорғаныс министрлігінің басшылығы бейбіт саясат ұстанатынымызды көрсететін доктрина дүние жүзіне ашық болғанын алға тартады. Сәт Тоқпақбаевтың өзі атсалысқан құжатты әзірлеу барысында НАТО-ға мүше, мүше емес елдер мен отандық үкіметтік емес ұйымдар пікірлері жан-жақты ескеріледі. Оған дейінгі әскери құжатта кеңестік жүйенің ұстанымы басым болып, әскеріміз Семей өңірінде ғана шоғырланған-ды. Доктринаны әзірлеу барысында әскерді төрт округке бөледі. Бір әскери округ сол Семейде қалса, екіншісі – Таразда, үшіншісі Ақтөбеде және соңғысы Қарағандыда ашылды. «Бір сөзбен тұжырымдап айтар болсам, елдің тәуелсіздік тарихымен бірге Қарулы Күштері де аяғынан нық тұрып, дайындығы жоғары деңгейге көтерілді», дейді ол.
Сәт Бесімбайұлы лауазымды қызметтерде атқарған еңбегінен бөлек, жастарды отансүйгіштікке, алғырлыққа, батылдыққа тәрбиелеуге қосқан үлесінің өзі – бір төбе. Ол әрбір кездесуінде, сұхбаттарында ел мен жерді қорғаудың әр қазақ үшін абыройлы парыз саналатынын айтып келеді. Ал жердің шетін күзететін, ел басына күн туғанда жаумен алғаш болып бетпе-бет келетін күш әскер екені мәлім. Сондықтан әскери қызметкер болу – жауапкершілігі мол қызмет.
«Ол үшін өзіңді ылғи дайындық үстінде ұстау керек. Біліміңді үнемі жетілдіріп, жігеріңді жанып отыруға тиіссің. Жастарға айтарым: еліңді, Отаныңды сүй, соған қызмет ет. Елге жасаған еңбек еш кетпейді. Сексенге қараған шағымда еліме қажет болсам, әлі де қызмет етуге дайынмын», дейді ол.
Қорғаныс саласымен қоса, Сәт Бесімбайұлының ұлттық қауіпсіздік саласына да сіңірген еңбегі зор. Шын мәнінде бұл екі саланы бір-бірімен сабақтасып жатыр деуге болады. Екеуінің де мақсаты, түптеп келгенде – елді қорғау, сыртқы күштерге тойтарыс беру. Өзінің әріптесі, ұлттық қауіпсіздік органдарының ардагері Ержан Исақұлов: «Оның өмірі мен тәжірибесі еліміздің қауіпсіздік саласын бекемдеуге жұмсалды. Сәт Бесімбайұлы «күштік құрылымдар» қатарына жататын, елдің қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ететін төрт бірдей әскери санаттағы мемлекеттік органның егемен еліміздің мүддесі мен талаптарына сәйкес жаңадан құрылуына және қалыптасуына басшылық жасап, олардың тарихында өшпес із қалдырған, өмірдің қатал сындарынан аман өтіп, қызметі бағаланып, генерал-полковник дәрежесіне жеткен ұлтжанды азамат», деп бағалайды.
Жоғарыда біз кейіпкеріміздің «Жаным садаға» атты ғұмырбаяндық кітабын тілге тиек еттік. Бұл еңбекті ол мерейлі 80 жасқа толу қарсаңында жазып, жарыққа шығарған еді. «Көбі «Кітаптың аты ерекше екен. Неге бұл атты таңдадыңыз?» деп сұрайды. Бұл кітапта еліміздің қауіпсіздігін қорғау жолындағы өз басымнан өткен оқиғалар мен замандастармен бірге атқарған істер жайлы айтылады. Болашақ ұрпақ бойында патриоттық сезім мен азаматтықты қалыптастырудағы әскери-патриоттық тәрбиенің маңызын түсіндіруге тырыстым. Расында, біздің Отанымыз біреу ғана, ол – Қазақстан. Еліміздің көркеюі, өркендеуі үшін әрқайсымыз өз қолымыздан келгенше үлес қосуға тиіспіз. Ұрпағымыздың бойына жастайынан патриоттық сезімді қалыптастыра білсек, біздің ұтарымыз анық. Шынайы ниет болса, бәрін де жасауға болады», дейді ол бір сұхбатында.
Иә, адам баласы елдің ықыласына, халықтың қолдауына сол ел мен жерге деген махаббат арқылы ие болса керек. Халық қаһарманы Сәт Тоқпақбаевтың бойында осы асыл қасиет бар. Туған жерінің бұдан да биік тұғырға қонуы, ұшпаққа шығуы үшін талмай еңбек етті, алға қойған мақсатымызға жетерінен ешқашан үмітін үзбеді.
«Қазақтың болашағы жарқын. Себебі ең үлкен құндылық тәуелсіздік қолымызға тиді. Әлемде өз Отаны, жері жоқ қаншама ұлт бар. Олардың кейбірінің саны тіпті 50 миллионға дейін жетеді. Тарыдай шашырап төрт-бес мемлекетте өмір сүріп жатыр. Олар «Менің Отаным – осы!» деп айта алмайды. Ал біз қай жерде жүрсек те, арқамызда Қазақстан деген еліміз бар. Сондықтан біз үшін ең қымбаты – еліміздің тәуелсіздігі», дейді тағы бір сөзінде.
Елге қызмет етуді кәсіби, адами парызы санаған Сәт Бесімбайұлына Президент Жарлығымен ең жоғары атақ – «Халық қаһарманы» атағының берілуін де сол ерен еңбегінің өтеуі деп түсінеміз. Біз жақсы жаңалықты ести сала кейіпкеріміздің өзіне хабарласып, берілген марапатқа қатысты пікірі мен әсерін білген едік.
– Бұны мен ең алдымен халықтың берген бағасы деп қабылдаймын, – деп ағынан жарылды ол. – Біз оқуды бітіріп, қызметке кіріскелі халықтың ортасында жүрдік. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы қиындықта да, қуанышта да елмен бірге болдық. Зейнетке шыққаннан кейін де әскер саласынан алыстаған емеспін. Күні кеше Қонаев қаласындағы әскери бөлімде болып, сарбаздармен кездесу өткізіп қайттым. Сондықтан бұл марапат – елдің берген сыйы. Халқыма рахмет айтамын.
Иә, халықтың жады – тасқа қашалған жазумен тең. Халықтың берген бағасы – шын баға. Іргелі істер ұмытылмайды, елге еңбегі сіңген есімдер ұлықталады.
