Бір замандары қазақтың ұлы перзенті Шоқан Уәлиханов: “Халықтың кемеліне келіп өркендеуі үшін ең алдымен азаттық пен білім керек” деген екен. Тәубе дейік, сол азаттығымызды алдық, білімді дамыту жолындамыз. Әлемде мемлекет құрудың әр алуан үлгілері бар. Біз де егемендігімізді алғаннан кейін ел мен жердің тағдырын, ұлт пен ұлыстың бірлігін баянды ету жолында өз жол, өз бағытымызды айқындадық. Бұл істе: “Нені де болса, елмен бірге көремін, елмен бірге төземін, елмен бірге жеңемін”, деп белін бекем буып, парасат пайымына жүгінген Отанымыздың Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың көсемдігі мен көрегендігі ерекше болды.
Мен ел және Елбасы туралы өз байламдарымды басқаша айтсам деймін. Оны негізінен болған, көрген, куә болған жайларға құрсам деген ниеттемін. Біздің халық бодандықтың құрсауын да, қызыл империяның жымысқы саясатын да көрді. Небір күрделі де, жауапты кезеңдерде өмір сүрді. Ондай кезең әр ұрпақтың маңдайына жазыла бермейді. Бұл өте сирек болады. Зерделі жан болмаса, өмірдің жылымдай жылыстап өтіп жатқанын кез келген адам көп жағдайда біле бермейді. Осыны терең ойлап қарасаң, бір сағаттан кейін бір сағат, бір күннен кейін бір күн, бір айдан кейін бір ай, бір жылдан кейін бір жыл, бір ғасырдан кейін бір ғасыр, бір мыңжылдықтан кейін бір мыңжылдық өте келіп – бұл заманды құраса, ал екі мыңжылдық – бұл дәуірдің желісін тартады. Бұл дегеніңіз, жеті буын – өмір өткелі болып есептеледі. Кейде мұны да аңғара бермейміз. Қазіргі ұрпақ осы жеті буын уақытты бастан өткеріп отыр. Бұл өте сирек болатын жағдай. Екі мың жылда бір рет дәуір алмасқанда куә болатын құбылыс.
Міне, осы ғасыр басында ескі дәуір кетіп, жаңа дәуір келді. Менің пайымдауымша, бұл екі мың жылға жалғасуы тиіс. Атам қазақта бір қанатты сөз бар: ол елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан делінеді. Бұл жүз жылдағы өзгеріс десек, мың жылдағы өзгеріс бұдан ауқымды болатыны белгілі. Дәуір ауысқандағы кейбір құбылыстардың сыры мен сипатын ғалымдардың өзі тап басып айта алмай жүр. Ондай құбылыс әр адамның өмірінде де болып жатады. Бұл жөнінде Жаратушы Иеміз жеке адамдарға қасиет беріп, пендесіне сол арқылы алдын ала жеткізіп отырған. Соның бірі атақты Нострадамус еді. Оның айтқандары туралы әралуан пікірлер бар. Мені тәнті еткен бір ғана нәрсені айтар болсам, ол Нострадамус кешегі келмеске кеткен қызыл империя 73 жыл 7 ай ғана “өмір сүретінін” айтқан. Оның бұл байламын мен облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болып жүргенде оқып сене алмадым. Ондай болу қайда дедім. Ал шындыққа айналғанда Жаратушы Иенің құдіретіне тәнті болдым. Оның бұдан өзге де көріпкелдігін бұл арада тізбелей берсем, сөз ұзарып кетері анық. Ондай болжаулар айтатын әулиелер мен көріпкелдер қазақта да аз болмаған.
Жоғарыдағы құбылыстарға біз өзіміз де куә болып келе жатырмыз. Оған қызыл империяның құлауы дәлел. КСРО сырттан ешқандай қысымсыз іштей ыдырады. Кім біледі, болған да шығар. Бірақ өлшеулі уақыт біткенде бір кездегі бүтін мемлекет деп жүрген елден – 15 мемлекет өз тәуелсіздігін алды. Біздің де бақытты шағымыз, бақытты күніміз туды. Қазақтың басына бақ қонды. Әлемдегі мықты елдердің қатарынан орын алып, олармен тереземіз тең болып, иықтасып тұрып сұхбаттасуға қол жеткіздік. Бұл оқиға ата-баба арманының жүзеге асқаны, ұрпақтың мерейінің өскені еді.
Менде ілгеріден жеткен екі хабар бар. Соның бірінде Асан абыздың Құдыс Күнбиге айтқан түс жоруындағы үзіндіде: “Михұл гүлі шешек атқанда сақ үрім-бұтағына бақ қайта қонады, сонда сақ рухы ұлы сақ даласының жеті аспанын жайлайсыңдар, ұлы далаға бақыт нұры ойнап, үрім-бұтағың жайнап, ешкімге әл бермей кете бересіңдер”, – десе, екіншісінде: “Уа Құдыс, Қисмет, әрі Қисмет те емес, шын әрі шын да емес, жалған әрі жалған да емес кешкен бейнеттеріңді, көтерген жүктеріңді, дүниені дүрілдеткендеріңді, Михұл гүлі шешек атқан сендердің замандарыңды үрім-бұтақтарың не білер, не білмес. Бейнетқор пенде қарлығаш пен самұрық үніне елітіп, бақи қаламға жол берер, сандықтағы, тау-тастағы мақау жазбалар мен хаттар сол адамға ұшып келіп тіл ашар, бақтарың жанып үрім-бұтағың ту етіп көтерер”, – дейді. Осы сөздерден білген адамға, түсінген адамға осы заманның бейнесі көрініп тұр емес пе!?
Қызыл империя 70 жылдан аса уақыт ішінде көп ауыртпалық әкелді. Аштыққа ұрындырды, қуғын-сүргін жасады. Қан да төгілді. Қанша жерден төзімдіміз дегенмен, сұрқия саясаттың сұмдығына шыдамаған ұлтымыздың ұланы бұрқ етіп, көтеріліске шықты. Ол – 1986 жылдың желтоқсан айы еді. Сол кезде қан да төгілді. Өлшеусіз көздің жасы да ақты. Мен мұны біреуді кінәлау, не өкпе айту үшін еске алып отырған жоқпын. Ұрпақтың назарына салайын, сабақ алсын деген ниет еді.
Тағы бір нәрсе, 18 миллионнан астам мүшесі бар партияның ыдырау кезеңінен де сабақ алар тұс бар секілді. Сол КОКП-ның ХХVІІІ съезінде бір адам сөйлеп, бәрінің ойы бір жерден шығып келе жатқан миллиондаған коммунистердің атынан сайланған делегаттардың әрқайсысы әртүрлі сөз айтып жатқанда таңқалдым. Бір күнде адамдар бірін-бірі түсінуден қалды. Әрқайсысы әртүрлі пікір айтады. Қыза-қыза келіп КОКП-ның екінші хатшысына кімді сайлаймыз деген әңгіме көтерілді де Нұрсұлтан Назарбаевтың аты атала бастады. Мен бұған қуана қоймадым. Себебі, заман ағымы күрделеніп бара жатқанын көз көріп отырды. Қайта-қайта Нұрсұлтан Әбішұлына қарай бердім. Бір сәтте маған көзі түсіп, не істейміз дегендей белгі берді. Мен қолым арқылы оған есік жабық деген ишара жасадым. Үзілісте аттай атылып қасына жеттім. Ол кісінің есінде қалды ма, қалмады ма, білмеймін, бірақ мен сонда: “Келісім бермеңіз, мына дүрлігудің аяғы елді ыдыратады, Нұреке! Сіз елге керексіз! Сізге ол орынға баруға болмайды, еліміз ертең елдігіне ие болады. Ерекше мемлекет құрамыз”, деген сөздерді батыл айттым. Ол кісінің өз ойы да солай екен, бас тартпақ екен. Менен басқа азаматтар да сондай пікірлерін дәйектеген болу керек. Ол кісі КСРО бойынша екінші адам деп саналатын лауазымды қызметтен бас тартты. Ол қызметке Украинаның партия ұйымының хатшысы сайланды. Ол азамат қазір қайда екенін ешкім де білмейді. Аты-жөні ұмытылған.
Мен Нұрсұлтан Назарбаевты еліміздің орталық партия комитетіне хатшы болып келген кезде көрдім. Жас болғанмен ісіне мығым, алған бағытына сенімді көрінді. Бас болатындай келісті кейпі де көңіліме қонды. Әр іске жіті қарап, ойлы көзбен тексереді екен. Ол кезде кадр дайындау ісі жүйелі жүргізілетін. Әбден пісіп жетілген соң ғана жауапты жұмыс тапсырылатын. Бұл партиялық тәртіп еді.
Иә, Қазақ елін Кеңес дәуірінде сырттан адам жібертіп басқарту таңсық емес еді. Талайлар келіп, талайлар кетті. Жұртымыздың басына қасірет байлап, қан кештіргендер де табылды. Солардың ішінде ұлтымызға жайлы бір адам болғанын айта кетсем деймін. Ол – Брежнев еді. Біраз жақсылықтар жасады. Ал өзгелер теріс саясат жүргізді. Қорқытты, үркітті.
Д.Қонаевтан кейін басшылыққа Колбин келді. Бірақ ол кісінің қалай келіп, қалай кеткенін өзі де, біз де жете біле қоймадық. Ойластырмай істеп, обал жасады-ау, шамасы. Бұл сол кездегі саясаттың қателігі еді. Саясаттың жетегінде кетіп ол халықты алдаусыратып, не түрлі уәделер беріп, “жақсы” сөздер айтты. Бірақ, оның бәрі орындала қоймады. Бірте-бірте бұл кісі кеткеннен кейін орнына кім болады деген әңгіме қозғала бастады. Мен ол кезде аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Орталық комитеттің мүшесі едім. Бізден де ол кісі туралы пікір сұрады. Көңіл толмайтынын айттық. Ақыры басшылық жаңаратын болды. Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің пленумына шақырды. Мені есеп комитетінің мүшесі, одан кейін төрағалығына ұсынды. Бұл жауапты міндет еді. Дауыс беру нәтижесі өте жоғары болды. Бірінші хатшылыққа Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев сайланды. Ұлтымыз үшін үлкен бұл жеңіс еді.
Жоғарыда айтқанымдай, Кеңес Одағы тарардың алдындағы қарбалас тірлікте парасат пайымы мықтылар ғана сыннан сүрінбей өтетінін өмір көрсетті. Нұрсұлтан Әбішұлы білім білігімен, шебер ұйымдастырушылық қабілетімен әркез көзге түсті. Бірінші хатшылықтан бас тартып, Парламент шешімімен президенттік қызметке келді. Артынан коммунистік партия жұмысын мүлде тоқтатты. Заман өзгерді, басқаша өмір сүру керек болды. Осындай аумалы-төкпелі кезеңде Президент бәрін халыққа дер кезінде жеткізіп, араларынан табылып, бей-берекеттікке жол бермеді.
Жауапты кезеңде Президенттің рөлін арттыру, мәртебесін көтеру үшін жалпыхалықтық сайлау өткізу керектігі күн тәртібіне шықты. Сөйтіп, Президентті Парламент емес, бүкіл ел болып сайлайтын күн туды. Бұл елдегі реформаның тез жүруіне мүмкіндік береді.
Жалпы халықтың дауыс беруі арқылы Елбасын сайлау қолға алынды. Нұрсұлтан Әбішұлы бүкіл Отанымыздың барлық аймақтарында халықпен кездесулер өткізді. Ең соңында біздің Жамбыл облысына келді. Сол сәттегі елдің көңіл-күйін, ілтипатын айтып жеткізу әсте мүмкін емес. Әуежайдан орталыққа жеткенге дейінгі жол бойындағы халық ұшан-теңіз. Қақ жарып келеміз. Қонақүйден кездесу өтетін жерге барғанша жиналған жұрттың әрқайсысының жүзінен қуаныштың лебін сезіп, ықыласын естідік. Жұрт қилы кезеңдерден өтіп, ел болғанымызға ерекше қуанатын тәрізді. Сақтық деген ойда да жоқ. Бір адам зиян келтіреді-ау демептік. Ондай жат қылыққа кімнің қолы баруы мүмкін дейміз. Жиылған қауымның көтеріңкі рухы, әсіресе жастардың жарқын үні ауаны қақ жарып, қырандай көкке самғайды. Біреулері қамшы ұсынса, екіншілері кітап сыйлайды, үшіншілері Құран береді. Әрқайсысы бір сөз айтып қалғысы келеді. Жол жөнекей бата беріп жатқандар да көп. Кездесу көтеріңкі көңіл күйде өтті. Ел де, Елбасы да көңілді. Осы көрініс маған халық өз тағдырын Президентке мың мәрте сеніп, сізге ғана тапсырамыз дегендей әсерге бөледі. Жұрттың сол сеніміне әлі күнге дейін мысқалдай да селкеу түскен жоқ.
Ертесіне бір орайлы сәтін тауып, өмір көргендігімді аңғартып, ой байламдарымды қозғадым. Атам заманнан келе жатқан ата-бабаларымыздың жақсы дәстүрлерін қаузап, ел басшысын сайлаған кезде ақ киізге отырғызып көтергенін сабақтадым. Есеміз кетіп жүргенде мұндай үрдістен айырылып қалғанымызды жеткіздім. Бір жарым ғасырдан кейін ұлтымыз өз бостандығын алып, Елбасын сайлағалы отырғанын, мемлекетіміз жаңа қырынан көрінетінін алға тарта келіп, ілгеріден келе жатқан бір-екі рәсімді қайта жаңғыртсақ дедім. Бұл біздің билерден, не болмаса басқаша бір ел басқарудан қалған үрдіс емес, көк те бар, көктен үлгі болып түскен іс, көкке көтеру деген сөз содан қалғанын айттым. Әрине, бұл рәсімді өткен заманның үлгісімен емес, жаңа заманның дәстүрімен орындау керектігін меңзедім. Сіз мінберге келіп Ата Заңға қол қойып, ант беретін кезде аяғыңыздың астында шашақталған ақ киіз жатса жөн болар еді. Бұл ақ жол болсын деген ата-бабалардан қалған рәсімді білдірер еді, дедім. Ант беріп болғаннан кейін киелі саналатын ақсарбас қой шалынса дегенді қостым. Бұл аса дәріптелмей, бір қағаберіс жерде құран оқылып барып орындалатынын еске салдым. Сіз келісіміңізді берсеңіз осы рәсімдерді орындасақ дегенімде, ол кісі мақұл деген кейіп танытты. Міне, содан бері қаншама уақыт өтті. Елбасы сайлауынан кейін, ұлықтау рәсімінде ақ киіз үстінде тұрып ант беру, ақсарбас шалу мүлтіксіз орындалып келеді.
Мені бір жолы Елбасы Жоғарғы Кеңестің төрағалығына ұсынғаны бар. Әрине, ол үлкен қызмет еді. Келісім беріп, тәуекел деуге де болар еді. Бірақ мен мына мәселелерді ойладым. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жерде заман талабына сай демократиялық дамудың биігіне шыққан өркениетті елдердегідей Жоғарғы Кеңесті реформалап, кәсіби парламентке айналуы тиіс деген бекем ой болды. Екінші жағынан Президент атына сөз, артық әңгіме келтірмеу басты міндет еді. Бізге қай кезде де сөзден іс, елдің бірлігі артық болды. Қазір де солай.
“Бостандық оны кім сұраса, соған берілмейді: бостандық – құдайлардың сыйлығы емес. Ол – күрес бұрқасынында, жан төзгісіз азаптарда дүниеге келген халық перзенті, ол қанмен жуылған, онда мылтық дәрісі түтінінің иісі бар”, – деп Ф.Норрис айтқандай, ел болу, мемлекет құру үнемі рахаты мол өмір деп айта алмасақ керек. Ішкі қайшылық та болады, сырттан көре алмайтындар да табылады. Осының бәрінен сүрінбей өту оңай емес. Елдігіміздің алғашқы жылдарында құдайы көршіміз ақшасын ауыстырып, бізді сабан ақшаның топанында қалдырды. Ақшаға алар зат қалмады. Бұл адамды састыратын кезең еді. Бірақ Елбасы қиыннан жол тапты. Ширақ қимылдап, ешкімге білдірмей еліміздің төл теңгесін шетелде бастырып, Отанымызға жеткізді. Сол қорды сақтайтын орын біздің Жамбыл облысында ғана екен. Ұшақтармен жеткізілген төл теңгемізді құпия орынға жеткіздік.
Содан егемендігіміздің тағы бір белгісін дәйектейтін төл теңгемізді қалтамызға салып жүру арқылы тәуелсіздігіміздің шын екеніне иландық. Өз еліміз бар, өз еліміздің төл теңгесі бар деген сезім бойымызды билеп, ойымызға қуат берді. Бұл да бір қысқа тарихтағы жеңісіміз болатын. Мұндай жемісті жеңістеріміз аз емес еді.
Екі палаталы парламентті жақтағандардың қатарынан әр кез табылуды тағдыр менің маңдайыма жазған екен. Бір палаталы парламентті елдердегі жағдай жиі шиеленісіп жатқанда екі палаталы парламенттің қажеттігі әсіресе байқалды. Мәселен, қазір төрткүл дүниені дүрліктіріп жатқан бауырлас қырғыз елі екі палатаның бірін жойған күні – Ақаев қызметінен кетті.
Мен – көп жыл облыс көлемінде қызмет еткен адаммын. Жақсы кезеңдерді де, ауыр уақыттарды да бастан өткердім. Елбасы Сенат төрағасы бол деген ұсыныс жасады. Келістім. Сол тұстарда біз ел дамуына қажет көптеген заңдарды кеңесе отырып, келісе отырып қабылдадық. Бүгінде кейбір азаматтар сенат неге керек деген сөздерді айтып қалатыны бар. Сондай кезде АҚШ, Франция, Ұлыбритания, тағы басқа мемлекет азаматтары да бізге сенаттың керегі не деп, неге айтпайды деген ой келетіні бар.
Алыстан ойласаң, халық тыныштығын сақтауда сапалы заңның атқарар рөлі ерекше. Сол заң дайындалғаннан кейін Мәжілістің талқысынан өтіп, Сенатқа келеді. Екі палатаның сүзгісінен соң ол заңға Елбасы қол қояды. Біз осыны ескергеніміз жөн. Әлемдік тәжірибеде бар істен бой тартып, өзімізше жол саламыз деуге болар. Бірақ төрт құбыламызды түгендеуде озықтан алғанның зияны жоқ деп білемін. Қазір Қазақ елі тәжірибесінде Сенаттың өміршеңдігін уақыт көрсетіп отыр.
Тәуелсіздігіміздің жиырма жылдығы таяп қалды. Бұл мемлекет үшін қас қағым сәт десек, адам өмірінде әжептәуір кезең ғой. Осынша уақыт ел басқару ісінде шаршамай, шалдықпай жүру тек қана жігері күшті, қайраты мықты адамға ғана тән қасиет болса керек. Менің пайымдауымша, мұндай іске маңдайы жарқыраған адам ғана лайық. Бұған Нұрсұлтан Әбішұлының өмір жолы куә болады. Қарапайым отбасынан шығып, жасынан қиындықты аз көрмей, оның бәрін жеңіп, алға ұмтылып, қиырдағы бөтен жерге барып оқып келгеннен кейін жәй темір қорытушыдан еңбек жолын бастауының өзі неге тұрады? Темір қорытып тұрған бір суретінде ол кісі таққа мінгендей қуанып, дидары нұр шашып тұрғанын аңғарған сәтте еңбек етудің үлгісі осындай-ақ болар деген ойға келесің.
Нұрсұлтан Әбішұлы отырған жерінде көпшіліктің гүлі, жайнатып жібереді. Домбыра тартып, ән де салады. Маған осы лайық па деп өзін өр санамай, кісілігін кішілігіне жалғастырады. Және ештеңені ұмытпайды, бәрін бір қарағанда аңғара қояды. Сенатқа төрағалық етіп жүрген кезім, Астанаға енді-енді орнығып жатқанбыз. Бір кездескенде “Өмеке, жағдайыңыз қалай? Үй мәселесі шешілді ме?” – деді. Төрағаға бөлінген саяжайда тұрып жатқанымды айттым. “Неге үй сұрамайсыз?” – дейді. “Менің Сізден үй сұрап жатқаным қиын ғой”, – деймін. “Не қиындығы бар?” – дейді. “Қазақта бір сөз бар: сұрағаның – ауырғаның, берсе – жазылғаның, бермесе – өлгенің деген” дедім. “Мына сөзің ауыр екен. Бір үй тұр, соны барып көр”, – деді. Көрдім. Болатынын айттым.
Жалпы, мен ашкөз адам емеспін. Елдік іс болмаса, жеке шаруамды айтуды қабыл көрмеймін. Мысалы, елордаға келгеннен кейін Астана қаласын қалай көркейтеміз, төңірегін қайтсек белдеу-белдеу етіп көгалдандырамыз деген мәселелер бойынша жиі кеңесіп тұрдық. Бір атап өтерлігі, Нұрсұлтан Әбішұлымен бірлікте жұмыс жасау өте жеңіл. Сөзіңді тыңдап, болатын жерін болады, болмайтын тұсына келіспейтінін бүкпесіз айтады. Мен де осындай қасиетті пір тұтамын. Өзім де басшылықта жүрген кезде жігіттерге ой-пікірлеріңді білдіріп отырыңдар, сіздікі дұрыс деп бас шұлғи бермеңдер, дейтінмін. Тіпті, елдің қарияларымен де ортақ жұмыста сұхбаттасуды парыз санайтынмын. Атам қазақ: “Кеңесіп пішкен тон келте болмайды” дегенді бекер айтпаса керек.
Елбасының ұлы шешімдерінің бірі – Астананы Арқа төсіне көшіру. Мұның жан-жақты маңызын көп жұрт алғашқы кезде барлай алмады. Ал арыдан ойлайтын Президенттің көрегендігі қазір кімді де болса сүйсінтіп жүргені шындық. Өзінің ішкі әлемінде пісіп жетілген байламын, яғни Астананы көшірсек деген ойы барын бір жолы суыртпақтап алға тартты. Мен Президентке елдік іс, маңызды стратегиялық жұмысты қолдайтынымды айттым. “Түсінбестік тумас үшін халықпен кеңескеніңіз жөн болар. Алдымен мерзімдік басылымдарда бұл мәселені көтеріп, жұрттың талқысына салғанымыз ләзім. Дұрыс-бұрысын айтсын. Сөйтіп, әңгіме піскеннен кейін шешім қабылдау оңай болады”, дедім. Бүкіл Отанымыздың орталығы қай жер болады, астанаға лайық қай қала деген әңгіме қозғалғанда Көкшетау, Қарағанды аталды. Ақыры Ақмолаға тоқтағандай болдық. Президент барып жан-жақты барлап қайт, деді. 2-3 күн Ақмоланы еркін араладым. Соңғы түйін, уақыт өткізбей көшу керекке тоқтадым. Ол кез қиын заман еді. Бірі жетсе, бірі жетпей жататын. Бірақ, шешінген судан тайынбас деп, қашанда алға қойған мақсатына жету жолында батыл қадам жасайтын Елбасы бұл жолы да сол қайсар мінезіне басты.
Сан түрлі әңгімелер өрттей қаулағанмен, оншақты жылдың ішінде Елбасының көрегендігі көрікті қаланың іргесін нық бекітіп, шаңырағын көтеріп, төрткүл дүниеге елордадай еңселі қаланы танытып үлгерді. Әлемде дәл осындай қысқа мерзімде астана салып, абыройға бөленген мемлекеттер некен-саяқ. Кейбір елдер дәл осындай қаласын тұрғызуға жүздеген жылдар арнаса, біздің Елбасымыздың ерен ерлігінің арқасында 10 жылда Есілдің екі жағына сап түзеген сәулеті мен дәулеті тең ғимараттар көркі көзіңе қуаныш ұялатып, көңіліңе медет болады. Зәулім үйлер, көк-жасыл алаңдар, Есілдің екі жағын жалғастырып жатқан көпірлер, айбынымызды асырып, ажарымызды кіргізіп тұрған Ақорда – қай-қайсысы да қазақтың мерейі екені анық. Көшбасшың кемел ойлы болса, көшің көлікті де көрікті, елің берекелі де берік болатынына көзіміз жетті. Астана көшіру – Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы ісі, ұлы шешімі.
Қай заманда да екі ғасырдың тоғысында ел басқару оңай болмаған. Осындай жауапкершілікті біздің Президентімізге де тағдыр тәлейі жүктепті. Соны көрегендігімен, азаматтығымен мінсіз атқарып бүгінгі күнге жеткізуі – қай жағынан болса да ол кісінің ұлылығын көрсетері сөзсіз. Алда не тұрғанын бір Алла ғана білер. Дегенмен, тәуелсіз Қазақ елінің әрбір азаматы құбыласы қырық құбылған заманда береке-бірлікке ұйып, қазіргі әлемге үлгі болып отырған тірлігіміздің ұйытқысына айнала беруі тиіс.
Жасыратын несі бар, біздің елге қызығушылар аз емес, жерімізге де көз салады. Оны көріп, жүрегіміз сезіп отыр. Өйтетін де жөні бар. Қазақтың жері құт-береке. Осы арада ойыма мына бір тәмсіл оралып отыр. Бір ғұламаның түйесі осы біздің ата-бабаларымыздың атақонысына келгенде мойнын созып жатып алыпты. “Жер-Ана, осы жерді біздің халқымызға сыйлаңыз, беріңіз” – дегенде, Жер-Ана: “Жоқ, ғұлама, бұл жердің өз иесі бар. Мен сол халыққа қана беремін”, – депті. Ендеше, біздің ата-бабамыздан қалған бұл жер – қасиетті жер, киелі жер. Біздің жердің үстінде Тәңіртау деген аспанмен тілдесетін тау бар. Оның Хантәңірі деген қасиетті шыңы бар. Біздің жердің үстінде, Шығыста Алтай тауы асқақтайды. Орталықта ұлт бірлігінің ұйытқысы саналатын қасиетті Ұлытау тұр. Бұл жер – ұлы даладан тұрады. Бұл жерді жер біткеннің кіндігі санайтындар бар. Бұл жерде жердің жүрегі бар. Бұл жерде жерұйық бар. Соны көбіміз, өзіміз біле бермейміз. Ал сырттағы жұрт осыны көріп, сезіп отырғандай. Сондықтан да болар, осы жердің иесі болсақ дегендердің төбе көрсетіп жүргені. Ол үшін неше түрлі айлаға да салады. Біз кейінгі ұрпаққа осы киелі жеріміз туралы айтып отыруымыз керек. Халқымыз білсін, ұрпағымыз ұқсын қасиетті жердің иесі біз екенімізді. Мұны әрқайсымыз санамызға берік түюіміз керек. Мұндай елдік істі Елбасы ғана емес, әрбір Қазақ елінің ұланы ойына берік орнықтырса, тәуелсіздігіміз бұдан да нұрлы, бұдан да берік бола бермек.
Иә, қай-қайсымыз да Нұрсұлтан Әбішұлы: “Өзім үшін емес, елім үшін толғанамын: бір басыма керекті қай күнде де табармын. Халқыма керекті қалай табам, қайдан табам деп қам жеп жүру тек қана менің емес, әр азаматтың ісі мен жадында болуы қажет”, – деп жан сырын жайып салғандай, адалдық пен азаматтықты таразы басында тең ұстасақ мәртебеміз көтеріле берері сөзсіз.
Тәуелсіздігімізді алған тұста Президент ер жасы елуде еді. Содан бері жиырма жылға таяды. Елбасы да бір биікке көтерілді. Ондай сәттен менің де өткенім бар. Бір кездегі елдегі екінші адам деп азаматтар өмір жолыма үңіліп, өткен еңбегімді бағалап, бізге де жақсы сөздерін айтты. “Жақсы сөз – жарым ырыс” деген ғой халқымыз. Елбасы туралы да сондай жақсы сөздерді айтатын, шешіліп, ағымыздан жарылып тұрып, ақ ниетті ақтаратын кез келді. Сол кісінің арқасында мемлекет мерейі өсті, қазақ ұлт ретінде төрткүл дүниеге танылды. Төрт құбыласын түгендеді. Осы жолдағы Нұрсұлтан Назарбаевтың мемлекеттің іргетасын қалаушы, керегесін тұрғызып, шаңырағын көтеруші ретіндегі еңбегі тарихқа алтын әріппен жазылады. Соны дәл бүгін парасаттылықпен айтып, елдің рахметін жеткізе алсақ, нұр үстіне нұр болып, Елбасы елін құрметтеп, елі Елбасын мәртебе санай береді.
Өмірбек БАЙГЕЛДИ, сенатор.
ЕЛБАСЫ МЕН АСТАНА
Күн жадырап шығады,
Ай жарылқап туады.
Астанадан тарайды,
Елге бақыт шуағы.
Халқымыздың тірегі,
Арман, үміт, тілегі.
Ел деп қана соғады,
Елбасының жүрегі.
Елбасы мен халық бір,
Бірге қуат тауып тұр.
Астанадан тарайды,
Елге шуақ, жарық нұр.
Астана мен Елбасы,
Елімнің бақ ордасы.
Осы жерден басталар,
Болашаққа жол басы.
Арман тұнған, нұр тұнған,
Күнде өсіп, құлпырған.
Ару қала – Астана,
Елбасымен бір туған.
Астана ел туы бұл,
Айы арайлы, күні нұр.
Елбасымен біртұтас,
Әрі туған күні бір.
Екеуін бір тойлаймыз,
Бір құттықтау жолдаймыз.
Астананы айтқанда,
Елбасыны ойлаймыз.
Астана пәк, ақ қалам,
Бақыт, ырыс, бақ қалам.
Елордамда мерейім,
Елбасыммен мақтанам.
Екеуін еш бөлмеймін,
Екеуі бір, тең деймін.
Елордаммен биіктеп,
Елбасымен өрлеймін.
Жасыл желек оранған,
Жарқыраған, жаңарған.
Жасандырған Елбасым,
Жайнай берсін Елордам.
Махмұтбай ӘМІРЕҰЛЫ, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
ҚЫЗЫЛОРДА.
Мен ел және Елбасы туралы өз байламдарымды басқаша айтсам деймін. Оны негізінен болған, көрген, куә болған жайларға құрсам деген ниеттемін. Біздің халық бодандықтың құрсауын да, қызыл империяның жымысқы саясатын да көрді. Небір күрделі де, жауапты кезеңдерде өмір сүрді. Ондай кезең әр ұрпақтың маңдайына жазыла бермейді. Бұл өте сирек болады. Зерделі жан болмаса, өмірдің жылымдай жылыстап өтіп жатқанын кез келген адам көп жағдайда біле бермейді. Осыны терең ойлап қарасаң, бір сағаттан кейін бір сағат, бір күннен кейін бір күн, бір айдан кейін бір ай, бір жылдан кейін бір жыл, бір ғасырдан кейін бір ғасыр, бір мыңжылдықтан кейін бір мыңжылдық өте келіп – бұл заманды құраса, ал екі мыңжылдық – бұл дәуірдің желісін тартады. Бұл дегеніңіз, жеті буын – өмір өткелі болып есептеледі. Кейде мұны да аңғара бермейміз. Қазіргі ұрпақ осы жеті буын уақытты бастан өткеріп отыр. Бұл өте сирек болатын жағдай. Екі мың жылда бір рет дәуір алмасқанда куә болатын құбылыс.
Міне, осы ғасыр басында ескі дәуір кетіп, жаңа дәуір келді. Менің пайымдауымша, бұл екі мың жылға жалғасуы тиіс. Атам қазақта бір қанатты сөз бар: ол елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан делінеді. Бұл жүз жылдағы өзгеріс десек, мың жылдағы өзгеріс бұдан ауқымды болатыны белгілі. Дәуір ауысқандағы кейбір құбылыстардың сыры мен сипатын ғалымдардың өзі тап басып айта алмай жүр. Ондай құбылыс әр адамның өмірінде де болып жатады. Бұл жөнінде Жаратушы Иеміз жеке адамдарға қасиет беріп, пендесіне сол арқылы алдын ала жеткізіп отырған. Соның бірі атақты Нострадамус еді. Оның айтқандары туралы әралуан пікірлер бар. Мені тәнті еткен бір ғана нәрсені айтар болсам, ол Нострадамус кешегі келмеске кеткен қызыл империя 73 жыл 7 ай ғана “өмір сүретінін” айтқан. Оның бұл байламын мен облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болып жүргенде оқып сене алмадым. Ондай болу қайда дедім. Ал шындыққа айналғанда Жаратушы Иенің құдіретіне тәнті болдым. Оның бұдан өзге де көріпкелдігін бұл арада тізбелей берсем, сөз ұзарып кетері анық. Ондай болжаулар айтатын әулиелер мен көріпкелдер қазақта да аз болмаған.
Жоғарыдағы құбылыстарға біз өзіміз де куә болып келе жатырмыз. Оған қызыл империяның құлауы дәлел. КСРО сырттан ешқандай қысымсыз іштей ыдырады. Кім біледі, болған да шығар. Бірақ өлшеулі уақыт біткенде бір кездегі бүтін мемлекет деп жүрген елден – 15 мемлекет өз тәуелсіздігін алды. Біздің де бақытты шағымыз, бақытты күніміз туды. Қазақтың басына бақ қонды. Әлемдегі мықты елдердің қатарынан орын алып, олармен тереземіз тең болып, иықтасып тұрып сұхбаттасуға қол жеткіздік. Бұл оқиға ата-баба арманының жүзеге асқаны, ұрпақтың мерейінің өскені еді.
Менде ілгеріден жеткен екі хабар бар. Соның бірінде Асан абыздың Құдыс Күнбиге айтқан түс жоруындағы үзіндіде: “Михұл гүлі шешек атқанда сақ үрім-бұтағына бақ қайта қонады, сонда сақ рухы ұлы сақ даласының жеті аспанын жайлайсыңдар, ұлы далаға бақыт нұры ойнап, үрім-бұтағың жайнап, ешкімге әл бермей кете бересіңдер”, – десе, екіншісінде: “Уа Құдыс, Қисмет, әрі Қисмет те емес, шын әрі шын да емес, жалған әрі жалған да емес кешкен бейнеттеріңді, көтерген жүктеріңді, дүниені дүрілдеткендеріңді, Михұл гүлі шешек атқан сендердің замандарыңды үрім-бұтақтарың не білер, не білмес. Бейнетқор пенде қарлығаш пен самұрық үніне елітіп, бақи қаламға жол берер, сандықтағы, тау-тастағы мақау жазбалар мен хаттар сол адамға ұшып келіп тіл ашар, бақтарың жанып үрім-бұтағың ту етіп көтерер”, – дейді. Осы сөздерден білген адамға, түсінген адамға осы заманның бейнесі көрініп тұр емес пе!?
Қызыл империя 70 жылдан аса уақыт ішінде көп ауыртпалық әкелді. Аштыққа ұрындырды, қуғын-сүргін жасады. Қан да төгілді. Қанша жерден төзімдіміз дегенмен, сұрқия саясаттың сұмдығына шыдамаған ұлтымыздың ұланы бұрқ етіп, көтеріліске шықты. Ол – 1986 жылдың желтоқсан айы еді. Сол кезде қан да төгілді. Өлшеусіз көздің жасы да ақты. Мен мұны біреуді кінәлау, не өкпе айту үшін еске алып отырған жоқпын. Ұрпақтың назарына салайын, сабақ алсын деген ниет еді.
Тағы бір нәрсе, 18 миллионнан астам мүшесі бар партияның ыдырау кезеңінен де сабақ алар тұс бар секілді. Сол КОКП-ның ХХVІІІ съезінде бір адам сөйлеп, бәрінің ойы бір жерден шығып келе жатқан миллиондаған коммунистердің атынан сайланған делегаттардың әрқайсысы әртүрлі сөз айтып жатқанда таңқалдым. Бір күнде адамдар бірін-бірі түсінуден қалды. Әрқайсысы әртүрлі пікір айтады. Қыза-қыза келіп КОКП-ның екінші хатшысына кімді сайлаймыз деген әңгіме көтерілді де Нұрсұлтан Назарбаевтың аты атала бастады. Мен бұған қуана қоймадым. Себебі, заман ағымы күрделеніп бара жатқанын көз көріп отырды. Қайта-қайта Нұрсұлтан Әбішұлына қарай бердім. Бір сәтте маған көзі түсіп, не істейміз дегендей белгі берді. Мен қолым арқылы оған есік жабық деген ишара жасадым. Үзілісте аттай атылып қасына жеттім. Ол кісінің есінде қалды ма, қалмады ма, білмеймін, бірақ мен сонда: “Келісім бермеңіз, мына дүрлігудің аяғы елді ыдыратады, Нұреке! Сіз елге керексіз! Сізге ол орынға баруға болмайды, еліміз ертең елдігіне ие болады. Ерекше мемлекет құрамыз”, деген сөздерді батыл айттым. Ол кісінің өз ойы да солай екен, бас тартпақ екен. Менен басқа азаматтар да сондай пікірлерін дәйектеген болу керек. Ол кісі КСРО бойынша екінші адам деп саналатын лауазымды қызметтен бас тартты. Ол қызметке Украинаның партия ұйымының хатшысы сайланды. Ол азамат қазір қайда екенін ешкім де білмейді. Аты-жөні ұмытылған.
Мен Нұрсұлтан Назарбаевты еліміздің орталық партия комитетіне хатшы болып келген кезде көрдім. Жас болғанмен ісіне мығым, алған бағытына сенімді көрінді. Бас болатындай келісті кейпі де көңіліме қонды. Әр іске жіті қарап, ойлы көзбен тексереді екен. Ол кезде кадр дайындау ісі жүйелі жүргізілетін. Әбден пісіп жетілген соң ғана жауапты жұмыс тапсырылатын. Бұл партиялық тәртіп еді.
Иә, Қазақ елін Кеңес дәуірінде сырттан адам жібертіп басқарту таңсық емес еді. Талайлар келіп, талайлар кетті. Жұртымыздың басына қасірет байлап, қан кештіргендер де табылды. Солардың ішінде ұлтымызға жайлы бір адам болғанын айта кетсем деймін. Ол – Брежнев еді. Біраз жақсылықтар жасады. Ал өзгелер теріс саясат жүргізді. Қорқытты, үркітті.
Д.Қонаевтан кейін басшылыққа Колбин келді. Бірақ ол кісінің қалай келіп, қалай кеткенін өзі де, біз де жете біле қоймадық. Ойластырмай істеп, обал жасады-ау, шамасы. Бұл сол кездегі саясаттың қателігі еді. Саясаттың жетегінде кетіп ол халықты алдаусыратып, не түрлі уәделер беріп, “жақсы” сөздер айтты. Бірақ, оның бәрі орындала қоймады. Бірте-бірте бұл кісі кеткеннен кейін орнына кім болады деген әңгіме қозғала бастады. Мен ол кезде аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Орталық комитеттің мүшесі едім. Бізден де ол кісі туралы пікір сұрады. Көңіл толмайтынын айттық. Ақыры басшылық жаңаратын болды. Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің пленумына шақырды. Мені есеп комитетінің мүшесі, одан кейін төрағалығына ұсынды. Бұл жауапты міндет еді. Дауыс беру нәтижесі өте жоғары болды. Бірінші хатшылыққа Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев сайланды. Ұлтымыз үшін үлкен бұл жеңіс еді.
Жоғарыда айтқанымдай, Кеңес Одағы тарардың алдындағы қарбалас тірлікте парасат пайымы мықтылар ғана сыннан сүрінбей өтетінін өмір көрсетті. Нұрсұлтан Әбішұлы білім білігімен, шебер ұйымдастырушылық қабілетімен әркез көзге түсті. Бірінші хатшылықтан бас тартып, Парламент шешімімен президенттік қызметке келді. Артынан коммунистік партия жұмысын мүлде тоқтатты. Заман өзгерді, басқаша өмір сүру керек болды. Осындай аумалы-төкпелі кезеңде Президент бәрін халыққа дер кезінде жеткізіп, араларынан табылып, бей-берекеттікке жол бермеді.
Жауапты кезеңде Президенттің рөлін арттыру, мәртебесін көтеру үшін жалпыхалықтық сайлау өткізу керектігі күн тәртібіне шықты. Сөйтіп, Президентті Парламент емес, бүкіл ел болып сайлайтын күн туды. Бұл елдегі реформаның тез жүруіне мүмкіндік береді.
Жалпы халықтың дауыс беруі арқылы Елбасын сайлау қолға алынды. Нұрсұлтан Әбішұлы бүкіл Отанымыздың барлық аймақтарында халықпен кездесулер өткізді. Ең соңында біздің Жамбыл облысына келді. Сол сәттегі елдің көңіл-күйін, ілтипатын айтып жеткізу әсте мүмкін емес. Әуежайдан орталыққа жеткенге дейінгі жол бойындағы халық ұшан-теңіз. Қақ жарып келеміз. Қонақүйден кездесу өтетін жерге барғанша жиналған жұрттың әрқайсысының жүзінен қуаныштың лебін сезіп, ықыласын естідік. Жұрт қилы кезеңдерден өтіп, ел болғанымызға ерекше қуанатын тәрізді. Сақтық деген ойда да жоқ. Бір адам зиян келтіреді-ау демептік. Ондай жат қылыққа кімнің қолы баруы мүмкін дейміз. Жиылған қауымның көтеріңкі рухы, әсіресе жастардың жарқын үні ауаны қақ жарып, қырандай көкке самғайды. Біреулері қамшы ұсынса, екіншілері кітап сыйлайды, үшіншілері Құран береді. Әрқайсысы бір сөз айтып қалғысы келеді. Жол жөнекей бата беріп жатқандар да көп. Кездесу көтеріңкі көңіл күйде өтті. Ел де, Елбасы да көңілді. Осы көрініс маған халық өз тағдырын Президентке мың мәрте сеніп, сізге ғана тапсырамыз дегендей әсерге бөледі. Жұрттың сол сеніміне әлі күнге дейін мысқалдай да селкеу түскен жоқ.
Ертесіне бір орайлы сәтін тауып, өмір көргендігімді аңғартып, ой байламдарымды қозғадым. Атам заманнан келе жатқан ата-бабаларымыздың жақсы дәстүрлерін қаузап, ел басшысын сайлаған кезде ақ киізге отырғызып көтергенін сабақтадым. Есеміз кетіп жүргенде мұндай үрдістен айырылып қалғанымызды жеткіздім. Бір жарым ғасырдан кейін ұлтымыз өз бостандығын алып, Елбасын сайлағалы отырғанын, мемлекетіміз жаңа қырынан көрінетінін алға тарта келіп, ілгеріден келе жатқан бір-екі рәсімді қайта жаңғыртсақ дедім. Бұл біздің билерден, не болмаса басқаша бір ел басқарудан қалған үрдіс емес, көк те бар, көктен үлгі болып түскен іс, көкке көтеру деген сөз содан қалғанын айттым. Әрине, бұл рәсімді өткен заманның үлгісімен емес, жаңа заманның дәстүрімен орындау керектігін меңзедім. Сіз мінберге келіп Ата Заңға қол қойып, ант беретін кезде аяғыңыздың астында шашақталған ақ киіз жатса жөн болар еді. Бұл ақ жол болсын деген ата-бабалардан қалған рәсімді білдірер еді, дедім. Ант беріп болғаннан кейін киелі саналатын ақсарбас қой шалынса дегенді қостым. Бұл аса дәріптелмей, бір қағаберіс жерде құран оқылып барып орындалатынын еске салдым. Сіз келісіміңізді берсеңіз осы рәсімдерді орындасақ дегенімде, ол кісі мақұл деген кейіп танытты. Міне, содан бері қаншама уақыт өтті. Елбасы сайлауынан кейін, ұлықтау рәсімінде ақ киіз үстінде тұрып ант беру, ақсарбас шалу мүлтіксіз орындалып келеді.
Мені бір жолы Елбасы Жоғарғы Кеңестің төрағалығына ұсынғаны бар. Әрине, ол үлкен қызмет еді. Келісім беріп, тәуекел деуге де болар еді. Бірақ мен мына мәселелерді ойладым. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жерде заман талабына сай демократиялық дамудың биігіне шыққан өркениетті елдердегідей Жоғарғы Кеңесті реформалап, кәсіби парламентке айналуы тиіс деген бекем ой болды. Екінші жағынан Президент атына сөз, артық әңгіме келтірмеу басты міндет еді. Бізге қай кезде де сөзден іс, елдің бірлігі артық болды. Қазір де солай.
“Бостандық оны кім сұраса, соған берілмейді: бостандық – құдайлардың сыйлығы емес. Ол – күрес бұрқасынында, жан төзгісіз азаптарда дүниеге келген халық перзенті, ол қанмен жуылған, онда мылтық дәрісі түтінінің иісі бар”, – деп Ф.Норрис айтқандай, ел болу, мемлекет құру үнемі рахаты мол өмір деп айта алмасақ керек. Ішкі қайшылық та болады, сырттан көре алмайтындар да табылады. Осының бәрінен сүрінбей өту оңай емес. Елдігіміздің алғашқы жылдарында құдайы көршіміз ақшасын ауыстырып, бізді сабан ақшаның топанында қалдырды. Ақшаға алар зат қалмады. Бұл адамды састыратын кезең еді. Бірақ Елбасы қиыннан жол тапты. Ширақ қимылдап, ешкімге білдірмей еліміздің төл теңгесін шетелде бастырып, Отанымызға жеткізді. Сол қорды сақтайтын орын біздің Жамбыл облысында ғана екен. Ұшақтармен жеткізілген төл теңгемізді құпия орынға жеткіздік.
Содан егемендігіміздің тағы бір белгісін дәйектейтін төл теңгемізді қалтамызға салып жүру арқылы тәуелсіздігіміздің шын екеніне иландық. Өз еліміз бар, өз еліміздің төл теңгесі бар деген сезім бойымызды билеп, ойымызға қуат берді. Бұл да бір қысқа тарихтағы жеңісіміз болатын. Мұндай жемісті жеңістеріміз аз емес еді.
Екі палаталы парламентті жақтағандардың қатарынан әр кез табылуды тағдыр менің маңдайыма жазған екен. Бір палаталы парламентті елдердегі жағдай жиі шиеленісіп жатқанда екі палаталы парламенттің қажеттігі әсіресе байқалды. Мәселен, қазір төрткүл дүниені дүрліктіріп жатқан бауырлас қырғыз елі екі палатаның бірін жойған күні – Ақаев қызметінен кетті.
Мен – көп жыл облыс көлемінде қызмет еткен адаммын. Жақсы кезеңдерді де, ауыр уақыттарды да бастан өткердім. Елбасы Сенат төрағасы бол деген ұсыныс жасады. Келістім. Сол тұстарда біз ел дамуына қажет көптеген заңдарды кеңесе отырып, келісе отырып қабылдадық. Бүгінде кейбір азаматтар сенат неге керек деген сөздерді айтып қалатыны бар. Сондай кезде АҚШ, Франция, Ұлыбритания, тағы басқа мемлекет азаматтары да бізге сенаттың керегі не деп, неге айтпайды деген ой келетіні бар.
Алыстан ойласаң, халық тыныштығын сақтауда сапалы заңның атқарар рөлі ерекше. Сол заң дайындалғаннан кейін Мәжілістің талқысынан өтіп, Сенатқа келеді. Екі палатаның сүзгісінен соң ол заңға Елбасы қол қояды. Біз осыны ескергеніміз жөн. Әлемдік тәжірибеде бар істен бой тартып, өзімізше жол саламыз деуге болар. Бірақ төрт құбыламызды түгендеуде озықтан алғанның зияны жоқ деп білемін. Қазір Қазақ елі тәжірибесінде Сенаттың өміршеңдігін уақыт көрсетіп отыр.
Тәуелсіздігіміздің жиырма жылдығы таяп қалды. Бұл мемлекет үшін қас қағым сәт десек, адам өмірінде әжептәуір кезең ғой. Осынша уақыт ел басқару ісінде шаршамай, шалдықпай жүру тек қана жігері күшті, қайраты мықты адамға ғана тән қасиет болса керек. Менің пайымдауымша, мұндай іске маңдайы жарқыраған адам ғана лайық. Бұған Нұрсұлтан Әбішұлының өмір жолы куә болады. Қарапайым отбасынан шығып, жасынан қиындықты аз көрмей, оның бәрін жеңіп, алға ұмтылып, қиырдағы бөтен жерге барып оқып келгеннен кейін жәй темір қорытушыдан еңбек жолын бастауының өзі неге тұрады? Темір қорытып тұрған бір суретінде ол кісі таққа мінгендей қуанып, дидары нұр шашып тұрғанын аңғарған сәтте еңбек етудің үлгісі осындай-ақ болар деген ойға келесің.
Нұрсұлтан Әбішұлы отырған жерінде көпшіліктің гүлі, жайнатып жібереді. Домбыра тартып, ән де салады. Маған осы лайық па деп өзін өр санамай, кісілігін кішілігіне жалғастырады. Және ештеңені ұмытпайды, бәрін бір қарағанда аңғара қояды. Сенатқа төрағалық етіп жүрген кезім, Астанаға енді-енді орнығып жатқанбыз. Бір кездескенде “Өмеке, жағдайыңыз қалай? Үй мәселесі шешілді ме?” – деді. Төрағаға бөлінген саяжайда тұрып жатқанымды айттым. “Неге үй сұрамайсыз?” – дейді. “Менің Сізден үй сұрап жатқаным қиын ғой”, – деймін. “Не қиындығы бар?” – дейді. “Қазақта бір сөз бар: сұрағаның – ауырғаның, берсе – жазылғаның, бермесе – өлгенің деген” дедім. “Мына сөзің ауыр екен. Бір үй тұр, соны барып көр”, – деді. Көрдім. Болатынын айттым.
Жалпы, мен ашкөз адам емеспін. Елдік іс болмаса, жеке шаруамды айтуды қабыл көрмеймін. Мысалы, елордаға келгеннен кейін Астана қаласын қалай көркейтеміз, төңірегін қайтсек белдеу-белдеу етіп көгалдандырамыз деген мәселелер бойынша жиі кеңесіп тұрдық. Бір атап өтерлігі, Нұрсұлтан Әбішұлымен бірлікте жұмыс жасау өте жеңіл. Сөзіңді тыңдап, болатын жерін болады, болмайтын тұсына келіспейтінін бүкпесіз айтады. Мен де осындай қасиетті пір тұтамын. Өзім де басшылықта жүрген кезде жігіттерге ой-пікірлеріңді білдіріп отырыңдар, сіздікі дұрыс деп бас шұлғи бермеңдер, дейтінмін. Тіпті, елдің қарияларымен де ортақ жұмыста сұхбаттасуды парыз санайтынмын. Атам қазақ: “Кеңесіп пішкен тон келте болмайды” дегенді бекер айтпаса керек.
Елбасының ұлы шешімдерінің бірі – Астананы Арқа төсіне көшіру. Мұның жан-жақты маңызын көп жұрт алғашқы кезде барлай алмады. Ал арыдан ойлайтын Президенттің көрегендігі қазір кімді де болса сүйсінтіп жүргені шындық. Өзінің ішкі әлемінде пісіп жетілген байламын, яғни Астананы көшірсек деген ойы барын бір жолы суыртпақтап алға тартты. Мен Президентке елдік іс, маңызды стратегиялық жұмысты қолдайтынымды айттым. “Түсінбестік тумас үшін халықпен кеңескеніңіз жөн болар. Алдымен мерзімдік басылымдарда бұл мәселені көтеріп, жұрттың талқысына салғанымыз ләзім. Дұрыс-бұрысын айтсын. Сөйтіп, әңгіме піскеннен кейін шешім қабылдау оңай болады”, дедім. Бүкіл Отанымыздың орталығы қай жер болады, астанаға лайық қай қала деген әңгіме қозғалғанда Көкшетау, Қарағанды аталды. Ақыры Ақмолаға тоқтағандай болдық. Президент барып жан-жақты барлап қайт, деді. 2-3 күн Ақмоланы еркін араладым. Соңғы түйін, уақыт өткізбей көшу керекке тоқтадым. Ол кез қиын заман еді. Бірі жетсе, бірі жетпей жататын. Бірақ, шешінген судан тайынбас деп, қашанда алға қойған мақсатына жету жолында батыл қадам жасайтын Елбасы бұл жолы да сол қайсар мінезіне басты.
Сан түрлі әңгімелер өрттей қаулағанмен, оншақты жылдың ішінде Елбасының көрегендігі көрікті қаланың іргесін нық бекітіп, шаңырағын көтеріп, төрткүл дүниеге елордадай еңселі қаланы танытып үлгерді. Әлемде дәл осындай қысқа мерзімде астана салып, абыройға бөленген мемлекеттер некен-саяқ. Кейбір елдер дәл осындай қаласын тұрғызуға жүздеген жылдар арнаса, біздің Елбасымыздың ерен ерлігінің арқасында 10 жылда Есілдің екі жағына сап түзеген сәулеті мен дәулеті тең ғимараттар көркі көзіңе қуаныш ұялатып, көңіліңе медет болады. Зәулім үйлер, көк-жасыл алаңдар, Есілдің екі жағын жалғастырып жатқан көпірлер, айбынымызды асырып, ажарымызды кіргізіп тұрған Ақорда – қай-қайсысы да қазақтың мерейі екені анық. Көшбасшың кемел ойлы болса, көшің көлікті де көрікті, елің берекелі де берік болатынына көзіміз жетті. Астана көшіру – Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлы ісі, ұлы шешімі.
Қай заманда да екі ғасырдың тоғысында ел басқару оңай болмаған. Осындай жауапкершілікті біздің Президентімізге де тағдыр тәлейі жүктепті. Соны көрегендігімен, азаматтығымен мінсіз атқарып бүгінгі күнге жеткізуі – қай жағынан болса да ол кісінің ұлылығын көрсетері сөзсіз. Алда не тұрғанын бір Алла ғана білер. Дегенмен, тәуелсіз Қазақ елінің әрбір азаматы құбыласы қырық құбылған заманда береке-бірлікке ұйып, қазіргі әлемге үлгі болып отырған тірлігіміздің ұйытқысына айнала беруі тиіс.
Жасыратын несі бар, біздің елге қызығушылар аз емес, жерімізге де көз салады. Оны көріп, жүрегіміз сезіп отыр. Өйтетін де жөні бар. Қазақтың жері құт-береке. Осы арада ойыма мына бір тәмсіл оралып отыр. Бір ғұламаның түйесі осы біздің ата-бабаларымыздың атақонысына келгенде мойнын созып жатып алыпты. “Жер-Ана, осы жерді біздің халқымызға сыйлаңыз, беріңіз” – дегенде, Жер-Ана: “Жоқ, ғұлама, бұл жердің өз иесі бар. Мен сол халыққа қана беремін”, – депті. Ендеше, біздің ата-бабамыздан қалған бұл жер – қасиетті жер, киелі жер. Біздің жердің үстінде Тәңіртау деген аспанмен тілдесетін тау бар. Оның Хантәңірі деген қасиетті шыңы бар. Біздің жердің үстінде, Шығыста Алтай тауы асқақтайды. Орталықта ұлт бірлігінің ұйытқысы саналатын қасиетті Ұлытау тұр. Бұл жер – ұлы даладан тұрады. Бұл жерді жер біткеннің кіндігі санайтындар бар. Бұл жерде жердің жүрегі бар. Бұл жерде жерұйық бар. Соны көбіміз, өзіміз біле бермейміз. Ал сырттағы жұрт осыны көріп, сезіп отырғандай. Сондықтан да болар, осы жердің иесі болсақ дегендердің төбе көрсетіп жүргені. Ол үшін неше түрлі айлаға да салады. Біз кейінгі ұрпаққа осы киелі жеріміз туралы айтып отыруымыз керек. Халқымыз білсін, ұрпағымыз ұқсын қасиетті жердің иесі біз екенімізді. Мұны әрқайсымыз санамызға берік түюіміз керек. Мұндай елдік істі Елбасы ғана емес, әрбір Қазақ елінің ұланы ойына берік орнықтырса, тәуелсіздігіміз бұдан да нұрлы, бұдан да берік бола бермек.
Иә, қай-қайсымыз да Нұрсұлтан Әбішұлы: “Өзім үшін емес, елім үшін толғанамын: бір басыма керекті қай күнде де табармын. Халқыма керекті қалай табам, қайдан табам деп қам жеп жүру тек қана менің емес, әр азаматтың ісі мен жадында болуы қажет”, – деп жан сырын жайып салғандай, адалдық пен азаматтықты таразы басында тең ұстасақ мәртебеміз көтеріле берері сөзсіз.
Тәуелсіздігімізді алған тұста Президент ер жасы елуде еді. Содан бері жиырма жылға таяды. Елбасы да бір биікке көтерілді. Ондай сәттен менің де өткенім бар. Бір кездегі елдегі екінші адам деп азаматтар өмір жолыма үңіліп, өткен еңбегімді бағалап, бізге де жақсы сөздерін айтты. “Жақсы сөз – жарым ырыс” деген ғой халқымыз. Елбасы туралы да сондай жақсы сөздерді айтатын, шешіліп, ағымыздан жарылып тұрып, ақ ниетті ақтаратын кез келді. Сол кісінің арқасында мемлекет мерейі өсті, қазақ ұлт ретінде төрткүл дүниеге танылды. Төрт құбыласын түгендеді. Осы жолдағы Нұрсұлтан Назарбаевтың мемлекеттің іргетасын қалаушы, керегесін тұрғызып, шаңырағын көтеруші ретіндегі еңбегі тарихқа алтын әріппен жазылады. Соны дәл бүгін парасаттылықпен айтып, елдің рахметін жеткізе алсақ, нұр үстіне нұр болып, Елбасы елін құрметтеп, елі Елбасын мәртебе санай береді.
Өмірбек БАЙГЕЛДИ, сенатор.
ЕЛБАСЫ МЕН АСТАНА
Күн жадырап шығады,
Ай жарылқап туады.
Астанадан тарайды,
Елге бақыт шуағы.
Халқымыздың тірегі,
Арман, үміт, тілегі.
Ел деп қана соғады,
Елбасының жүрегі.
Елбасы мен халық бір,
Бірге қуат тауып тұр.
Астанадан тарайды,
Елге шуақ, жарық нұр.
Астана мен Елбасы,
Елімнің бақ ордасы.
Осы жерден басталар,
Болашаққа жол басы.
Арман тұнған, нұр тұнған,
Күнде өсіп, құлпырған.
Ару қала – Астана,
Елбасымен бір туған.
Астана ел туы бұл,
Айы арайлы, күні нұр.
Елбасымен біртұтас,
Әрі туған күні бір.
Екеуін бір тойлаймыз,
Бір құттықтау жолдаймыз.
Астананы айтқанда,
Елбасыны ойлаймыз.
Астана пәк, ақ қалам,
Бақыт, ырыс, бақ қалам.
Елордамда мерейім,
Елбасыммен мақтанам.
Екеуін еш бөлмеймін,
Екеуі бір, тең деймін.
Елордаммен биіктеп,
Елбасымен өрлеймін.
Жасыл желек оранған,
Жарқыраған, жаңарған.
Жасандырған Елбасым,
Жайнай берсін Елордам.
Махмұтбай ӘМІРЕҰЛЫ, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
ҚЫЗЫЛОРДА.
