Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
Ғарышты игеру мақсатында әлем елдері мен жеке компаниялар миллиардтаған доллар жұмсап жатыр. Атап айтсақ, «NASA», «ESA» ұйымдарынан бөлек, жеке секторда «SpaceX», «Amazon», «Virgin Galactic» сынды кәсіпорындар ғарыш логистика саласын дамытуға ден қойып отыр. Мысалы, «Starlink» жобасы арқылы «SpaceX» интернет қызметтерін бүкіл әлемге таратуға мүмкіндік алды. Ал Еуропа ғарыш агенттігі мен «NASA» ғарыш миссияларын тұрақты түрде қаржыландырып отыр. Қытай да ғарыш саласында өз орнын нығайтып келеді. Бұл елде кейінгі жылдары 9200-ден астам жаңа ғарыш компаниялары тіркелген. Олардың көбі телекоммуникация, жерсеріктер өндірісіне бағытталған. Ғарышты игеру үрдісі тек экономикалық табыстар әкеліп қоймай, болашақта адамзаттың өмір сүру шекарасын кеңейтудің маңызды тетігіне айналмақ.
«PwC»-тің зерттеулеріне сүйенсек, ғаламдық ғарыш секторының құны 2022 жылы 469 миллиард долларға жетіп, жыл сайын қарқынды өсіп келеді. Бұл салаға инвестициялар негізінен венчурлық қорлардан, жеке капиталдан, телекоммуникация, «IT», аэроғарыш салаларындағы ірі компаниялардан түседі. Жеке капитал жалпы инвестиция көлемінің 80%-ын құрап отыр. 2015 жылдан бері ғарыш секторына 600-ден астам компанияға бағытталған 47 миллиард доллардан астам инвестиция құйылған. Бұл көрсеткіш ғарыш технологияларының экономикалық тартымдылығының артып келе жатқанын көрсетеді. Бүгінде АҚШ пен Ұлыбритания ғарыш инвестициялары бойынша алдыңғы орында тұр. Мәселен, 2015 жылы инвестициялардың тек 56%-ы табысты жобаларға тиесілі болса, 2022 жылы бұл көрсеткіш 95%-ға дейін өскен. «Morgan Stanley Research» конгломератының болжамы бойынша, 2040 жылға қарай ғарыш индустриясына құйылатын инвестиция 1 триллион доллардан асуы мүмкін.
Ғарыш саласын коммерцияландыру 2000 жылдардың басында басталды. Бұл кезеңде мемлекеттер ғарыш бағдарламаларын қаржыландыруға жеке секторды тартуға басымдық берді. «SpaceX» сияқты компаниялар қайта пайдалануға болатын зымыран технологияларын енгізу, орбитаға жүктерді жеткізу құнын айтарлықтай төмендетті. 1960–1980 жылдары орбитаға 1 кг жүкті жеткізу құны инфляцияны есептегенде 10 000-110 000 доллар аралығында болса, «SpaceX» бұл көрсеткішті 200 долларға дейін төмендетті. Мұндай жаңалық ғарыш миссияларын қолжетімді етіп, жеке компаниялардың ғарыш қызметтер нарығына еркін енуіне мүмкіндік берді.
Ғарыш технологиялары саласында көп инвестиция тартатын компаниялардың ішінде «Iridium Communications Inc» ерекше орын алады. Ол 66 серіктен тұратын спутниктік желісі арқылы жаһандық мобильді байланыс қызметтерін ұсынады. 2024 жылдың үшінші тоқсанында компанияның абоненттер саны 2 миллионға жетіп, жылдық көрсеткішпен салыстырғанда 11%-ға өскен. Олардың спутник байланысы қызметтері мен мемлекеттік келісімшарттар арқылы табыс тауып отыр. Компанияның қазіргі акция бағасы 27,9 доллар болса, бір жылдың ішінде 40,6 долларға жетуі мүмкін деген болжам бар. Бұл кіріс 45,5%-ға өседі деген сөз.
Ал жоғары технологиялық жүйелер мен қызметтерді әзірлеуге, өндіруге мамандандырылған аэроғарыш және қорғаныс компаниясы мемлекеттік келісімшарттар мен тұрақты дивидендтік төлемдері арқылы инвесторларды тартып отыр. «Lockheed Martin Corporation» 2024 жылғы үшінші тоқсанда акция құнын 3,30 долларға дейін, яғни 5%-ға арттырды. Сарапшылар компанияның тұрақты үкіметтік келісімшарттар мен қорғаныс шығыстарының арқасында мықты позициясын сақтап қалады деп отыр.
«Ball Corporation» алюминий қаптама өндірумен танымал. Сондай-ақ ғарыш аппараттарын құрастыру саласында да белсенді. Оның акция бағасы 60,42 доллар болса, болжам бойынша келесі жылы 71,2 долларға жетуі мүмкін. Бұл компанияның табысын 17,8%-ға өсіреді. Ал «Globalstar Inc» ғарыш компаниясы шалғай өңірлерде спутниктік байланыс қызметтерін ұсынып, Apple компаниясымен серіктестік орнатты. Бұл келісім оның табысын екі есеге арттырған. Аталған компаниялардың әрқайсысы ғарыш технологиялары саласының түрлі сегменттерін қамтиды. Сонымен қатар әртүрлі тәуекел деңгейі мен кіріс мүмкіндіктерін ұсынады.
Сарапшылардың сөзінше, ғарыш технологияларына инвестиция салғысы келетіндерге еркін саудаланатын қорлар қолайлы таңдау. Олардың ішінде «UFO» қоры ғарыш технологияларымен байланысты компанияларға инвестиция салады. Сондықтан қор ғарыш саласының әртүрлі сегменттеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Ал «ARKX» инновацияларға бағытталған. «ARK Invest» басқаруындағы бұл қор ғарышты зерттеуге, орбиталық инфрақұрылымды, ғарыш аппараттарын өндіруге және технологиялық дамуды қолдайтын компанияларға басымдық береді. Бұл екі қордың стратегиялары әртүрлі. UFO тұрақты әрі әртараптандырылған тәсілмен жұмыс істейді, ал ARKX жаңа технологияларға ден қояды.
2010 жылдан бастап ұзақмерзімді коммерциялық мүмкіндіктерге бағытталған жобалар қарқынды дамып, олардың ішінде ғарышқа саяхаттау мүмкіндігі ерекше назар аудартты. Мұндай саяхаттың құны компания мен ұшу түріне қарай өзгеріп отырады. Мысалы, қосалқы орбиталды сапарлар 250 000–450 000 доллар аралығында болса, орбиталық миссиялардың бағасы ондаған миллион долларға дейін жетеді. Технологияның қарқынды дамуы мен бәсекелестіктің күшеюі ғарышқа саяхат бағасының төмендеуіне әсер етіп, болашақта оны көпшілікке қолжетімді ететін кезең де алыс емес. Мәселен, «Virgin Galactic Holdings Inc» ғарыш туризміне маманданған компания ретінде Delta ғарыш кемелерін әзірлеп, 2026 жылы ғарышқа ақылы саяхаттау жобаларын бастамақшы. Компанияның қазіргі акция бағасы 6,7 доллар болса, 1 жылдың ішінде 12,2 долларға дейін өсуі мүмкін. Бұл компания табысын 82,2%-ға арттырады.
Ғарыш саласы жаһандық экономикаға айтарлықтай үлес қосып отыр. Бүгінде Жер орбитасында шамамен 5000 белсенді серік жұмыс істейді. Олар жасыл экономикаға көшу, салаларды цифрландыру, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету сияқты күрделі мәселелерді шешуге көмектеседі. «PwC» мәліметі бойынша, алдағы онжылдықта ғарышқа 100 000-ға жуық серік ұшырылады. Мұндай серіктер санының артуы байланыс, Жерді бақылау, логистика және басқа да маңызды салаларды дамытуға мүмкіндік береді.
Заманауи ғарыш индустриясы мемлекеттік және ғылыми саладан бөлініп, жеке капитал басым болатын серпінді коммерциялық секторға айналды. Ғарышты коммерциландыру мен ғарышқа саяхаттау мүмкіндіктері қазіргі заманның технологиялық, экономикалық жетістігінің анық көрінісі. Жеке компаниялар енгізген инновациялар мен салған инвестициялар ғарыш саласының жаңа мүмкіндігін ашып, оның қолжетімділігін арттырды. Қайта пайдалануға болатын зымырандар мен жаңа технологиялар ғарышқа саяхаттау шығындарын төмендетіп, көпшілікке қолжетімді етті. Сонымен қатар ғарыш туризмі табыс әкелумен қатар, ғылыми зерттеулер мен техникалық прогресті жеделдетуге ықпал етіп отыр. Бұған спутниктік байланыстар мен орбитадағы қоқыстарды басқаруға дейінгі жасалып жатқан жобалар дәлел бола алады. Алдағы жылдары бұл сала одан әрі дамып, жаһандық экономиканың маңызды бөлігін құрайтыны анық.
