
Сурет: kaz.zakon.kz
Заңсыз «қызмет» ошақтары
Конференцияға қатысушылар заңсыз айналымның ауқымын, оның экономика мен халық денсаулығына тигізетін әсерін, сондай-ақ мәселенің нақты шешу жолдарын талқылады.
ЕАЭО елдерінде контрабандалық темекі сатылымынан түсетін салықтың жалпы көлемі жыл сайын артып, кейінгі жылдары шамамен 1,9 млрд долларға жеткен. Бұдан Ресей ең көп шығынға батқан. Өткен жылы ел экономикасына келтірілген шығын 130 млрд рубльді (1,4 млрд доллар) құраған. Ал Қазақстан былтыр 32 млрд теңге (69 млн доллар) көлемінде салықтық түсімнен айырылған.
Тәуелсіз «NielsenIQ» зерттеу агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек, елдегі темекі өнімдерінің заңсыз нарығы кейінгі 3 жылда 3 есеге артқан. Мәселен, биыл бұл көрсеткіш 10,1%-ға жеткен. Мұндай өсу тенденциясын тәуелсіз сарапшылар бірнеше жыл бойы байқап, оның тұрақты «дамып» келе жатқанын айтады.
Заңсыз никотин өнімдерін жеткізу арналары әртүрлі. Сарапшылар оның қолданыстағы схемасын да сипаттап берді. Олардың айтуынша, алдымен заңсыз жүк Біріккен Араб Әмірліктерінен Иранға паромдар арқылы жеткізіледі. Кейін тауар жүк көліктеріне тиеліп, Иран, Ауғанстан және Тәжікстан арқылы транзитпен өтеді. Соғды облысында жүк тәжік-қырғыз шекарасынан өтіп, Ош пен Бішкек арқылы Қазақстанға жеткізіледі. Қырғызстан астанасынан заңсыз темекілер елімізге «Айша Бибі», «Қордай», «Сыпатай батыр», «Гродеково», «Кеген» секілді негізгі 5 бақылау-өткізу бекеті арқылы келеді және одан әрі Ресейге транзитпен жеткізіліп, бір бөлігі көршілес ел аумағында қалады.
«Контрабандалық өнімнен туындайтын салықтық шығындардың көлемі орасан зор. Сондықтан нарықты контрафактілік және контрабандалық өнімдерден қорғауға билік, бизнес және қоғамның күш-жігерін біріктіру қажет. Мемлекеттік кірістер комитеті жанынан контрабанда мен контрафактіге қарсы күрес бойынша Оперативтік штаб құрылды. Оның басты міндеті – нарықтағы қатысушылардың күш-жігерін біріктіру. Штабта тауар өндірушілер қауымдастықтары мен мемлекеттен келіп түскен көлеңкелі айналым фактілері бойынша жедел ақпарат жинақталып, мәселені шешу жолдары ұсынылады», деді «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы басқарушы директоры, АӨК және тамақ өнеркәсібі департаментінің директоры Еркен Наурызбеков.
Ал «QazSpirits» қауымдастығының атқарушы директоры Дмитрий Жуковтың айтуынша, Oris (54,2%) және Oscar (7,8%) темекі брендтері – ел нарығындағы ең кең таралған контрабандалық өнім.
«Контрафактіге қарсы күресте ел азаматтарының заңсыз өнім сату фактілері туралы хабарлауы маңызды рөл атқарады. Алайда бұл мәселені шешуге мемлекет белсенді араласпаса, жағдай бақылаудан шығуы мүмкін. Контрабандалық жолмен жеткізілген темекілердің заңсыз айналымына бағытталған тексерулер мен үйлестірілген шаралар қылмыстық схемаларға соққы беріп қана қоймай, салықтық түсімдерді де айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді», деді Д.Жуков.
Негізі контрабанда мәселесі трансұлттық сипатқа ие. «Ұлттық құзыреттілік ғылыми орталығы» (ҰҚҒО) деректеріне сүйенсек, осы жылдың бірінші жартыжылдығында Ресейде темекі өнімдерінің заңсыз айналымынан бюджетке келген ең төменгі шығын өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 8,7%-ға артқан.
«Бұл мәселе ЕАЭО елдеріне өткір болып отыр. 2023 жылы темекі өнімдерінің заңсыз айналымынан жалпы шығын 3 млрд доллардан асты. Сондықтан біз өнеркәсіп өнімдерінің, соның ішінде темекі өнімдерінің заңсыз айналымына қарсы күреске арнайы үйлестіруші орган – Еуразиялық экономикалық комиссияның Кедендік реттеу жөніндегі Консультативтік комитеті жанындағы Сараптамалық-консультациялық кеңес құру қажет деп санаймыз. Мұндай кеңес барлық мүдделі тараптың күш-жігерін біріктіріп, үйлестіру деңгейін арттырып қана қоймай, ақпарат пен үздік тәжірибелер алмасудың тиімділігін де жақсартады», деді «Антиконтрафакт» қауымдастығы президентінің кеңесшісі Светлана Квасова.
Темекі өнімдерінің контрабандасы экономикаға да, қоғамға да айтарлықтай зиян келтіреді. Ел бюджеті шығынға ұшырағанынан бөлек, заңсыз нарық ұйымдасқан қылмыстың, сыбайлас жемқорлықтың өсуіне әкеп соғып, халықтың денсаулығына айтарлықтай қауіп төндіреді.
Контрабандалық тізбекті үзу мүмкін бе?
Баспасөз конференциясында сарапшылар заңсыз саудамен күреске бағытталған бірқатар шараны ұсынды. Олар алдымен ғылыми тәсілдерге негізделген теңдестірілген акциз саясатын әзірлеудің маңызы зор екенін айтады.
Бұған қоса шекаралық бақылауды күшейту қажет. Сарапшылардың айтуынша, контрабандалық өнімдермен күрес кешенді жұмысты қажет етеді. Әсіресе Қырғызстан шекарасында жүктерді тексеруге бақылауды қатаңдату, базарлардағы көтерме саудагерлермен профилактикалық жұмыстарды күшейту, Тәжікстаннан Қырғызстанға және Қазақстанның шекара маңындағы аудандарына тасымалды тоқтату қажет. Сондай-ақ өнімді цифрлық таңбалау және тауарлардың заңдылығын тексеруге арналған мобильді қосымшаларды енгізу керек.
– Заңсыз тауарларды қазірдің өзінде тегін мобильді қосымшаның көмегімен анықтауға болады. Соның ішінде заңсыз темекі өнімдерімен күреске қолданудың айтарлықтай әлеуеті бар, – деді «Цифрлық экономиканы дамыту орталығы» ЖШС басқарушы директоры Алмат Исмаилов.
Елдегі темекі нарығының көлемі жылына шамамен 20 млрд дананы құрайды. Мәселен, 2023 жылы 1,8 млрд дана немесе 91 млн қорап заңсыз темекі анықталған. Бұл бюджетке 32 млрд теңге салықтық шығын әкелген, – деп атап өтті «QazSpirits» қауымдастығының атқарушы директоры Дмитрий Жуков.
Сарапшылар ЕАЭО елдерінің заңсыз айналыммен күресудегі күш-жігерін үйлестірудің маңызын атап көрсетті. Осы жылдың сәуірінен бастап Ресейде заңсыз әкелінген темекі өнімдеріне бес жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жаза енгізілді. Аймақтың өзге елдеріне де мұндай тәжірибе енгізілсе, ұтарымыз көп болар еді дейді мамандар.
«Қалыптасқан жағдайға қарсы заңнаманы күшейту маңызды. ЕАЭО елдерінде мұндай шараларды енгізу және бақылау-қадағалау процедураларын қатаңдату заңсыз айналымға негіз болатын себептерді қысқа мерзімде жоюға мүмкіндік береді», деді Е.Наурызбеков.
Осылайша, темекі өнімдерінің контрабандасымен тиімді күрес көлеңкелі нарық көлемін азайтып қана қоймай, ЕАЭО елдерінің бюджетіне қосымша кіріс әкелуге және контрафактілік өнімдерден туындайтын мезгілсіз өлімдердің алдын алуға ықпал етеді.
«Антиконтрафакт» форумы – ЕАЭО аумағында контрафакт пен жалған өнімдерге қарсы күрес саласындағы ең ірі әрі маңызды іскерлік іс-шара. Форум 2012 жылдан бері жыл сайын өткізіліп келеді және осы уақыт ішінде әлемдегі ең беделді диалог алаңдарының бірі ретінде танылды. Бұл форумда билік, бизнес, ғылым және қоғам өкілдері бірігіп, контрафактілік және жалған өнімдерден нарықты қорғау, зияткерлік меншік объектілеріне құқықтарды қорғау және тауарлар мен қызметтердің өркениетті нарығын қалыптастыру бойынша шешімдер әзірлейді. Форумның басты мақсаты – заңсыз өнім айналымымен күресте күш-жігерді біріктіру, тұтынушылардың мүдделерін қорғау және ЕАЭО нарықтарында ашық әрі әділ жағдай жасау.