
Қызылқоға ауданының аумағында көне тарихтың көмбесі секілді қорымдардың құпиясы әлі толық ашылған жоқ. Археологтерді құпиясы әлі толық ашылмаған ескі қорымдардан Сармат дәуірінің сарқытындай сақталған алтын бұйымдар, қола мен темірден жасалған қарулардың тарихы қызықтырып отыр.
Облыстық тарихи-өлкетану музейінің жанынан сан ғасыр бұрынғы заманнан қалған қорымдарды зерттейтін археологиялық экспедиция құрылған еді. Аталған экспедицияның жетекшісі, тарих ғылымдарының кандидаты Марат Қасеновтің айтуынша, 2005 жылы Қызылқоға ауданының аумағынан Қарабау-2 қорғаны анықталыпты. Бұл қорғанға қазба жұмысын жүргізуге музейдің 5 қызметкері мен 20 жұмысшы қатысты. Көне қабірден табылған адам сүйектеріне зерттеу жүргізуге Астана мен Алматы қаласынан антропологтер шақырылған екен.
«Бұл қорған кезінде Қызылқоға ауданының орталығы болған Қарабау ауылынан солтүстікке қарай 10 шақырымда орналасқан. Көне қорғанның диаметрі – 70, биіктігі – 3 метр. Кейінгі екі жылда аталған қорғанға археологиялық қазба жүргізіліп, 9 қабір зерттелді. Оның ішінде 7 қабірдің тоналмағаны анықталды. Біздің дәуірімізге дейінгі V ғасырға жататын қабірлерден түрлі әшекей бұйым мен заттар, қару-жарақтар, керамика мен сүйектен жасалған ыдыстар табылды. Кейбір қабірде мәйіттерді топтап жерлегеніне көз жеткіздік. Демек бұл Қарабау-2 қорғанын Атырау өңірінің ғана емес, еліміздің ерте көшпелілер дәуіріндегі сармат көсемдері жерленген бірегей ескерткіш ретінде тануға жол ашады», дейді М.Қасенов.
Ғалымның айтуына қарағанда, қорғаннан табылған алтын әшекейлер, сол кездегі тұрмысқа, басқа мақсатқа қолданған бұйымдар мен қару-жарақтарға зерттеу жүргізіліпті. Соған сәйкес қабірлерді патшалық обалар деуге болады.
«Еліміздің археологиясын зерттеп жүрген ғалымдар бұл өңірді Сармат империясының шеті деген тоқтам жасаған еді. Ал біз жүргізген қазба жұмыс нәтижесінде Каспий ойпатын, Жайық пен Жем өзендерінің маңын кезінде үлкен империяның орны болған деуге негіз бар. Қарабау қорғанынан табылған жәдігердің саны 1 мыңға жуықтайды. Оның ішінде 100-ге жуық алтын әшекей мен зергерлік бұйым бар. Мұндай бұйымдардың дені аң стилі нұсқасында жасалған. Сол дәуірде бұл өңірді мекендеген барыс, қабан, жолбарыс секілді жыртқыштар мен киіктің бейнесін табылған заттардан байқауға болады. Қорғанды зерттеу жұмысының аясында бұрын кездеспеген ағаштан жасалған қос тостағанға кезіктік. Бұл бұйымдар жақсы күйде сақталыпты. Қазір жәдігердің бәріне реставрация жасалып жатыр», дейді археолог.
Тарихи жәдігерлер жинақталған музейдің археология-ғылыми зерттеу қамтамасыз ету бөлімінің меңгерушісі Ғаламат Базарбаевтың дерегіне қарағанда, Қызылқоға ауданында қорғанға археологиялық қазба жүргізілген. Бұл – Қарақұдық-1, Қарақұдық-2 қорғаны. Үшеуі де Қарабау ауылының солтүстік-батыс бөлігінде 9,7 шақырым қашықта жатыр. Қорғандардың әрқайсысында 10–15 қабір бар.
Аталған екі қорғанның көлемі бірдей емес. Бірінің диаметрі – 38, биіктігі – 1,8 метр. Ал екіншісінің диаметрі – 37, биіктігі – 1,4 метр.
«Сарматтар тәңірлік діни көзқарасына сәйкес қолданған бұйымдарымен, заттары мен қару-жарақтарымен бірге жерленген. Қос қорғанды зерттеу кезінде қасқыр мен ақбөкеннің бейнесі бар күміс пиктограмма, зергерлік, тұрмыстық бұйымдар, темір мен қоладан жасалған акинак, қылыш, жебе ұштары, найза бөлігі секілді қару-жарақтар табылды. Бұл археологиялық олжалар Атырау өңірін ерте кезеңде мекендеген сармат тайпалары өркениетінің өркендегенін, әсіресе көшпелілер қолөнерінің, әскери дағдысы мен діни рәсімдері жоғары деңгейде дамығанын көрсетеді», дейді Ғ.Базарбаев.
Оның айтуынша, Қарабау-2 қорғанынан алтын тұтқасы бар екі сынама тас табылыпты. Бұл – елімізде бұрын кездеспеген тосын бұйым.
«Бұрын сарматтар алтынның сапасын осындай тас арқылы анықтап отырған. Қазір мұндай тасты алтын сатып алумен айналысатындар пайдаланады. Жерлеу орындарынан адамның киіміне тағылған алтын жапсырмалар табылды. Сондай жапсырманың салмағы 2 грамнан басталады. Жәдігерлердің арасындағы ең ауыры – алтын білезік. Екі жағында тау барысы бейнеленген білезіктің салмағы шамамен 370 грамды құрайды», дейді Ғ.Базарбаев.
Атырау облысы