Балуандарға бұйырғаны – қос алтын

Бір алтынға зар болдық

Жарысты грек-рим күресі шеберлері бастады. Күрестің бұл түрінде еліміз Азияның алдыңғы легінде екені барша жұртқа мәлім. Осыған дейінгі Азия чемпионаттарында барлығы 146 медальға (44 алтын + 42 күміс + 60 қола) қол жеткіздік. Бұл көрсеткіш жөнінен Иран (58 алтын) мен Оңтүстік Кореядан (56 алтын) ғана қалып келеміз. Өзге мемлекеттерден көшіміз әлдеқайда ілгері. Біз тек 1993-2024 жылдар аралығында, еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде өткен бәсекелерді есепке алып отырмыз. Аталған додадан бас жүлдесіз оралған кезіміз де жоқ емес. Атап айтсақ, 2001 жылы 1 күміс пен 1 қоланы, 2007 жылы 2 күмісті, 2008 жылы 2 күміс пен 1 қоланы, 2010 жылы 1 күміс пен 2 қоланы, 2019 жылы 1 күміс пен 6 қола медальді қанағат тұттық. Сол келеңсіз жағдай тағы да қайталанып, алыстағы Амманда «классиктеріміз» еліміздің әнұранын бірде-бір рет шырқата алмады.

Таяу шығыста күш сынасқан 10 жерлесіміздің екеуі ғана ақтық сынға алқынбай жетті. Омар Сатаев (82 кг) пен Әлімхан Сыздықов (130 кг) финалда Иран балуандарына есе жіберді. Магомад Ибрагимов (77 кг) пен Шәміл Ожаев (87 кг) қола медальді қанағат тұтты.

Сары құрлықтың басты додасында мақтаулы Мейіржан Шермаханбеттің (67 кг) сын сағатта сүрінген сәтінде қатты қынжылдық. Әлем чемпионатында қола, Азия ойындарында күміс, Азия біріншілігінде алтын алған марқасқа бұрын-соңды көзге түсе қоймаған Оңтүстік Кореяның ортаңқол балуаны Менсонг Квонның осал тұсын таба алмады. Жастар арасындағы (U-23) әлем чемпионы, ересектердің құрлық біріншілігінің жеңімпазы Сұлтан Әсетұлының (63 кг) жолына да үлкен үмітпен қараған едік. Алайда Амманда бұл балуанды мүлде танымадық. Алғашқы екі айналымда айқын басымдық танытқан Сұлтан ше­шуші тұста оңбай опық жеді. Әуелі Өзбекстанның, одан кейін Солтүстік Кореяның өкіліне есесі кетті. Сол секілді Иорданиядан құралақан оралған Ербол Камалиев (55 кг), Бақытжан Қабдыл (60 кг), Әділхан Сатаев (72 кг), Ілияс Гучугов та (97 кг) ел сеніміне селкеу түсірді.

Абырой болғанда, әйтеуір қазақтар биылғы Азия чемпионатынан алтынсыз қайтқан жоқ. Бірақ бұл бас жүлдені біздің төл түлегіміз емес, Өзбекстанда туып-өсіп, сол жақта күрестің қыр-сырына қанық­қан қан­дасымыз Айтжан Қалмаханов олжалады. 19 жастағы дарынды жас солтүс­­тіккореялық Чан Ким­ді, отандасымыз Сұлтан Әсет­ұлын, ирандық Моха­мад Мехди Аббас Кешткарды жолынан ығыс­­тырып, Таяу шығыста Өзбек елінің ән­ұранын шырқатты.

Грек-рим күресінен 2025 жылғы Азия чемпиондары: 55 кг – Кохей Ямагава (Жапония), 60 кг – Се Унг Ри (Солтүстік Корея), 63 кг – Айтжан Қалмаханов (Өзбек­стан), 67 кг – Саид Эсмаили (Иран), 72 кг – Даниал Сохраби (Иран), 77 кг – Арам Вар­да­нян (Өзбекстан), 82 кг – Мұхам­мад На­гуси (Иран), 87 кг – Жалғас­бай Бер­ді­мұ­ра­дов (Өзбекстан), 97 кг – Мұхам­мед­хади Са­ра­ви (Иран), 130 кг – Фардин Хедаят (Иран).

Жәмиланың жарқыраған сәті

Әйелдер күресінен өткен жарыстың алғашқы күні көзімізбен жер шұқыдық. Бозкілемге шыққан бес бұрымдының барлығы да жеңілістің кермек дәмін татты. Бір ғана белдесуде жеңіске жетіп, жартылай финалға жеткен Светлана Анкичева (50 кг) үшінші орын үшін сайыста сүрінді. Жұбаныш белдесуде бағы жанған Гүлдана Бекеш (59 кг) пен Ирина Казюлинадан (68 кг) да қайыр болмады. Тәжірибелері әбден толысқан Зүлфия Яхьярова (55 кг) мен Елмира Сыздықова (76 кг) тұсаукесер кездесулерінде тізе бүкті.

Келесі күні Нилуфар Раймова (57 кг) шу дегеннен ұтылса, басқа қыздарымыз біразға барды. Солардың арасынан 72 кг салмақта күрескен Жәмила Бақбергенова ғана жасындай жарқылдады. Бастапқы бәсекеде оңтүстіккореялық Сехе Кимді айқын ұтқан ол жартылай финалда жапониялық Масако Фуруитимен айқасты. Дәл осы спортшы 2021 жылы Осло­дағы әлем чемпионатының ақтық сынында біздің Жәмиланы жеңген еді. Бұл жолы да Фуруити 2:1 есебімен алда келе жатты. Бірақ бәсекенің аяқталуына бір секунд қана қалғанда Ж.Бақбергенова оны кілемнің сыртына итеріп шығарып, аса қажетті ұпайды қоржынға салды. Бұл шешімімен келіспеген жапондар қазылар алқасына шағым түсіргенгімен, өзгеріссіз қалды.

Финалда Жәмиланың жолы жастар арасындағы әлем біріншілігінің (U-20) күміс жүлдегері, Азия чемпионы (U-20) Юки Люмен қиысты. Бірінші кезеңде қытай балуаны белсеңді қимылдап, біздің балуанның еркін көсілуіне мүмкіндік бермеді. Үзілістен кейін қарқынын күрт күшейткен Жәмила қарсыласын әбден састырды. Ақыры 4:1 есебімен жеңіске жетіп, төрт дүркін Азия чемпионы атанды. Сөйтіп, Бақбергенова аталған жарыста олжалаған алтын медальдардың саны жөнінен Татьяна Аманжол, Гүзел Манюровамен теңесті. Бұл – балуандық өнерді серік еткен еліміздің бұрымдылары арасындағы ең үздік көрсеткіш.

Өзге үш балуанымыз үшінші орынға таласты. Бұл ретте Зейнеп Баянованың (53 кг) жолы болды. Қола медаль үшін тартыста ол Отгонтуйя Шинболдпен ше­берлік байқасты. Осыған дейін үш бір­дей дүбірлі додада дәл осы моңғол спорт­шысы Зейнепке сан соқтырған еді. Бұл жолы намысқа тырысқан қазақ қызы есе қайтарды. Тыныс Дүбек (62 кг) қыр­ғыз Қал­мира Білімбекқызынан, Гауһар Мұқа­тай (65 кг) қытайлық Ки Жангтен жеңілді.

Жалпыкомандалық есепте Жапония құрамасы алдына жан салмады. Күн­шығыс елінің арулары 4 алтын, 1 күміс, 4 қоланы олжалады. Одан кейінгі сатыларға Солтүстік Корея (2+4+1), Қытай (1+3+4), Үн­дістан (1+1+3), Қазақстан (1+0+1), Қыр­ғызстан (1+0+1), Моңғолия (0+1+3), Өз­бекстан (0+0+2), Оңтүстік Корея (0+0+1) құра­малары табан тіреді.

Әйелдер күресінен 2025 жылғы Азия чемпиондары: 50 кг – Ремина Яшимото (Жапония), 53 кг – Цой Хёгён (Солтүстік Корея), 55 кг – О Кёнрёнг (Солтүстік Корея), 57 кг – Сара Натами (Жапония), 59 кг – Сакура Ониши (Жапония), 62 кг – Маниша Маниша (Үндістан), 65 кг – Мива Морикава 68 кг –Ли Зелу (Қытай), 72 кг – Жәмила Бақбергенова (Қазақстан), 76 кг – Айпері Медетқызы (Қырғызстан).

Шешуші сәттің шешімі

Иорданияның бас шаһарында елі­міздің 10 еркін күрес шебері күш сынасты. Алғашқы күні алтын медальдің сыңғырын естімедік. Төрт өреніміздің арасынан 97 кг салмақтағы Ризабек Айтмұхан суырылып шықты. Бастапқы бәсекелерде индонезиялық Мұхаммад Рудиансюан мен түрікменстандық Шатлық Хемалаевтың аяғын көктен келтірген даңқты балуан жартылай финалда жастар арасындағы әлем, құрлық чемпионы, ирандық Мұхаамадмобин Азимиден айласын асырды. Финалда Ризабек арынды Араш Есидамен айқасты. Дәл осы жапон жігі­ті­нен осыдан екі жыл бұрын Астанада өткен Азия чемпионатының финалында ұтыл­ған-ды. Осы жолы да жерлесіміздің оған әлі жетпеді. Өте сауатты тактика ұста­­нып, бәсекенің басынан аяғына дейін бір тыным таппаған Есида Алаш жұр­тын ал­тын­нан айырды. Бұл – Ризабек Айт­мұ­хан­­ның Азия чемпионатындағы үшінші күмісі.

Нұрсұлтан Садық (65 кг) жарысты мерзімінен бұрын аяқтаса, қалған үш балуан қола медальға таласты. Шешуші тұста Рахат Қалжанның (57 кг) бағы жан­ды. Алғашқы айналымдарда Ан Жиенг (Оңтүстік Корея) пен Париж Олим­­пиадасының қола жүлдегері Гулим­жон Абдуллаевты (Өзбекстан) жеңген жерлесіміз жартылай финалда Милад Вализадеге (Иран) жол берді. Үшінші орын үшін тартыста Рахат Хусейн Албехадилалборстан (Ирак) айласын асырды. Дәл осы межеде Дәулет Ергеш (79 кг) тәжік Магомед Евловтың, Начын Куулар (70 кг) жапон Йошиносуке Аоягидің алдында дәрменсіздік танытты.

Жарыстың соңғы күні Балғабай Мұхамед (61 кг) пен Нұрсұлтан Азова (125 кг) жүлдесіз қалды. Нұрқожа Қайпанов (74 кг), Болат Сақаев (86 кг), Азамат Дәу­лет­беков (92 кг) жартылай финалға еш ке­дер­гісіз жетті. Бұл межеде Азамат сүрін­ді. Ол ирандық Әмірхоссейн Фироуға есе жіберді. Бірақ айтулы балуанға өкпе айта алмаймыз. Кейінгі үш Азия чем­пио­на­тында алдына жан салмаған Азамат Иор­да­нияның астанасында өзінің үйрен­шікті салмағында күрескен жоқ. Сол себепті де өзінен әлдеқайда еңселі қарсы­лас­тармен тіресу қазақ спортшысына қиын соқты. Десек те Дәулетбеков елге құра­лақан оралған жоқ. Үшінші орын үшін тартыста қандасымыз өзбек Шерзод Пайо­новтан басым түсіп, қола медальді қор­жынға салды. Бастапқы бәсекелерде қар­сы­ластарына еш мүмкіндік бермеген Болат Сақаев финалда ұтылды. Шешуші тұста иран­дық Абдолфазл Рахманидің осал тұсын таба алмаған ол күмісті қанағат тұтты.

Отандық еркін күрес шеберлері арасынан Нұрқожа Қайпановтың асқан шеберлігіне тәнті болдық. Былтыр Тира­нада әлем чемпионы атанған қазақ­тың мақтанышы Амманда бахрейндік Магомедрасул Аслуев, моңғол Батбаяр Батсух, ирандық Мұхаммед Шакери, қырғыз Орозбек Токтомәмбетовті тізе бүктіріп, алтын тұғырға көтерілді. Бұл белдесулердің барлығын Қайпанов такти­калық тұрғыдан өте сауатты өткізді. Еш артық қимыл жоқ, асықпай-саспай күресті. Қарсыластарының мысын басып, үнемі шабуыл өтінде жүрді. Қорғанысында да мін жоқ. Осылайша, Нұрқожа үшінші рет Азияның бас балуаны атанды.

Жалпы есепте Иран (4+1+4) озды. Екінші орында – Жапония (3+0+3). Үшінші сатыға еліміздің құрамасы (1+2+2) табан тіреді. Одан кейінгі орындарға Қыр­ғызстан (1+1+0), Солтүстік Корея (1+0+1), Моңғолия (0+2+3), Үндістан (0+2+1), Бахрейн (0+1+2), Тәжікстан (0+1+1), Қытай (0+0+3) құрамалары жайғасты.

Еркін күрестен 2025 жылғы Азия чемпиондары: 57 кг – Шонсон Хан (Солтүстік Корея), 61 кг – Такара Суда (Жапония), 65 кг­ – Кайсей Танаба (Жапония), 70 кг – Ерна­зар­ Акматалиев (Қырғызстан), 74 кг – Нұр­қожа Қайпанов, 79 кг – Махди Юсе­фи­ха­­живар (Иран), 86 кг – Аболфазл Рахими (Иран), 92 кг – Әмір Хоссейн Фирузпур (Иран), 97 кг – Араш Есида (Жапония), 125 кг – Әмір Реза Масуми (Иран).