Суреттерді түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Егемендіктің елең-алаңында еңбекке араласқан буын бодандық бұғауынан босаған елдің халықаралық саясат сахнасындағы алғашқы қадамына, сынаққа толы сәтіне куә болды. Басында шаттана қуандық, елдің билігі өзімізге тигеннен соң қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманда өмір сүреміз деп ойладық. Азаттық эйфориясы ондаған жылға созылды. Әу басында кездескен қиындықты елемедік, солай болуы керек екен деп пайымдадық. Сөйтсе, тәуелсіздік атаулы оны жариялаумен бітпейтін көрінеді. XIX ғасырда ағылшын премьер-министрі Бенджамин Дизраэли айтқандай, «отарланған ұлт тек тәуелсіздігін жариялағандықтан тәуелсіз бола салмайды». Іргелі мемлекет болуға шекараны шегендеп, іргені бекітумен бірге, елдің экономикалық, қорғаныс әлеуетін нығайту жолындағы жанкешті әрекет қана әлемдік аренадан лайықты орныңды алуға септеседі екен. Әрине, оған қоса мемлекеттік билік іс жүзінде әділетті қоғам орнатуға мүдделі болуға тиіс.
Қазіргі кезде адамзат алаң күйді бастан кешіп отырған жайы бар. Жер-жаһанның түкпір-түкпірінде қақтығыс пен соғыс өрті өршіп тұр. Соғыс біткен қалаларды қиратып, халық біткен босқынға айналды. Бұрын-соңды қақтығыс атаулы қазақ даласынан әлдеқайда алыс елдерде болып жатқандай көрінетін. Ендігі жерде іргеміздегі, шекаралас өңірлердегі қарым-қатынас шиеленісіп, бұрауы қатты тартылған домбыраның шегіндей серпіліп тұрған жайы бар. Ал оның Қазақ елінің экономикасына салмақ салып, ішкі-сыртқы саясаттағы бағдарымызға белгілі бір деңгейде әсерін тигізіп отырғаны белгілі. Құбылмалы кезеңде әр мемлекет өзіне одақтас іздеп, экономикалық тұрақтылығын нығайтуға барын салып бағады.
Расында да, геоясаттың қатпарлы да астарлы иірімдері еларалық қарым-қатынас бағытына ықпал ететіні белгілі. Алпауыттар көз тігіп отырған тоғызыншы территорияның төрткүл дүниемен татулық теориясына сүйеніп, көп деңгейлі саясат ұстанатыны да сол. Ішкі тұрмыс-тіршіліктің жайы, экономиканың көрсеткіші, керек десеңіз елдегі саяси тұрақтылық көп жағдайда сыртқы ықпалға қатысты өрбитіні де заңдылық қой. Жаһандағы жай-жағдайға қарай отырып, ішкі ынтымағымызды бекемдете түсу бүгінде басты мәселеге айналды. Басқалардың қолшоқпарына айналған бауырларымызға басу айта отырып, айтақтағаннан абай болуын сабырмен ұғындырып, арандатудың қай қиырдан соғып жатқанын ашуға бой алдырмай түсіндіре білгеніміз елдік мәселеде ұпайымыздан шашау шықпауына көмектеседі.
«Бүгін қоғам, саяси өмір жаңару алдында тұр. Бұл бүгіннен ертеңге бола салатын үдеріс емес, байсалдылықты, байыптылықты талап етеді. Елімізде демократия туралы ұшқалақтық түсінік бар, қит етсе көшеге шығуға, петиция жинау, заңды сыйламайтын жағдайлар да мәдениетіміздің төмендігін көрсетеді. Байсалды болсақ қана шаңырағымызды шайқалтпай көздеген мақсатымызға жетеміз. Қауіп әлі сейілген жоқ», деген еді кезінде ойшыл ғалым Амангелді Айталы. Сол қауіп бұлты әлі де байқалады. Демократиялық қағидаттарды, адам құқын қоғамның негізгі темірқазығы санайтын мемлекеттің өзі жеке мүддесіне келгенде аталған құндылықтарды ысырып қойып, күн тәртібіне басқа мәселені шығара салады екен. АҚШ секілді дамыған мемлекеттердің қимылы осыған саяды. Оған да куә болып отырған жайымыз бар.
«Еліміз көпвекторлы саясат жүргізуге мүдделі. Астана Батыс пен Шығыстан мәртебелі меймандардың соңғы кездері жиі ат шалдырып жататыны да сондықтан. Төрткүл дүниедегі тоғызыншы территорияның қауіпсіздігіне бейбітшіл ұстанымы ғана қалқан бола алады. Мемлекет басшысының дипломатия саласындағы алғырлығы қысылтаяң сәттен жол табуына сеп болып отыр. Ұрымтал тұста ашық пікірін білдіріп, кей жерде емеурінмен жеткізіп, алыптар арасындағы текетіресте ұлтының мүддесін әрқашан алдыңғы қатарға қояды» деп жазған болатынбыз жақында жарық көрген «Алаң да алаң, алаң жұрт» атты мақаламызда. Президенттің тереңнен ойлайтын стратегиялық пайым-парасаты Қазақ елінің әлемдік аренадағы бейбітшіл мақсаттағы беделін биіктетіп, іргелі ұйымдардағы абыройын асқақтата түспекші.
Жаһандану заманында алыс-берісің де, барыс-келісің де, қауіпсіздігің де, ақыр аяғы тәуелсіздігің де сыртқы саясатқа тіреліп тұр. «Айшылық алыс жерлерден жылдам хабар алғызған» кезеңде байланыс жоғары деңгейге көтерілді, көлік тасымалы да қарқын ала түсті. Қазақ даласы арқылы өтетін «Бір белдеу, бір жол» Батыс пен Шығысты жалғап жатыр. Қауіпсіздік дегенге келсек, бүгінде төрткүл дүниеге дрон атаулы әмірін жүргізе бастады. Кімнің дроны көк жүзінде қалықтаса, содан қуатты ел болмай тұр қазір. Осы тұрғыдан келгенде, Қазақ еліне дипломатиялық алымдылық қажет екені сөзсіз. Ресми Астананың бітімгершілік бастамаларға ұйытқы болып жүргені де сол.
Мемлекеттілігіне жүздеген жылдан асқан елдердің де қауіпсіздігіне қатер төніп отырғаны енді ғана еңсесін тіктеп келе жатқан Қазақ мемлекетін айрықша алаңдатады. Басқасын айтпағанда, ядролық қарудан бас тартқан тұстағы берілген кепілдік те бос әңгіме күйінде қалады екен. Стратегиялық серіктестік дегеніңіз қағаз жүзінде ғана қатталған дүние болып шықты. Ең маңыздысы – геосаясатта елдік мәселенің ұтымды тұсына басымдық бере отырып, дипломатиялық ресурсты шеберлікпен пайдалана білу. Бұл бағытта Мемлекет басшысы алғырлығымен сыртқы саясаттағы міндеттерді жүйелі түрде жүзеге асырып келеді. Тәуелсіздікті нығайтудың басты қадамы – бұл.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың БҰҰ Бас Ассамблеясының 80-сессиясындағы Жалпы дебатта сөйлеген сөзінде: «Қазақстан араағайындық және бітімгер рөлін жалғастырады. Біздің таңдауымыз: үстемдік емес – тепе-теңдік, жіктелу емес – ынтымақтастық, соғыс емес – бейбітшілік» деп айтқаны әлемдегі ахуалдың астарлы ақиқатын меңзегені. Үстемдік – қиянат, тепе-теңдік – әділет дегендегісі. Жіктелу – ұшпаққа шығармайды, ынтымақтастық – төрге оздырады. Бейбітшілік – күллі адамзаттың көксеген асқақ мұраты. Қазақ елінің таңдауы да осы мақсат-мұратпен астасады.
Жаһандағы қақтығыстардың дені белгілі бір ұлттың, жеке мемлекеттің мүддесін алдыңғы қатарға шығудан туындап отырған тәрізді. Кейінгі кездері жеке билеп-төстеуге басымдық беру үрдісі белең алып, қақтығыс атаулы күшейе түсті. Іргелі державалардың басқа елдегі отандастарын қорғау дүрдараздықтың сылтауына айналды. Бұл жағынан алғанда, қазақ халқының ежелден қалыптасқан қонақжайлылық дәстүрі бар. Өткен ғасырдың 30-жылдары қазақ даласына қарай ағылған талай этнос өкілдеріне пана болды, барымен бөлісті. Соның қайтарымы ғой, Германияға көшкен неміс ұлтының өкілдері әлі күнге дейін алғысын жаудырып, туған жерін қимастықпен еске алатыны. Тіпті Берлинге бауыр баса алмаған кейбірі қазақ еліне қайта оралып, берекелі тірлік кешіп жатыр. Басқа ұлтқа шекесінен қарайтын кейбіреулер болмаса, Ұлы даланың дәмін татқандар қазақ туралы астам сөз айтқан емес. Бізге де бірлік аса қажет. Бірлік арқылы басқа халықтардың ықыласына бөленуге әбден болады. Ал ыстық ықылас ұлтшылдық атаулыны тұсап отырады.
«Ішкі тұрақтылығы мығым, халқының әл-ауқаты үздіксіз жақсарып келе жатқан мемлекет ешкімге жалтақтамай, сырты саясатын еркін жүргізе алады» деген еді кезінде мемлекет қайраткері Алтынбек Сәрсенбайұлы. Ішкі тұрақтылықтың мығымдығы әділетті билікке байланысты. Әділетті қоғам құруға ұмтылған елдің халқы да ынтымақшыл болатыны айқын.
