11 қараша – Дүниежүзілік сапа күні

Бәсекеге қабілеттілік кепілі Халықаралық қоғамдастық жыл сайын қараша айының екінші бейсен­бі­сін­де Дүниежүзілік сапа күнін атап өтеді. Сапа – кез келген мемлекеттің не­месе кәсіпорынның табыс көзінің кілті. Сапа мәселесі біздің еліміздің де экономикалық саясатының темірқазығына айналып келеді. 2006 жылдың қа­рашасынан бергі уақытта елімізде Мемлекет басшысының арнайы Жар­лығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің “Алтын сапа” сый­лығын беру дәстүрге айналды. Дүниежүзілік сапа күні қарсаңында отандық тауарлар мен қызмет сапасын арттыру, олардың халықаралық ры­ноктағы бәсекелестікке қабілеттілігін көтеру мақсатында мемлекет та­рапынан атқарылып жатқан шаралар мен міндеттер хақында Ин­дус­трия және жаңа технологиялар министрлігінің Техникалық реттеу және ме­тро­логия комитетінің төрағасы Ғабит МҰХАМБЕТОВТІ әңгімеге тарттық. – Ғабит Мұхамбет­ұлы, Техни­ка­лық реттеу және метрология коми­тет­тің негізгі міндеті өнім­дердің са­па­сына мем­лекеттік бақылау жа­сау және ішкі рыноктағы тауарлар мен қызмет түр­лері­нің қауіпсіздігін қам­тамасыз ету бо­лып та­былады. Осы ке­лелі міндет­те­рді жүзеге асыру ба­рысында атқа­ры­лып жат­қан кешенді шаралар ту­ралы айтып өтсеңіз? – Соңғы жылдары елімізде үде­мелі индус­трия­лық-инновациялық бағ­дарламаның қабылдануына, би­ылғы жылдың 1 қаң­та­рынан бас­тап жұмыс істей бастаған Кеден ода­ғы шең­берінде бірыңғай эконо­ми­калық кеңістік қалып­тас­тыруға және БСҰ-ға кіру үшін жасалып жатқан дайын­дық мәселелеріне бай­ланысты техни­ка­лық реттеу және сапа шараларына бірінші кезекті басымдық бері­ліп отыр. Мемлекет басшысы Үкімет пен тиісті орган­дар­дың алдына еліміз­дің ішкі рыногындағы тауарлар мен қызмет түрлерінің халықаралық стан­дарттарға сәй­кес қауіпсіздігін қамта­ма­сыз ету, отандық тауарлар­дың сырт­қы рыноктардағы бәсеке­лес­тікке қабілеттілігін арт­тыру мә­селелеріне байланысты ауқымды да нақты мін­деттер жүктеді. Бұл кө­кейкесті мін­дет­терді жүзеге асы­ру үшін мемлекет тарапынан қажетті жағдайлардың бар­лығы жасалуда. Тиісті заңдар қабылданып, тех­ни­ка­лық реттеу және сапаны жетіл­дірудің нақты құ­қық­тық кеңістігі қалыптастырылды. Мемлекет тарапынан жасалған жағдайлар мен көр­се­тіліп жатқан қол­даулар дамыған елдердің тә­жі­ри­­бе­ле­ріне сүйеніп, жүзеге асы­ры­луда. Ке­ден одағы шең­бе­ріндегі және БСҰ-ға кіру мақсатындағы ке­ліс­сөз­дер ба­ры­сында Еуроодақ­тың және басқа да беделді ха­лық­ара­лық ұйым­дар­дың са­рапшылары мен маман­да­ры Қазақ­стан үшін жаңа техникалық реттеу тетіктерін қа­лып­тастырып, елімізде орын ал­ған мүмкіндіктерге бай­ла­ныс­ты тү­бі­рімен жаңарған құ­жаттар дай­ын­­дау­ға бел­сене қатысты. Халық­ара­лық деңгейдегі сарапшы­лар бұл ба­ғытта Үкімет тарапынан қабылдан­ған ше­шім­дер­ге жоғары баға берді. Осы орайда елімізде тех­ни­ка­лық рет­теу мәселесі бойынша халық­ара­лық стан­­дарт­тар өлшем­дері­нің жос­пар­да­ғы 105 құжатының 88-і қа­был­данды. Бұл құжаттардың бар­лы­ғы тауарлар, қыз­мет түрлерінің қауіпсіздігін қам­та­масыз ету мақ­са­тында бизнес субъек­тілеріне анық та нақты та­лаптар қояды. – Елімізде қабылданған мемле­кет­тік стан­дарт­тардың дүние жүзінде қол­­данылатын халықаралық стан­дарт­­­тар­мен үйлесімдігі қандай дә­режеде? – Бүгінгі таңды Үкімет отандық кә­сіпорындардың халықаралық стан­дарттарға көшуіне барынша терең мән беріп отыр. Қазақ­стан­дық кәсіп­орын­дар­дың халық­аралық стандарт­тар­ға көшу шаралары мем­лекет тара­пынан қар­жыланды­ры­ла­ды. Қазіргі күні елі­мізде қа­был­дан­ған үш мыңға жуық мем­лекеттік тех­никалық стан­дарт­­тар­дың 67 пайызы халықаралық стандарт­тар нор­масымен сәйкес­тен­дірілген. 2010-2014 жылдарға арнал­ған тех­ни­калық реттеу саласын дамы­ту жөніндегі салалық бағдарлама шең­­берінде мем­ле­кеттік стан­дарт­тар нор­маларын ха­лық­аралық стан­дарт­тар мен үйле­сім­ді­гін жыл сай­ын 2 пайызға өсіріп отыру туралы жо­ға­ры міндет белгіленген. Бұл – аса ауқымды міндет. Оны жүзеге асыру ба­ры­сында өске­лең та­лаптарға жауап беретін жаңа зерт­теу лабораторияларын ашып, бүгінгі заман­ның қуатты зерт­теу ба­засын қалыптастыру қажет. Өн­ді­рісті әрта­рап­тандыру шараларымен қатар, менеджмент жүйесі стан­дарттарын өндіріске енгізу керек. Қазір бұл жүйе еліміз­дің 3 мыңнан астам кәсіп­орын­дарында жұмыс іс­тей бастады. Деген­мен, бұл әлі шек қойылған меже емес. Менеджмент жүйесі стандартта­рын кеңінен да­мыту жұмыстары жалғасуда. – Еліміз қазір Кеден одағы ая­сын­­да өмір сүріп жатыр. Осыған бай­ла­­нысты ішкі рынокты қорғау мақ­са­тын­да қандай техникалық реттеу меха­низмдері бар? – Бірыңғай кедендік кеңістікті қалыптастыру Кеден одағына мүше мемлекеттер арасындағы кеден ше­к­арасын жоюға негізделген. Осыған байланысты шекаралық бақылаудан басқа барлық мемлекеттік ба­қылау түрлері одақтың кедендік шекара­сы­на жыл­жы­тыл­ған. Үш мемлекет ара­сында құрылып отырған Ке­ден ода­ғы­ның моделі БСҰ-ның ереже­ле­ріне және Еуроодақтың тәртіп­теріне сәй­кес келеді. Еуропа одағы тә­жірибе­сінде ойдағыдай жүзеге асырылған ин­­тегра­ция­лық бірігу бұл ретте шы­найы үлгі бола алады. Кеден одағын құру бас­тауында тұр­ған Пре­зи­дент Нұр­сұл­тан Назар­баев атап көрсет­ке­нін­дей, бұл ин­тегра­ция­лық құрылым 2015 жылға таман үш мемлекеттің ІЖӨ-сі кө­ле­мін 15 пайызға дейін өсі­руге ық­пал жасай­ды. Тек темір жол тариф­терін теңестіру жөніндегі келі­сім­нің өзі біздің елдеріміздің ара­сындағы жүк ай­на­лы­мын 30 пайызға дейін өсіруге мүмкіндік береді. Міне, осындай жағдайда техни­калық реттеу мә­се­лесі барған сай­ын бір ұғымдағы ұлттық ауқымнан шы­ғып кетті. Қазір дамыған шет­елдерде техникалық рет­теу тәжі­ри­бесі “тәуел­сіз заң шығару” ереже­ле­рінен бір­тін­деп ауытқып барады. Бұл ретте тех­никалық реттеу тәр­тібі тауарлар мен қызмет түрлерінің еркін қоз­ға­лысын қамтамасыз ете­тін халықаралық принциптерге не­гізделеді. Алдын-ала белгіленген мін­деттерге сәйкес Ке­ден одағын­дағы техникалық реттеу жүйесі ке­ден кеңіс­тігіндегі қозғалатын тауар­лардың және өнімдердің қауіп­сіздігін қамтамасыз етуге, әкімшілік ке­дергі­лерді азайтуға бағытталған. Бұл жүйе­ні қалыптастырудың негі­зіне Еур­азиялық экономикалық қауымдастық мү­­ше­лері 2008 жыл­дың 25 қаңтарын­да қол қойған тех­ни­калық реттеу, санитарлық және фи­тосанитарлық ша­ралар сала­сын­дағы саясатты үй­лестіру жөніндегі ке­лісім алынған. Кеден одағы ЕурАзЭҚ шеңбе­рін­де құрылғандықтан Ке­ден одағы аума­ғындағы өнімдердің қауіпсіздігі ЕурАзЭҚ-тың техникалық регла­мент­тері бойынша рет­те­леді. Оның талап­та­рын орындау жөніндегі не­гіз­гі база халықаралық және мем­ле­кетаралық стандарттар болып та­былады. Қазіргі кезде өнімдердің қауіпсіздігін қам­тамасыз ететін ЕурАзЭҚ техникалық рег­ла­мент­те­рі­нің бірқатар жобалары белгіленіп, жүзеге асыруда. – Кеден одағы шең­бе­рінде өнім­дер­ді серти­фи­каттаудан өткізу мәсе­лесі қалай жүзеге асырылады? – Кеден одағы шең­бе­рінде бір­ыңғай тех­ни­ка­лық регламенттердің қа­­бы­лдануы өнімдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, одаққа мүше мем­лекеттер ара­сын­дағы тех­никалық кедергілерді жоюға, сонымен бір­ге ке­ден кеңістігін үшінші бір ел­ден келетін жасанды қауіпті тауарлардан қорғау шараларын қалыптастыру үшін бірыңғай құқықтық кеңістік құруға мүмкіндік береді. Биылғы жылдың шілде айынан бастап ке­ден­дік тір­келуден өткен кез­де арнайы серти­фи­кат­тары болуға тиіс өнімдердің бірыңғай кестесі жаса­лын­ды. Сапа­сы арнайы сертификат­тар­мен рас­талатын өнімдердің тізімі Қазақ­стан­да, Ресейде және Беларусь Рес­пуб­ликасында бірыңғай бағалау талаптары мен методикасына сәй­кес­тендірілген өнімдер мен тауар­лар кіргізілген. Мұндай өнімдер Кеден ода­ғының бірыңғай форма­да­ғы сер­ти­фикаттарымен растала­тын болады. – Жақында мәлім болғанындай, Қазақстан халық­аралық ІLAC ұйымы­на мүше болып қабылданды. Осы ұйымның мәні мен маңызы туралы және оған мүше болудың пайдасы туралы не айтар едіңіз? – Мемлекет басшысының тіке­лей бастамасымен елі­міздің 2020 жылға дейінгі индустриялық-инно­ва­ция­лық дамуының страте­гия­лық бағдарламасы қабыл­дан­ды. Осы стра­тегиялық бағдарлама ая­сын­да Үкімет қаулысымен 2008 жылғы 27 тамызда елімізде аккре­дит­­теудің бірыңғай органы – Ұлт­тық аккредиттеу орта­лы­ғы құрыл­ды. Оның алдына қазақ­стандық зерт­теу хаттамалары мен сертифи­кат­тарының халықаралық дәрежеде мойындалуын қамтамасыз ету және 2010 жы­лы ІLAC-қа толық дәреже­сінде мүше болу міндеттері қойыл­ған болатын. ІLAC бұл халықаралық дамыған мемлекеттердің клу­бы болып табы­лады. Осы ұйымға мүше мем­лекет­тер­дің сапа жөніндегі серти­фи­кат­тары мен зерттеу хаттамалары бар­лы­ғына бірдей болып есептеледі. Мә­се­лен, Қазақстан лаборатория­ла­рында жүргізілген зерт­теу хат­тамалары қайта тексерулерден өткі­зілмей-ақ осы ұйымға мүше мемле­кеттер аумағында таныла береді. Қазақстанда бүгінде өнімдерді тех­никалық реттеуден және серти­фи­каттаудан өткізетін 800 жеке мен­шік лабораториялар, 200-ге жуық техникалық мемлекеттік орта­лық­тар жұмыс істейді. Бұл зерттеу ор­та­лық­тары өске­лең талаптарға сай техни­калық жабдықтармен жә­не жоғары сапалы мамандармен қам­тамасыз етілген. Бұл орталықтарда тауарлар­дың барлық түрлері 882 по­зи­ция бойынша сертификаттау­дан өткізіледі. Біздің лаборатория­ла­рымыздың зерт­теу хаттамалары ха­лық­ара­лық дең­гейде мойындалады. Біз ІLAC ұйымына мүше болған­ға дейін өнімдері экс­портқа бағыт­талған отандық тауар өндірушілер сырт­қы рыноктарда көп кедергілерге тап болатын. Сон­дықтан халықара­лық бұл беделді ұйымға мүше бо­луы­мыз көп­теген стратегиялық мін­деттерді ше­шуге мүм­кіндік берді. Енді біз 2012 жылға таман Ак­кре­дит­теу жөніндегі халықаралық форумға мүшелікке кіруге дайындалып жатырмыз. Бұл шара біз үшін тауар­ла­ры­мыз­дың са­па­­сының барлық халықаралық ры­нок­та мойындалуына мүмкіндік бермек. ІLAC негізінен БСҰ-ның жарғы­лық ұйымдарының бірі­нен саналады. Бұл ұйымға мүше болып кіруіміз бола­шақта БСҰ-ға өтуімізге игі ал­ғы­шарттар жасамақ. Бүгінде біз осы ұйым негізінде еліміздегі барлық мем­­ле­кеттік стандарттарды халықара­лық стандарттарға сәйкестендіру­деміз. Бұл беделді халықаралық ұйымға мүшелікке өтер кезде біз тұңғыш Президентіміздің халықаралық дәре­же­дегі жоғары беделін барынша сезіндік. Әрбір ша­ра­лар бойынша жүргізілген келісімдер аясында біз халық­ара­лық сарапшылардың Елба­сы­мызға деген құрметі мен сенімін көрдік. Бұл өз кезегінде біздің жұ­мы­­сымыздың да сәтті жүргізілуінің кепілі болмақ. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ.