Қазақ академиялық вокалдық педагогиканың атасы, екінші дүниежүзілік соғыстың батыр сарбазы, Қазақстанның халық әртісі, Орталық Азия елдерінен шыққан тұңғыш вокалдық педагогиканың профессоры, жезтаңдай әнші, ұстаз Бекен Жылысбаевтың өмірден озғанына, міне, зымырап 40 күн өте шығыпты.
Елбасының Б.Жылысбаевтың қайтыс болуына байланысты оның отбасына жолдаған көңіл айту хатында өнердің ұлы тұлғасы, сарбаз-жауынгер, ұлағатты ұстаздың Қазақстан өнеріне сіңірген еңбегін ерекше атап өткен. Осы қырық күндікке орай, ұстазымыз Бекен Жылысбаевтың өмір жолы мен өнер тағылымы туралы газет оқырмандарына лебіз ұсынуды жөн көрдік.
Бекен Жылысбаев 1923 жылы бұрынғы Семей облысы, Шұбартау ауданында, Бірбет (Алғабас) деген ауылда қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Ол жастайынан ауыл баласына тән тайға мініп, қозы-лақ бағып, асық ойнап, кең далада асыр салып, шынығып өсті.
Талант қашанда – Тәңір сыйы. Ол біреуде ерте байқалса, біреуде кеш байқалады.Таланттың бойындағы өнерін туындататын оның туған отбасы мен өскен ортасы. Бекен әншілік өнерге ерте әуестенді. Себебі, оған оның әкесі Жылысбай мен анасының ән-күйге әуестігі үлкен әсер етті. Әсіресе, анасы Қанымбала Шұбартау өңіріне танымал әнші болды.
Бекеннің арғы атасы қазақ тарихында аты қалған Керейдің атақты батыры – Жобалай би. Бергі атасы Бегіш – Керей мен Тобықтыға беделді болып, Абаймен араласып, үзеңгілес болған адам.
Арқа өңірі әншілік мектебінің көрнекті тұлғасы, атақты әнші-композитор – Уәйіс Шондыбайұлы да (1873-1923 ) бір атадан тараған туыс болып келеді. Уәйіс 1890 жылдардың басынан бастап ұлы Абайдың Әсет, Әріп, Көкбай, Ақылбай, Әлмағамбет, Мағауия тәрізді шәкірттерінің ортасында болып, үлгі-өнеге алып, қазақ әдебиеті мен музыкасына өзінің талай тамаша шығармасын қалдырған белгілі өнерпаз. Ол көптеген өлеңдер мен дастандар жазған ақын, «Перуайым», «Бозқараған», «Ақбөкен», т.б. әндер шығарған талантты-композитор.
Бала Бекеннің өнерге құштарлығын арттырған – нағашысы Зәукен Дүтжанов. Зәукен – Бекеннің анасы Қанымбаланың туған бауыры.
Зәукен Шұбартау, Аягөз өңіріне белгілі әнші, домбырашы, гармоншы болған. Ол әсіресе, өзінің ұстазы Уәйістің әндерін келістіре орындайтын. Бекен Зәукеннің айтуында «Қыз Жібек», «Еңлік-Кебек», «Сәтбек батыр», «Қалқаман-Мамыр», т.б. жыр дастандарды тұңғыш естіп білген. Міне, осындай өнерлі ортада өскен Бекен тоғыз жасынан мектеп сахнасында ән салды.
Бекеннің өмірге келген кезеңі, балалық шағы, қазақ халқының ең бір ауыр зобалаң кезеңіне дөп келді. Қазан төңкерісінен кейінгі 1918-1922 жылдардағы Азамат соғысы қазақ еліне ауыр кезең болды. Тарихшылар осы кезеңде қазақтың бір миллионы ашаршылықтан қырылғанын жазады.
1927 жылдан басталған ұжымдастыру, қазақты жаппай зорлап отырықшылыққа айналдыру, бай-құлақ ретінде мал-мүлкін тәркілеп, өздерін түрмеге жауып, ата жұртынан жер аударып жіберу науқаны, Қазақстанға басшы болып келген Голощекиннің «Кіші Октябрь революциясын» іске асыру барысындағы қырғын, ашаршылық, қазақтың оқыған, атқамінер азаматтарын қуғындау кезеңі өз алдына бөлек әңгіме. Осындай әділетсіздікке қарсы халықтың 1929 жылғы – Тақтакөпір, 1930 жылғы – Қарақұм, 1931 жылғы Адай көтерілістерінің, 1928 жылғы – Шұбартау, 1930 жылғы Абыралы көтерілістерінің қанды қырғынмен аяқталуы халықты күйзелткен ауыр кезең болды.
1931-1932 жылдардағы аштық Шұбартау өңіріне нағыз зұлмат әкелді. Айрандай ұйып отырған ел қу тамақтың қамымен туған жерін тастап, бірі Қытайға, бірі Қырғызға, бірі Ресейге босып, тоз-тоз күйге түсті. Ес білген Бекен осының бәрін көрді. Аштан өлген сәбиін құшақтап аңыраған аналарды көрді. Осы аласапыранда Жылысбай балаларын өлтірмес үшін Қарағандыға шахтаға барды, Семей қаласын паналап келді.
1933 жылы елдегі өмір бір қалыпқа түсе бастады. Аштықтан қашып, ата жұрттан кеткендер елге оралды. Жылысбай да бала-шағасымен Шұбартауға қайта оралып, Бекен мектептегі оқуын жалғастырды. Мектептерде көркемөнерпаздар үйірмелерінің жұмысы жанданды. Республикалық, облыстық, аудандық халық таланттарының байқаулары жыл сайын өткізіліп тұрды. Он жасынан үйірмеге қатысып, әнші бала атанған Бекен 1937-1939 жылдары Алматыда өткен Республикалық пионерлер олимпиадасына қатысып, үш рет бірінші орынға ие болды. 1939 жылғы олимпиададан кейін бала әнші Бекенді Алматыда қалдырып, Мәскеуде өтетін Бүкілодақтық ауылшаруашылық көрмесінде өнер көрсетуге дайындайды.
Сол көрмеде ол «Сырғақты», «Қалқа» әндерін орындап, марапатқа ие болады. Бұл он алты жастағы Бекеннің өнер жолындағы алғашқы үлкен табысы еді. Мәскеуден оралған Бекен опера театрының хорына әнші ретінде қабылданады.
1940 жылы құрамында Күләш Байсейітова, Құрманбек Жандарбеков, Қанабек Байсейітов, т.б. өнер қайраткерлері бар комиссия бір топ қазақ жастарынан Мәскеу консерваториясына талантты жас әншілерді іріктеп, жолдамамен оқуға жіберді. Солардың ішінде қазақ музыка өнерінің көрнекті тұлғалары – Бекен Жылысбаев, Байғали Досымжанов, Қапан Мусин бар еді. Консерваторияда Бекен орыстың белгілі әншісі Ксения Ивановна Баскованың класында Байғали екеуі бірге оқиды. Жас әншілер академиялық әншілік өнердің қыр-сырын үйренуге құлшына кірісті... Бірақ, студенттік өмір көпке созылмады. Бірінші курстың аяғында екінші дүниежүзілік соғыс басталды.
...Соғыста ауыр жарақаттанып, бір аяқ, бір көзінен айырылған Бекен аға «Ұлы Отан соғысы», «Даңқ» ордендерімен марапатталған.
...Соғыстан кейін Лепсі жақтағы туған ағасы Мұқанның үйінде 2-3 ай демалады. Ол ауылдағы ағайын-туыстарын жиып той жасады.
– Сен Мәскеудегі оқуыңды жалғастыр. Жол қаражатыңды тауып беремін. Мүгедек екенмін деп жасыма. Әнші болғың келмесе, Алматыға оқуға түс. Болашағың алда, – деген еді бауыры сонда алаң көңілді жұбатып. Аға ақылымен Алматыға келген. Ол мұнда Кәрібас Қасқаевтың үйіне түседі. Ол кісі мал дәрігерлік институтында қызмет істейтін. Бекенді туған інісінен кем көрмейтін.
Кәрібас туысы:
– Бекенжан! Біздің әулеттегі ең талантты, ең өнерпаз адам өзіңсің. Мәскеу консерваториясына оқуға түсіп едің ғой?! Сол сияқты консерватория Алматыда ашылмақ. Соған түс. Үлкен әнші боласың... Біз не жесек, соны жейсің. Осында тұрасың. Оқы бауырым, оқы, – деді ағалық қамқорлықпен.
Ол кезде консерваторияны Ахмет Жұбанов басқаратын еді. Ахаң Бекеннің жағдайын сұрап, іле-шала вокалдық кафедраның жетекшісі Н.Нагулина мен педагог А.Кургановты шақыртып алды:
– Мына жауынгер жігітті жақсылап тыңдаңыздар. Мәскеу консерваториясында оқыған... Александр Матвеевич! Осы жігітті өз класыңызға алсаңыз дұрыс болар еді. Бұл да сіз сияқты тенор дауысты екен, – деді. Басшының кабинетінен шыққан соң Н.Нагулинаның класында кафедра оқытушылары Бекеннің дауысын тыңдады.
Бекен қазақтың халық әні «Жиырма бесті» ерекше бір шабытпен орындады. «Жиырма бес» әні диапазоны екі октаваға жуық, кең тынысты шырқатып айтылатын ария тектес ән. Бекен бұл әнді еш қиналмай еркін көсіле орындады. Курганов оның дауыс диапазонын вокалдық жағынан тексеріп көрді.
Бекен Жылысбаевтың өнердегі жолы Алматы мемлекеттік консерваториясының тарихымен тығыз байланысты. Бекен аға консерваторияны 1951 жылы үздік бітіріп, ұлы композитор, консерватория ректоры Ахмет Жұбановтың ақыл-кеңесімен ұстаздық қызметке кіріседі.
Жылысбаевтың өнер жолындағы бағын ашқан адам – орыстың атақты әншісі Александр Матвеевич Курганов еді. Курганов кезінде Италияның ұлы әншісі Мазиниден сабақ алған, өте жоғары деңгейдегі кәсіби әнші болған.
Ол әлемнің ең атақты опера театрларында Шаляпинмен бірге ән салған.
Міне, осы ұстазы Александр Матвеевичтен кафедра меңгерушілігін қабылдап алған Бекен ағамыз жарты ғасыр осы салада абыройлы қызмет етті. Сондықтан да, Бекен Жылысбаевты Қазақстанның академиялық әншілік өнерінің атасы деп құрметпен атаймыз.
Бекен Жылысбаев 1951 жылдан 2011 жылға дейін Құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваторияда 60 жыл ұстаздық қызмет атқарды. 1956-1997 жылдар аралығында 41 жыл вокалдық кафедраны басқарды. Осы уақытта қаншама жас әншілер тәрбиеленіп, өнер көгіне қанат қақты десеңізші!
Есіме түскендерін тізіп көрейін. Бекен ағаның класынан екі КСРО халық әртісі – оның бірі, қырғыз әншісі Тоқтанәлі Сейталиев, оннан астам Қазақстанның халық әртістері – М.Мұсабаев, Н.Қаражігітов, З.Қойшыбаева, Н.Нүсіпжанов, С.Әбусейітов, Ғ.Есімов, Н.Үсенбаева, Ш.Әбілов, Қырғызстанның халық әртісі С.Алмасбеков, сондай-ақ, Қазақстанның еңбек сіңірген әртістері Б.Бейсенов, К.Бақтаев, Е.Әбілдаев, М.Шалабаев, Д.Хайрулин, М.Мақсұтов, Р.Исмайлова, Ұ.Кенжебеков, Ж.Бақтаева – қырық шақты Қазақстанның мәдениет қайраткері, халықаралық, республикалық конкурстардың лауреаттары оқып бітірген. Мен де Бекен ағаның шәкірті екенімді мақтан тұтамын. Оның шәкірттері әлемнің жеті мемлекетінде әншілік педагогтық қызмет атқарады.
Б.Жылысбаев вокалдық педагогикадан Мәскеуде, Киевте, Бакуде, Тбилисиде, Ташкентте, Бішкекте, Үрімшіде шеберлік сабақтарын өткізіп, өз тәжірибесін үйретті. Оның класынан Корея, Қытай, Моңғолия, т.б. елдерден келген жас әншілер вокалдық өнердің қыр-сырын үйреніп қайтты...
Бекен ағаның Медеуге таяу жерде саяжайы бар болатын. Шәкірттерін ертіп демалыс күндері сонда апаратын. Әсіресе, күзде алма мен жүзімге тойдыратын. Тіпті, мереке күндері топырлатып үйіне жинайды.
– Нұрипа, балаларды тойдыр. Бүгін мейрам ғой, – дейтін бәйбішесіне.
Нұрипа апай да өте балажан кісі еді. Біздің қай өңірден келгенімізді, ата-анамыздың жағдайын сұрап отыратын. «Қарындарың тоқ па?», – деп сұрайтын.
...Өткен ғасырдың 60-шы жылдары консерваторияға түсуге Қырғызстаннан бір жас жігіт келді. Үстіндегі киімі жұпыны, аяғында керзі етік. Арқалаған жарты қапқа жуық ұны бар. Бекен аға жігіттің даусын тыңдап көреді. Даусы ұстазға ұнайды.
– Сен неге Фрунзеге оқуға бармадың, Алматыға не үшін келдің? – деді ұстаз.
– Мен кішкентай айылда тұратын малшының баласымын. Алматыға келгенім, осында Бекен Жылысбаев деген шоң әншіден оқығым келеді. Ол – сіз ғой? Сіз мені өз класыңызға алуыңыз керек, – деді әлгі жігіт шімірікпестен.
– Сен маған шәкірт болу үшін алдымен қабылдау емтиханын тапсыруың керек. Оқуға түссең, сонда көрерміз, – деді аға да қарап қалмай.
– Мен қалайда оқуға түсуім керек. Сіз мені оқытуыңыз керек. Менің қайта-қайта келетін қаражатым жоқ. Міне, көрдіңіз ғой, нан пісіріп жейтін ұнымды да ала келдім, – деді қаптағы ұнын көрсетіп.
Жігіттің өжеттігіне, білімге деген ынтасына риза болған ұстаз оның консерваторияға түсуіне әжептәуір көмектесті. Ол орыс тілін нашар білетін. Сабақтан қатты қиналды. Сессия басталғанда емтихан кітапшасын ұстазға әкеліп беріп:
– Бекен аға, сынақ басталды, мынау сізде болсын, – дейді екен. Ұстазға кенже баласындай еркелеген сол қырғыз жігіті – КСРО халық әртісі, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қырғыз мемлекеттік опера және балет театрының әншісі Тоқтанәлі Сейталиев еді.
Бекен ағаның қамқорлығында болған тағы бір қырғыз шәкірті Алмасбек Сталбеков – Қырғызстанның халық әртісі, доцент, опера театрының жетекші солисті. Осы екі әншіні тәрбиелегені үшін қырғыз ағайындар Б.Жылысбаевқа Қырғызстанның еңбек сіңірген әртісі құрметті атағын берді.
Б.Жылысбаевтың соңғы шәкірті – «Астана Опера» театрының айтулы тенорларының бірі – Медет Шотабаев. Медет қазіргі жас опера әншілерінің ішіндегі ең таланттысы, халықаралық конкурстардың лауреаты.
Бірде ол халықаралық Глинка атындағы конкурсқа қаржы жоқтықтан бара алмайтынын айтып, ұстазына келеді. Мән-жайды түсіндіреді.
– Сен бұл конкурсқа міндетті түрде баруың керек. Халықаралық аренаға шығуың үшін осы сайыстан жүлдемен оралуға тиіссің, – дейді ұстазы.
– Ақшам жоқ, қалай барамын? Жалғыз шешем екеуміз пәтер жалдап тұрамыз, – дейді жас шәкірті.
– Менің тірнектеп жиған азын-аулақ ақшам бар, соны беремін жолыңа. Міндетті түрде барасың...
– Жоқ, маэстро! Мен ол ақшаны алмаймын. Сізді қалай ақшасыз қалдырамын? Менің оны қайтаруға ешқандай мүмкіндігім жоқ, – дейді шәкірті үзілді-кесілді ақшадан бас тартып.
– Көп сөзді қой да ал мынаны. Бұл ақшаны мен саған қарызға беріп тұрған жоқпын. Біржола беремін. Сенің жеңісің – менің жеңісім! Екеуміздің жеңісіміз – бүкіл қазақ әнінің жеңісі. Осыны неге ұқпайсың? Мә, ал! – деп ұстазы шәкіртінің қолына жиған-терген ақшасын ұстатады. Әлемнің 30 елінен әншілер қатысқан конкурста Медет бас жүлдені жеңіп алды. Онымен қоса «Ең үздік тенор» номинациясының да жүлдесін иеленді. Осы жаңалықты естіген ұстаздың жанарына жас толып қуанды. Нағыз ұстаз осындай болар!
Аймұханбет БЕЙСЕМБЕКОВ,
Семей мемлекеттік Шәкәрім атындағы университеттің профессоры.
Қазақ академиялық вокалдық педагогиканың атасы, екінші дүниежүзілік соғыстың батыр сарбазы, Қазақстанның халық әртісі, Орталық Азия елдерінен шыққан тұңғыш вокалдық педагогиканың профессоры, жезтаңдай әнші, ұстаз Бекен Жылысбаевтың өмірден озғанына, міне, зымырап 40 күн өте шығыпты.
Елбасының Б.Жылысбаевтың қайтыс болуына байланысты оның отбасына жолдаған көңіл айту хатында өнердің ұлы тұлғасы, сарбаз-жауынгер, ұлағатты ұстаздың Қазақстан өнеріне сіңірген еңбегін ерекше атап өткен. Осы қырық күндікке орай, ұстазымыз Бекен Жылысбаевтың өмір жолы мен өнер тағылымы туралы газет оқырмандарына лебіз ұсынуды жөн көрдік.
Бекен Жылысбаев 1923 жылы бұрынғы Семей облысы, Шұбартау ауданында, Бірбет (Алғабас) деген ауылда қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Ол жастайынан ауыл баласына тән тайға мініп, қозы-лақ бағып, асық ойнап, кең далада асыр салып, шынығып өсті.
Талант қашанда – Тәңір сыйы. Ол біреуде ерте байқалса, біреуде кеш байқалады.Таланттың бойындағы өнерін туындататын оның туған отбасы мен өскен ортасы. Бекен әншілік өнерге ерте әуестенді. Себебі, оған оның әкесі Жылысбай мен анасының ән-күйге әуестігі үлкен әсер етті. Әсіресе, анасы Қанымбала Шұбартау өңіріне танымал әнші болды.
Бекеннің арғы атасы қазақ тарихында аты қалған Керейдің атақты батыры – Жобалай би. Бергі атасы Бегіш – Керей мен Тобықтыға беделді болып, Абаймен араласып, үзеңгілес болған адам.
Арқа өңірі әншілік мектебінің көрнекті тұлғасы, атақты әнші-композитор – Уәйіс Шондыбайұлы да (1873-1923 ) бір атадан тараған туыс болып келеді. Уәйіс 1890 жылдардың басынан бастап ұлы Абайдың Әсет, Әріп, Көкбай, Ақылбай, Әлмағамбет, Мағауия тәрізді шәкірттерінің ортасында болып, үлгі-өнеге алып, қазақ әдебиеті мен музыкасына өзінің талай тамаша шығармасын қалдырған белгілі өнерпаз. Ол көптеген өлеңдер мен дастандар жазған ақын, «Перуайым», «Бозқараған», «Ақбөкен», т.б. әндер шығарған талантты-композитор.
Бала Бекеннің өнерге құштарлығын арттырған – нағашысы Зәукен Дүтжанов. Зәукен – Бекеннің анасы Қанымбаланың туған бауыры.
Зәукен Шұбартау, Аягөз өңіріне белгілі әнші, домбырашы, гармоншы болған. Ол әсіресе, өзінің ұстазы Уәйістің әндерін келістіре орындайтын. Бекен Зәукеннің айтуында «Қыз Жібек», «Еңлік-Кебек», «Сәтбек батыр», «Қалқаман-Мамыр», т.б. жыр дастандарды тұңғыш естіп білген. Міне, осындай өнерлі ортада өскен Бекен тоғыз жасынан мектеп сахнасында ән салды.
Бекеннің өмірге келген кезеңі, балалық шағы, қазақ халқының ең бір ауыр зобалаң кезеңіне дөп келді. Қазан төңкерісінен кейінгі 1918-1922 жылдардағы Азамат соғысы қазақ еліне ауыр кезең болды. Тарихшылар осы кезеңде қазақтың бір миллионы ашаршылықтан қырылғанын жазады.
1927 жылдан басталған ұжымдастыру, қазақты жаппай зорлап отырықшылыққа айналдыру, бай-құлақ ретінде мал-мүлкін тәркілеп, өздерін түрмеге жауып, ата жұртынан жер аударып жіберу науқаны, Қазақстанға басшы болып келген Голощекиннің «Кіші Октябрь революциясын» іске асыру барысындағы қырғын, ашаршылық, қазақтың оқыған, атқамінер азаматтарын қуғындау кезеңі өз алдына бөлек әңгіме. Осындай әділетсіздікке қарсы халықтың 1929 жылғы – Тақтакөпір, 1930 жылғы – Қарақұм, 1931 жылғы Адай көтерілістерінің, 1928 жылғы – Шұбартау, 1930 жылғы Абыралы көтерілістерінің қанды қырғынмен аяқталуы халықты күйзелткен ауыр кезең болды.
1931-1932 жылдардағы аштық Шұбартау өңіріне нағыз зұлмат әкелді. Айрандай ұйып отырған ел қу тамақтың қамымен туған жерін тастап, бірі Қытайға, бірі Қырғызға, бірі Ресейге босып, тоз-тоз күйге түсті. Ес білген Бекен осының бәрін көрді. Аштан өлген сәбиін құшақтап аңыраған аналарды көрді. Осы аласапыранда Жылысбай балаларын өлтірмес үшін Қарағандыға шахтаға барды, Семей қаласын паналап келді.
1933 жылы елдегі өмір бір қалыпқа түсе бастады. Аштықтан қашып, ата жұрттан кеткендер елге оралды. Жылысбай да бала-шағасымен Шұбартауға қайта оралып, Бекен мектептегі оқуын жалғастырды. Мектептерде көркемөнерпаздар үйірмелерінің жұмысы жанданды. Республикалық, облыстық, аудандық халық таланттарының байқаулары жыл сайын өткізіліп тұрды. Он жасынан үйірмеге қатысып, әнші бала атанған Бекен 1937-1939 жылдары Алматыда өткен Республикалық пионерлер олимпиадасына қатысып, үш рет бірінші орынға ие болды. 1939 жылғы олимпиададан кейін бала әнші Бекенді Алматыда қалдырып, Мәскеуде өтетін Бүкілодақтық ауылшаруашылық көрмесінде өнер көрсетуге дайындайды.
Сол көрмеде ол «Сырғақты», «Қалқа» әндерін орындап, марапатқа ие болады. Бұл он алты жастағы Бекеннің өнер жолындағы алғашқы үлкен табысы еді. Мәскеуден оралған Бекен опера театрының хорына әнші ретінде қабылданады.
1940 жылы құрамында Күләш Байсейітова, Құрманбек Жандарбеков, Қанабек Байсейітов, т.б. өнер қайраткерлері бар комиссия бір топ қазақ жастарынан Мәскеу консерваториясына талантты жас әншілерді іріктеп, жолдамамен оқуға жіберді. Солардың ішінде қазақ музыка өнерінің көрнекті тұлғалары – Бекен Жылысбаев, Байғали Досымжанов, Қапан Мусин бар еді. Консерваторияда Бекен орыстың белгілі әншісі Ксения Ивановна Баскованың класында Байғали екеуі бірге оқиды. Жас әншілер академиялық әншілік өнердің қыр-сырын үйренуге құлшына кірісті... Бірақ, студенттік өмір көпке созылмады. Бірінші курстың аяғында екінші дүниежүзілік соғыс басталды.
...Соғыста ауыр жарақаттанып, бір аяқ, бір көзінен айырылған Бекен аға «Ұлы Отан соғысы», «Даңқ» ордендерімен марапатталған.
...Соғыстан кейін Лепсі жақтағы туған ағасы Мұқанның үйінде 2-3 ай демалады. Ол ауылдағы ағайын-туыстарын жиып той жасады.
– Сен Мәскеудегі оқуыңды жалғастыр. Жол қаражатыңды тауып беремін. Мүгедек екенмін деп жасыма. Әнші болғың келмесе, Алматыға оқуға түс. Болашағың алда, – деген еді бауыры сонда алаң көңілді жұбатып. Аға ақылымен Алматыға келген. Ол мұнда Кәрібас Қасқаевтың үйіне түседі. Ол кісі мал дәрігерлік институтында қызмет істейтін. Бекенді туған інісінен кем көрмейтін.
Кәрібас туысы:
– Бекенжан! Біздің әулеттегі ең талантты, ең өнерпаз адам өзіңсің. Мәскеу консерваториясына оқуға түсіп едің ғой?! Сол сияқты консерватория Алматыда ашылмақ. Соған түс. Үлкен әнші боласың... Біз не жесек, соны жейсің. Осында тұрасың. Оқы бауырым, оқы, – деді ағалық қамқорлықпен.
Ол кезде консерваторияны Ахмет Жұбанов басқаратын еді. Ахаң Бекеннің жағдайын сұрап, іле-шала вокалдық кафедраның жетекшісі Н.Нагулина мен педагог А.Кургановты шақыртып алды:
– Мына жауынгер жігітті жақсылап тыңдаңыздар. Мәскеу консерваториясында оқыған... Александр Матвеевич! Осы жігітті өз класыңызға алсаңыз дұрыс болар еді. Бұл да сіз сияқты тенор дауысты екен, – деді. Басшының кабинетінен шыққан соң Н.Нагулинаның класында кафедра оқытушылары Бекеннің дауысын тыңдады.
Бекен қазақтың халық әні «Жиырма бесті» ерекше бір шабытпен орындады. «Жиырма бес» әні диапазоны екі октаваға жуық, кең тынысты шырқатып айтылатын ария тектес ән. Бекен бұл әнді еш қиналмай еркін көсіле орындады. Курганов оның дауыс диапазонын вокалдық жағынан тексеріп көрді.
Бекен Жылысбаевтың өнердегі жолы Алматы мемлекеттік консерваториясының тарихымен тығыз байланысты. Бекен аға консерваторияны 1951 жылы үздік бітіріп, ұлы композитор, консерватория ректоры Ахмет Жұбановтың ақыл-кеңесімен ұстаздық қызметке кіріседі.
Жылысбаевтың өнер жолындағы бағын ашқан адам – орыстың атақты әншісі Александр Матвеевич Курганов еді. Курганов кезінде Италияның ұлы әншісі Мазиниден сабақ алған, өте жоғары деңгейдегі кәсіби әнші болған.
Ол әлемнің ең атақты опера театрларында Шаляпинмен бірге ән салған.
Міне, осы ұстазы Александр Матвеевичтен кафедра меңгерушілігін қабылдап алған Бекен ағамыз жарты ғасыр осы салада абыройлы қызмет етті. Сондықтан да, Бекен Жылысбаевты Қазақстанның академиялық әншілік өнерінің атасы деп құрметпен атаймыз.
Бекен Жылысбаев 1951 жылдан 2011 жылға дейін Құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваторияда 60 жыл ұстаздық қызмет атқарды. 1956-1997 жылдар аралығында 41 жыл вокалдық кафедраны басқарды. Осы уақытта қаншама жас әншілер тәрбиеленіп, өнер көгіне қанат қақты десеңізші!
Есіме түскендерін тізіп көрейін. Бекен ағаның класынан екі КСРО халық әртісі – оның бірі, қырғыз әншісі Тоқтанәлі Сейталиев, оннан астам Қазақстанның халық әртістері – М.Мұсабаев, Н.Қаражігітов, З.Қойшыбаева, Н.Нүсіпжанов, С.Әбусейітов, Ғ.Есімов, Н.Үсенбаева, Ш.Әбілов, Қырғызстанның халық әртісі С.Алмасбеков, сондай-ақ, Қазақстанның еңбек сіңірген әртістері Б.Бейсенов, К.Бақтаев, Е.Әбілдаев, М.Шалабаев, Д.Хайрулин, М.Мақсұтов, Р.Исмайлова, Ұ.Кенжебеков, Ж.Бақтаева – қырық шақты Қазақстанның мәдениет қайраткері, халықаралық, республикалық конкурстардың лауреаттары оқып бітірген. Мен де Бекен ағаның шәкірті екенімді мақтан тұтамын. Оның шәкірттері әлемнің жеті мемлекетінде әншілік педагогтық қызмет атқарады.
Б.Жылысбаев вокалдық педагогикадан Мәскеуде, Киевте, Бакуде, Тбилисиде, Ташкентте, Бішкекте, Үрімшіде шеберлік сабақтарын өткізіп, өз тәжірибесін үйретті. Оның класынан Корея, Қытай, Моңғолия, т.б. елдерден келген жас әншілер вокалдық өнердің қыр-сырын үйреніп қайтты...
Бекен ағаның Медеуге таяу жерде саяжайы бар болатын. Шәкірттерін ертіп демалыс күндері сонда апаратын. Әсіресе, күзде алма мен жүзімге тойдыратын. Тіпті, мереке күндері топырлатып үйіне жинайды.
– Нұрипа, балаларды тойдыр. Бүгін мейрам ғой, – дейтін бәйбішесіне.
Нұрипа апай да өте балажан кісі еді. Біздің қай өңірден келгенімізді, ата-анамыздың жағдайын сұрап отыратын. «Қарындарың тоқ па?», – деп сұрайтын.
...Өткен ғасырдың 60-шы жылдары консерваторияға түсуге Қырғызстаннан бір жас жігіт келді. Үстіндегі киімі жұпыны, аяғында керзі етік. Арқалаған жарты қапқа жуық ұны бар. Бекен аға жігіттің даусын тыңдап көреді. Даусы ұстазға ұнайды.
– Сен неге Фрунзеге оқуға бармадың, Алматыға не үшін келдің? – деді ұстаз.
– Мен кішкентай айылда тұратын малшының баласымын. Алматыға келгенім, осында Бекен Жылысбаев деген шоң әншіден оқығым келеді. Ол – сіз ғой? Сіз мені өз класыңызға алуыңыз керек, – деді әлгі жігіт шімірікпестен.
– Сен маған шәкірт болу үшін алдымен қабылдау емтиханын тапсыруың керек. Оқуға түссең, сонда көрерміз, – деді аға да қарап қалмай.
– Мен қалайда оқуға түсуім керек. Сіз мені оқытуыңыз керек. Менің қайта-қайта келетін қаражатым жоқ. Міне, көрдіңіз ғой, нан пісіріп жейтін ұнымды да ала келдім, – деді қаптағы ұнын көрсетіп.
Жігіттің өжеттігіне, білімге деген ынтасына риза болған ұстаз оның консерваторияға түсуіне әжептәуір көмектесті. Ол орыс тілін нашар білетін. Сабақтан қатты қиналды. Сессия басталғанда емтихан кітапшасын ұстазға әкеліп беріп:
– Бекен аға, сынақ басталды, мынау сізде болсын, – дейді екен. Ұстазға кенже баласындай еркелеген сол қырғыз жігіті – КСРО халық әртісі, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қырғыз мемлекеттік опера және балет театрының әншісі Тоқтанәлі Сейталиев еді.
Бекен ағаның қамқорлығында болған тағы бір қырғыз шәкірті Алмасбек Сталбеков – Қырғызстанның халық әртісі, доцент, опера театрының жетекші солисті. Осы екі әншіні тәрбиелегені үшін қырғыз ағайындар Б.Жылысбаевқа Қырғызстанның еңбек сіңірген әртісі құрметті атағын берді.
Б.Жылысбаевтың соңғы шәкірті – «Астана Опера» театрының айтулы тенорларының бірі – Медет Шотабаев. Медет қазіргі жас опера әншілерінің ішіндегі ең таланттысы, халықаралық конкурстардың лауреаты.
Бірде ол халықаралық Глинка атындағы конкурсқа қаржы жоқтықтан бара алмайтынын айтып, ұстазына келеді. Мән-жайды түсіндіреді.
– Сен бұл конкурсқа міндетті түрде баруың керек. Халықаралық аренаға шығуың үшін осы сайыстан жүлдемен оралуға тиіссің, – дейді ұстазы.
– Ақшам жоқ, қалай барамын? Жалғыз шешем екеуміз пәтер жалдап тұрамыз, – дейді жас шәкірті.
– Менің тірнектеп жиған азын-аулақ ақшам бар, соны беремін жолыңа. Міндетті түрде барасың...
– Жоқ, маэстро! Мен ол ақшаны алмаймын. Сізді қалай ақшасыз қалдырамын? Менің оны қайтаруға ешқандай мүмкіндігім жоқ, – дейді шәкірті үзілді-кесілді ақшадан бас тартып.
– Көп сөзді қой да ал мынаны. Бұл ақшаны мен саған қарызға беріп тұрған жоқпын. Біржола беремін. Сенің жеңісің – менің жеңісім! Екеуміздің жеңісіміз – бүкіл қазақ әнінің жеңісі. Осыны неге ұқпайсың? Мә, ал! – деп ұстазы шәкіртінің қолына жиған-терген ақшасын ұстатады. Әлемнің 30 елінен әншілер қатысқан конкурста Медет бас жүлдені жеңіп алды. Онымен қоса «Ең үздік тенор» номинациясының да жүлдесін иеленді. Осы жаңалықты естіген ұстаздың жанарына жас толып қуанды. Нағыз ұстаз осындай болар!
Аймұханбет БЕЙСЕМБЕКОВ,
Семей мемлекеттік Шәкәрім атындағы университеттің профессоры.
Соңғы жаңалықтар
Жаңа тариф жергілікті халыққа тиімді
Табиғат • Кеше
Қарағанды облысында алты жасар бала өзенге батып кеткен
Төтенше жағдай • Кеше
Анасы түрмедегі ұлына телефон кіргізбек болған
Қоғам • Кеше
Роза Рымбаева жаңа атаққа ие болды
Мәдениет • Кеше
