Халық арасында «алаған қолым береген» деген қанатты сөз бар. Осыны «береген қолым алаған» деп аударып алса да болады. Оның себебін тарқатпай тұрып, мына өзекті мәселеге көңіл аударайық. Елбасы Үкіметтің кеңейтілген отырысының бірінде өзін облыс, қаланың ханы сезінетін әкімдер барын да айтып қалды. Оған мысал көп. Мәселен, Шымкент шаһарын басқарған әкімдер кезінде қолда тұрған соң қонышынан басып ешкімге ақыл салмай 69 мың жер учаскесін құрылыс салуға пышақ үстінен бөліп берген. Осының 9 мыңы коммерциялық нысандар салуға бөлінген.
Сорақылығы сол, ірі тас жолдардың жағасындағы желкілдеп өсіп тұрған дарақтар түбімен қопарылып алынып, орнына сауда орталықтары салынып кетті. Жол мен аяқжолдың ортасындағы алаңқай да пысықтардың қолында кетіп, зәулім ғимараттарға айналып шыға келді. Кезінде сәулет, қала құрылысы бөлімдерінен жең ұшты құжат алып, бас жоспарға қарамай салынып кеткен, қызыл сызықтың үстіне түсіп кеткен бұл ғимараттардың заңсыздығын дәлелдеу Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік сәулет-құрылыс басқармасына оңай тиіп тұрмағаны анық. Ауылшаруашылық жерін ұзақ мерзімді пайдалануға алған азаматтар сол жерді ешкімнің рұқсатынсыз телімдерге бөліп, үй салуға сатып жібергені де жүздеген отбасының жүйкесіне салмақ түсіріп жүр. Өйткені, ақ тер, көк тері шығып салған үйін ресімдейін десе, тіркете алмайды.
Жақында осы мекеменің басшысы Құттыбек ЖАМАШЕВҚА жолығып, біраз сауалымызға жауап алған едік.
– Елбасы Н.Назарбаевтың бес институттық реформаны жүзеге асыру бағытындығы «100 нақты қадам» – Ұлт Жоспарының 46, 47, 48, 49-қадамдары құрылыс заңдылықтарын жетілдіру арқылы заң бұзушылықтардың алдын алу, жоба құнын бүгінгі күнгі нарыққа сәйкестендіру, елімізде халықаралық стандарттарға сай компаниялар мен мамандардың өсуіне ықпал жасай отырып, құрылыс саласын дамыту және сапасын жақсарту болып табылады.
Біздің басқарманың басты міндеттерінің бірі – құрылыс нысандарының сапалы және қауіпсіз болуын бақылау. Негізінен құрылыстың сапалы, қауіпсіз болуы тапсырыс беруші аудан, қала әкімдіктерінің бөлімдері, салалық басқармалар, жобалаушы, мердігер, техникалық қадағалау мекемелерінің құрылыс барысында күнделікті атқарған жұмыстарына біліктілікпен, жауапкершілікпен қарауына байланысты. Біздің облыс негізінен сейсмикалық жағынан қауіпті аймаққа жататындықтан, нысанның сенімділігі мен беріктігі адам өмірінің қауіпсіздігіне жауап беретіндігін барлығымыз әрдайым жадымызда ұстауымыз керек.
2015 жылы басқарма тарапынан 1180 құрылыс нысанына қадағалау жұмыстары жүргізілді. Басқарманың құрылыс инспекторлары тарапынан облыстың аудан, қалаларында салынудағы құрылыс нысандарына 4436 рет тексерудің өзге де түріндегі бақылау және қадағалау жұмыстары жүргізіліп, анықтамалар толтырылды. Бұл бақылаудың өзге түрінде басқарма инспекторлары түсіндірме, ұсыныстар, нұсқамалар береді. Нәтижесінде 495 тексеру тағайындау актілері ашылып, 353 іс бойынша әкімшілік құқық бұзушылық жөнінде хаттамалар толтырылды. Соттың қарауына 86 хаттама жолданды. Басқарма тарапынан 296 қаулы толтырылып, 71,06 млн. теңге айыппұл салынып, 75 пайызы өндірілді. Бюджет есебінен құрылысы жүргізілген 722 нысанның 216-сы бойынша құрылыс нормаларының сақталмауы анықталып, 18 тапсырыс берушіге, 34 жобалаушы мекемеге, 23 техникалық қадағалаушы мен 141 мердігер мекемеге заңдарымызға сәйкес әкімшілік жауапкершілік жүктелді.
– Әкімшілік шаралар қаралды деп жатырсыз. Мәселен, қанша жобалаушы мекеме, қандай жұмыстарды аяғына жеткізбей сараптамадан өткізбегендеріне мысал келтіріңізші.
– Былтыр құрылыс нысандарына 128 жобалаушы мекемеден астам авторлық қадағалау жұмыстарын жүргізіп, жобалау жұмыстарын сапасыз және мерзімінен кешіктірген 34 жобалаушы мекемеге айыппұл салынды. 4 жобалаушы мекеменің мемлекеттік лицензиясы 6 айға тоқтатылды.
Шымкент қаласы, Сәтбаев атындағы мектеп-гимназия ғимаратында күрделі жөндеу жұмыстарының жобалау құжаттамасын құрылыс нормаларына сәйкес жобаламай, қателіктерге жол бергені үшін жобалаушы мекеме – «Ернур-Сервис» компаниясына Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 312-бабының 1-тармағымен және біліктілік талаптары сәйкес болмауына байланысты лицензиясы 6 айға тоқтатылды.
Барлық аудан, қаладағы құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімдерінде жобалау тапсырмаларын тапсырыс беруші емес, жобалаушылар өздері дайындайды. Олар өздері үшін қолайлы етіп, құрылыс ережелері талаптарын толық қамтымай дайындап, бекіттіріп алады. Жобада кемшіліктер анықталғанда бұл жері жоба тапсырмасында қаралмаған деген уәж айтылады.
Аудан, қалалардағы құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімдерінде мамандардың жетіспеушілігінен және біліктілігі төмендігінен жобалау құжаттамасының жасалуына, қабылдануына дұрыс бақылау жасай алмауда. Жобалаушы мекемелердің материалдық-техникалық жабдықталуы төмен, білікті қызметкерлерінің тапшылығы және жобалау мекемелері бір мезгілде бірнеше нысандарды жобалау жұмыстарының сапасы мен мерзіміне әсер етуде.
– Құрылыс нысандарын қадағалауда қателіктерге жол берген техникалық қадағалаушы мекемелер «іс бітті, қу кеттімен» құтылып кете бере ме, әлде жазаға тартардай өкілеттіктер қарастырылған ба?
– Ол үшін 2015 жылы техникалық қадағалаушы тарапынан жіберілген кемшіліктерге тоқтала кеткен артық болмас.
2015 жылы құрылыс нысандарын 56 мекемеде 188 техникалық қадағалаушы мамандар қызмет көрсетіп, оның ішінде, құрылыс нысандарын өз деңгейінде қадағаламаған 23 техникалық қадағалаушылардың аттестаттары 6 айға тоқтатылып, әрбіріне 200 АЕК мөлшерінде айыппұлдар салынды. Сонымен қатар, бір техникалық қадағалаушының 3 аттестаты кері қайтарылды.
Басқарманың техникалық қадағалаушы мамандардың жұмыстарына жүргізген талдауы нәтижесінде көп нысандарды қадағалауға бекітілген және бір мезетте бірнеше мекемеде жұмыс атқаратын техникалық қадағалаушылар белгілі болды. Басқарма тарапынан тапсырысшы мекемелерге қосымша инженер мамандар бөлу талап етіліп, қосымша техникалық қадағалаушы мамандар қосылды.
Мысалы, бір мезетте техникалық қызмет көрсетуші «ТКиЗ» ЖШС 2015 жылы 2 техникалық қадағалаушы маманмен облыстың әр ауданында (Шымкент, Түлкібас, Түркістан, Сарыағаш, Созақ, Арыс, Қазығұрт, Кентау, Мақтаарал, Отырар аудандары) салынудағы 44 нысанның құрылысына инжинирингтік қызмет көрсеткен. Шын мәнінде, техникалық қадағалаушы күнделікті нысан басында болып құрылыс барысын қадағалайтын болса, онда мұндай көлемдегі жұмысты бір мезетте атқару инженер мамандарға нормадан тыс деп санаймыз.
Техникалық қадағалау қызметін жүзеге асыратын мекемелер қарамағында істемейтін техникалық қадағалаушы мамандарды сыртынан бекітіп жіберген жағдайлар болды. Сонымен қатар, инженерлік қызметті жүзеге асыратын мекемелер төмен бағаға нысандардың құрылысына инжинирингтік қызмет көрсету жұмыстарын ұтып алған. Мемлекеттік сатып алу заңында осы қызмет түріне баға өтінім беруде төменгі шегі болмағандықтан, 1 теңге ұсыныс берген фактілер де кездеседі.
– Бұрын Түркістан қаласына екі-үш сағатқа жуық жол жүретін едік. Әсіресе, түнде қиын. Ойылып кеткен асфальт кетігіне төсін соғып, картері жарылып, талай машина жолда қалатын. Қазір, құдайға шүкір, «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автомагистралінің арқасында ұзақтық екі есеге жуық қысқарды. Бірақ көңіл құлазытатын бір жағдай, салынып бітті деген кейбір учаскелерде бетон жол қайта бұзылып жатыр. Бұған сіздердің мекемелеріңіздің ықпалы бар ма?
– Әрине. Көзжұмбайлықпен қабылданып кетсе, оның зардабын кейін көбірек тартатын боламыз. Бүгін қалпына келтіріп алмасақ, кейінгісі кеш.
Оңтүстік Қазақстан облысы аумағынан құрылысы салынудағы «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» автожолының құрылысына 2015 жылы басқарма тарапынан жол құрылысында жобадан ауытқып және сапасыз жүргізілген құрылыс жұмыстары анықталып, бес бас мердігер мекемеге Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің баптарына сәйкес шаралар көріліп, 3200 АЕК, яғни 5,6 млн. теңге айыппұл салынып, кемшіліктері түзетілуде. Сонымен қатар, бір мердігер – «Корпорация Синахайдро» компаниясы бір жыл ішінде 2 рет құрылыс нормаларын бұзғандықтан, лицензиясын жоюға сотқа беріліп, ісі сотта қысқартылды.
Құрылыс нысандарының сапалы болуының негізгі бір факторы құрылыс материалдарына байланысты. Әдетте, мердігер мекемелер құрылыс материалдары неғұрлым арзан болғанын талап етуінің өзі өндірушілер өз өнімінің сапасына қарағанда, бағасының өтімді болуына көңіл бөлуін көрсетеді. Бүгінгі таңда облысымызда құрылыс материалдарын өндіретін 88 өндіріс орны бар. Шығарылған материалдардың бір партиясына сәйкестік сертификатын алып, одан сапасы төмен өнімдерін сол сертификатпен өткізу орын алуда.
Құрылыс лабораторияларының жұмысына келетін болсақ, қорытынды ақылы түрде берілетін болатындықтан, олар тапсырыс беруші және қаржыландырушы мердігер мекемелерге тәуелді. Бүгінгі таңда облыстың құрылыс саласында жұмыс атқарып жүрген 13 лабораториялық мекеме бар. Тапсырыс беруші мекемелер мен лабораторияларды тікелей келісімшартқа немесе үш жақты келісімшартқа тұрғызып, тапсырыс беруші олардың атқарған жұмысын қабылдап, қаржыландырылуын бақылағаны дұрыс.
– Былтыр қазан айында сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы заңнамаға бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Соның аса маңыздыларына тоқталсаңыз.
– Иә, заңнамаға енгізілген өзгерістер өте ауқымды. Онымен құрылыс компанияларының жауапты өкілдері толық танысып шықты деп есептеймін. Оның үстіне, басқарма тарапынан түсіндіру жұмыстары да жүріп жатыр. Сондықтан мен тек кейбір тұстарын атап өтейін.
Біріншіден, тапсырыс берушi салынған объектiнi пайдалануға қабылдау мен берудi, бекiтiлген жобаға сәйкес, ол толық әзiр болған және сәйкестiк туралы декларация, құрылыс-монтаж жұмыстарының сапасы және орындалған жұмыстардың бекiтiлген жобаға сәйкестiгi туралы қорытындылар болған кезде жүргiзедi. Ал, техникалық жағынан күрделi емес объектiлердi пайдалануға қабылдауды меншiк иесi (тапсырыс берушi) өз бетінше атқарады. Екіншіден, енді мердiгерден (бас мердiгерден) объектiнi қабылдауды техникалық және авторлық қадағалаулармен бiрлесiп, тапсырыс берушi жүзеге асырады. Үшіншіден, мердiгер (бас мердiгер) мен техникалық және авторлық қадағалауларды жүзеге асыратын тұлғалар тапсырыс берушiден сұратуды алған күннен бастап үш жұмыс күнi iшiнде сәйкестiк туралы декларацияны, құрылыс-монтаж жұмыстарының сапасы және орындалған жұмыстардың жобаға сәйкестiгi туралы қорытындыларды (не терiс қорытындыларды) ұсынады. Төртіншіден, объект қандай да бір міні және шалағайлықтары бола тұра, пайдалануға қабылданған жағдайда, қабылдауға қатысушылар жауапқа тартылады. Бесіншіден, жобалау қызметіне және құрылыс-монтаж жұмыстарына лицензия алу үшін өтініш берушінің және осы қызмет түрін жүзеге асыратын лицензиаттардың құрамында аттестатталған инженер-техник болуы тиіс. Алайда, ол енді аталған қызмет түрлерін жүзеге асыратын басқа ұйымдарда жұмысты қоса атқара алмайды.
Сонымен қатар, жаңа заң бойынша, жобалау және құрылыс салу процесіне қатысушы инженер-техник мамандар аттестатталады. Оларға аттестация беру үшін мемлекеттік емес аккредиттелген аттестаттау орталықтары мен объектілердің құрылысын салу үшін жобаны басқару жөніндегі инжинирингтік қызметтер көрсететін ұйымдар құрылады.
Әңгімелескен
Бақтияр ТАЙЖАН,
«Егемен Қазақстан».
Оңтүстік Қазақстан облысы.
