Елбасы манифесі: БЕЙБІТ ӨМІРГЕ ҮНДЕУ

Бейбітшілік пен қауіпсіздік

Оны сақтау жолында әлем елдері ортақ тоқтамға келуі тиіс

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Вашингтондағы Ядролық қауіпсіздік жөніндегі IV саммитке қатысып, «Әлем. XXI ғасыр» атты манифесін жариялады. Бұл бастама адамзаттың бақытты болашағын ойлайтын қоғам қайраткерлері, ғалымдар, белгілі саясаткерлер тарапынан үлкен қолдауға ие болуда. Мемлекет басшысы осы манифесте дүниежүзін толғандырып отырған жаһандық сұрақты алға тартты. Елбасы: «Әлемдегі жағдай қай бағытта дамитын болады? Жетекші державалар арасындағы қарама-қайшылықтар олардың арасындағы жаңа ұзақ мерзімді қарсы тұрушылыққа ұласып кетпей ме? Қай елдер жаһандық және өңірлік державалар жүргізіп отырған «прокси-соғыстардың» келесі құрбандығына айналуы мүмкін? Әзірше гүлденіп тұрған кімнің жерін танктердің шынжыр табаны таптап, снарядтардың жарылысы боршалайды? Қай қалаларда балалар зымырандар отынан өлім құша бастайды? Жанжалдардан қашқан босқындардың жаңа ағыны қайдан және қайда лап қояды?» деген сұрақтар миллиондаған адамды барған сайын толғандыратынын айтып, осы мәселелерді жан-жақты саралап, өзінің көзқарасын айқын көрсетіп берді. Елбасы ядролық қаруды таратпау жөнінде және ХХІ ғасырда адамзатқа өзін өзі демилитаризациялау жағына қарай шешімді қадам жасау қажеттілігін атап өтті. Егер мұндай ортақ шешімге келмейтін болса, Жер атты ғаламшарымыз өте зиянды радиоактивті материалдардың орасан зор үйіндісіне айналатыны және тіршіліксіз қалатыны сөзсіз. Сондықтан Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев адамзатқа «ХХІ ғасыр: соғыссыз әлем» атты кең ауқымды бағдарлама қажет екенін нақты айтты. Елбасының осы ұсынысы бейбітшілікті жақтайтындар тарапынан қолдау табатынына сенімдімін. Мұндай бағдарлама жаңа ғасырда барша адам баласының бейбіт жерде қауіпсіз өмір сүруін қамтамасыз етудің алғышарты болады деп ойлаймын. Оның ішінде атом қаруынан әлі де бас тартпаған алпауыт елдерді ядролық қарудан бас тартуға алып келетін нақты шарттар, соғыс және дау-жанжалдар шығып жатқан елдерде тыныштық орна­тудың негізгі жол­дары толық көз­делуі тиіс. Кейбір мем­­лекеттердің қару­лану­ға жұмсап жат­қан қаражаттарын ал­дағы кезеңде соғыс зардабынан жапа шеккен елдерге, ашар­­шы­лықты бастан кешіп жатқандарға бағыттауға ықпал ету – жаңа ғасыр­дағы оң бастамалардың ең озығы. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұсынып отырған «ХХІ ғасыр: соғыссыз әлем» атты кешенді бағдарлама соғысқа және соғысты аңсай­тын­дарға қарсы күрестің стра­тегиялық жоспары болатыны сөзсіз. Елбасы қазір тосқауыл жасалмаса, болуы ықтимал жаңа соғыста жаппай қырып-жоятын қарулар қолданылуы мүмкін екенін және ол соғыста ешкім де жеңіске жетпейтінін, тек адамзат баласы орны толмас қасіретке душар болатынын ашық айтып отыр. Сонымен қатар, алапат соғыс бола қалған жағдайда, «бұл бүкіл адамзаттың қырылуына алып келеді. Және осыған кімнің жауап беретінін анықтау үшін де кеш болады және жауап беретін адам да табылмайды», деп Елбасы жаһандық мәселе көтерді. Осы ықтимал қауіп-қа­терді қазіргі ұлттық лидерлер мен саясаткерлер және олардың барлық келесі буындары түсінуі қажет екенін ескертіп отыр. Ол үшін бей­біт­шілік пен қауіпсіздікті сақтау жолында әлем елдері ортақ тоқтамға келіп, үлкен жауап­кершілікті өздеріне алып, бейбіт үнқатысулар мен шешімді келіссөздер жасағаны абзал екендігін жеткізді. Елбасы әлемдік қоғамдастық іс-қимылының тұтастық алго­ритм­дерін бірнеше бағыт бойынша айқындап берді. Бұл міндет әлемдік көшбасшылар тарапынан, жаһандық күн тәртібіндегі өзге проблемалардың аясында, абсолютті басымдық ретінде қарастырылуы тиіс. Осыған байланысты Ел­ба­сы­ның жариялаған манифесі бүгін­гі күні екі негізгі дүниежүзілік ұйым – БҰҰ-ның Бас Ассам­блеясы мен Қауіпсіздік Кеңесінің ресми құжаты деген жоғары мәртебеге ие болғаны біз үшін де, әлем үшін де маңызды деп есеп­теймін. Абзал ЕРАЛИЕВ, Парламент Мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» фракциясының мүшесі, Қазақстанның Еңбек Ері.

Тыныштық – жүрекке тым ыстық

Біз бала күнімізден бейбітшілік туралы ән айтып, өлең жаттап өстік. Ұлы Отан соғысы туралы кино да, кітап та жеткілікті болатын, оларды жібермей көріп, оқитын едік. Онда қан майданда жаумен алысқан, Отанды қорғаған батырларға кейінгі ұрпақ еліктеп өсті. Бала қиялымызда соғыс  енді болмайтындай, ол тарихтың ғана еншісіндей көрінетін. Омырауы орден-медалға толы аталарымыз бен әжелерімізді ардақтап,   мақтан тұттық. Олардың әңгімесі, көрген киномыз бен кітаптар патриоттыққа, елді, Отанды сүюге тәрбиеледі. «Енді оқ дауысы шық­пасын», деп отырар еді соғыс жыл­дарының куәгерлері. Ал қазір дүние бүлініп бара жатқандай, қатерлі қарулармен немесе жарылыс жасап, бейбіт тұрғындарды жайпап салу ештеңе болмай қалды.  Адам өмірінен артық не бар? Мен адам ретінде де, дәрігер ретінде де осыны айтар едім. Халықаралық жағдай көп жерде шиеленісіп, қатар жатқан халықтар, мемлекеттер өштесіп бара жатқандай көрінеді.  Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Вашингтонда өткен   Ядролық қауіпсіздік жөніндегі ІV саммит аясында сөйлеген сөзінде ядро­лық соғыстың, терроризмнің бола­шаққа деген қатерін, зардабын ашына айтты. Ғылым дамыған сайын қарудың да түрі көбейген. Химиялық, биологиялық, ядролық  қарудың қайсысы болса да адамды ғана емес, топырақты, қоршаған ортаны да жарақаттайды. Оған  талай ядролық жарылыс жасалған Семей полигоны жеткілікті мысал болады. Әлемнің әр түкпірінен жинал­ған саяси қайраткерлер мен  түрлі ұйымдар басшылары алдын­да Елбасымыздың  ядролық қауіп­сіздікті қамтамасыз ету үшін  ма­ңыз­ды бастамалар мен ұсы­ныстар айтқанына көңіліміз масаттанып қалды. Осыдан ширек ғасыр бұрын  Қазақстан әлем­де алғашқы болып, ядролық сы­нақ полигонын жапқан болатын.   Мемлекет басшысының бұл қадамы дүние жүзіндегі алпауыт державалардың  ядролық сынаққа мораторий жариялауына қозғау салғаны белгілі. Содан сәл кейін БҰҰ аясында ядролық сынақтарға жаппай  тыйым салу туралы шарт жасалды, оған қол қою үшін ашық деп жарияланды. Елбасы оның әлі күнге дейін күшіне енбей келе жатқанын айтып өтті. Ядролық қаруды пайдаланбай-ақ оны сынақтан өткізудің өзі үлкен зардап әкелетініне көп елдер құлақ қойғысы келмейтін тәрізді. Бұрын  Елбасымыз араағайындық жасаған, екі жақты текетіресті келіссөзбен келістірген елдер де қайтадан бір-біріне қару кезеніп жатыр. Бұл да ойланар қауіп. Біздің Елбасымыз ХХІ ғасырды соғыссыз, тыныш, бейбіт заман ету үшін әлемдік деңгейде қай­раткерлік көрсетіп, бүкіл адамзат болашағы үшін белсенді жұмыс жүргізіп келеді.  «Әлем. ХХІ ға­сыр» манифесінде айтылған мә­се­­­­ленің барлығы да әлемдегі бей­­біт­шілікті, өмірді сүйетін жан­дар­­дың жүрегіне жетеді деп ойлаймын. Ядролық қаруды қолы қалтырамай кезенетіндерге ой салса екен деп тілеймін. Жақсы ой жақсы ниетке жетелейді. Олардың да болашақтан үміті бар шығар. Гүлнар ИБЕНТАЕВА, Қостанай теміржол ауруханасының дәрігері. ҚОСТАНАЙ.

Күресті күшейтуіміз керек

Қазір ғылым заманы. Күн сайын дамып барамыз. Әйтсе де әлемде бейбітшілікті сақтап қалу мәселесі, жаһандық соғыс қаупі ешқашан талқылаудан түскен емес. Адамзат өркениетке қол созып, санасы өскен сайын әскери қауіп бүкіләлемдік ауқым­дағы қасіретке айналып барады. Халықтың қолында қазір 1 миллиардтан астам бірлік атыс қаруы бол­са, олардан әлемде күн сайын мыңдаған адам көз жұмады екен. Ядролық сынақтарға әлемде іс жүзінде тыйым салынды. Сәйкес құжаттар да қабылданды. Әрине, ол құжаттарға қол қоймай отырған ірі әлемдік ядролық державалар бар. Біз солармен күресте бірігуіміз керек. Олардың артынан ядролық қаруға қол жеткізгісі келетін тағы 20 мемлекет тізімде тұр. Ядролық қару­ды пайдалану әлемде үлкен жан­жалдарға әкеліп соғады. Менің ойым­ша, ядролық соғыс басталса, адам­заттың көрер күні аз қалады деген сөз. Сондықтан, осы бағытта күрес­ті күшейтуіміз керек. Міне, Ел­басы Н.Назарбаевтың «Әлем. ХХІ ға­сыр» атты манифесінде осы мәсе­ле өте батыл да ашық айтылады. Адамзаттың өзін өзі өлтіру құралын дамытуға бірінші болып тосқауыл қойған Қазақстан халқына адамзат бір кездері өз алғысын айтар. Жер бетінде полигондар тұрған кезде «Невада-Семей» қозғалысы да өзінің ядролық қаруға қарсы күресін тоқтатпақ емес. Себебі, ядролық қару бар болса, ел тыныш ұйықтай алмайды. Семей ядролық полигоны жа­был­­ғаннан бері 25 жыл өткеніне қарамастан, жарылыстардың жаң­­ғырығындай улы радиация, жүз­деген мың адамның әртүрлі сыр­қат­тарға шалдығуының себеп­кері болды. Полигонда жүргізілген сынақ­тар өте ауыр зардабын тигізді. Елі­міздің тарихындағы ең соңғы ядролық жарылыс 1989 жылдың қазан айының 19-ы күні болды. 1991 жылы тамыздың 29-ы күні Пре­зидент Нұрсұлтан Әбішұлы Назар­баев «Семей ядролық сынақ поли­гонын жабу туралы» №409 Жарлығына қол қойды. Сондықтан қазір «Невада-Семей» қозғалысы үлкен табыстарға қол жеткізді, сол арқылы ел тарихында өзінің ізін қалдырды. Бұл біздің бейбіт өмірді қалайтынымызды білдіреді. Сембек СЕЙДӘЗІМОВ, Жамбыл облысының құрметті азаматы. Жамбыл облысы.

Сарапшылардың ой азығы

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Америкаға барған сапары ел аузынан әлі де түсер емес. Өздеріңіз білесіздер, Вашингтондағы Ядролық қауіпсіздік жөніндегі қорытынды саммитке әлемнің 51 мемлекетінің басшылары қатысты. Аузын айға білеген небір саясаткерлер үлкен жиында әлемдік жаңа сын-қатерлерді ой елегінен өткізді. Саммит шеңберін­де Елбасының «Әлем. ХХІ ғасыр» мани­фесі жария етіл­ді. Ол құжаттың маз­мұны­на ден қойған аме­ри­калық қуатты басы­лымдардың бірі The HiLL манифесті жариялай отырып, жан-жақ­ты талқылады. Пре­зи­денттің бағдар­ла­м­а­лық мақаласына беделі зор басылымның осылайша ден қоюының өзі неге тұрады? Бір сөзбен айтқанда, менің өз ба­сым кейде әлем саясаткерлері бұ­рын-соңды дәл бүгінгідей ой үс­тін­де жүрмеген шығар-ау деп қалатыным бар. Осынау саяси маңызы зор басқосу аясында Тәуелсіздігінің 25 жылдығын тойлағалы отырған Қазақстанның аты сан рет аталды. Жұрттың назары елімізге, оның Елбасына ауды. Назар аударатын тағы бір жайт бар: күллі әлем­дегі соншама мемлекеттер басшы­ларының қатарында дүниежүзіне аты айрықша танымал халықара­лық ұйымдар – МАГАТЭ мен Интерпол жүрді. Бұл саммит бірін­ші­сі­нің өз тақырыбы десек, екін­шісі қай кезде де қоғамның, ортаның тыныштығын күзетуші болып саналады. Дейтұрғанмен де, біз жиын барысында Халықаралық Интерпол ұйымына құлаққағыс жасалғаны туралы да ұмытпайық. Саммитте сөйлеген сөзінде Елбасы ХХІ ғасырдың үлкен проблемаларының бірі ядролық терроризм қатері екенін атап айтты. Демек, бұл ядролық немесе радиоактивті материалдардың заңсыз айналымы қаупі де жоқ емес деген сөз. Мені ерекше толғандырғаны – Елбасымыздың осының бәрін де ой тезінен өткізіп, әлемдік қоғамдастықтың назарына ұсына білген көрегендігі еді. Президент идеясының күні бүгінге дейін қызу талқыға салынып, сарапшылардың ой азығына айналуы да сондықтан деп білемін. Сатымбек РЫСПАЕВ, Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері, полковник. АЛМАТЫ.

Бейбітшілік тұғырын бекітетін құжат

Елбасы Н.Назар­баев­­тың «Әлем. ХХІ ғасыр» атты мани­фесін халық­тың елдіктің сөзін сөй­лейтін баянды бағдарлама деп қа­былдағаны шындық. Рас, қазір адам баласы таңғаларлық жаңа­­­лықтар ашып, ғылыми озық технологияларды дүниеге әкелуде. Адамзат жаңа өркениетті ғасырға аяқ басып отыр. Бұл әр мемлекеттен асқан жауапкершілікті талап етеді. Әр мемлекет басшысы саясат сияқты шетін мәселеде аса сақ болғаны, сабырлы болғаны жөн екенін әлемде орын алып отырған қарулы қақтығыстар нақты көрсетіп беруде. Қазіргі таңда дүниежүзі халық­тары алдында көптеген шиеленіс­кен және күрделі проблемалар пайда болды. Бейбітшілік пен қару­сыздану, жаңа жаһандық соғысқа жол бермеу өзекті де өткір мәселе болып қалуда. Соғыс барлық тарихи дәуірлерде қоғамның дамуы­на кері әсерін тигізіп отырғанын білеміз. Алайда, қазіргідей тұтас елдер мен континенттерді жо­йып жіберудің мүмкіндігі болған емес. Ол ядролық қарудың жасалуына байланысты ХХ ғасырдың екінші жартысында пайда болды. Бейбітшілік пен қарусыздану, жаңа дүниежүзілік соғысты болдырмау, адамзаттың өзін өзі сақтауы бүгінгі таңдағы өзекті мәселеге айналуы да сондықтан. Біздің Мемлекет басшысының ел тізгінін ұстағаннан бері қару­сыз­дануға бастамашы болып, мем­лекеттер арасындағы тату­лық­тың тұғырын бекітуге ұйыт­қы бо­лып жүргені белгілі. Елі­мізде 130-дан астам этностың бір ата­ның баласындай достықта өмір сүріп жатқаны қуаныш­ты, әри­не. Дегенмен, көршіңде ты­ныш­тық болмаса, оның әсері тимей қой­май­тынын жете түсінген Елба­сы Н.Назарбаев әлем ел­дері­нің ал­дына бейбітшілікті сақ­тау­ға, қару­­сыздануға басымдық беру­ге бай­ланысты әлденеше рет әдемі ұсы­ныс­тар білдірді. Бұл өз кезегінде әлем­дегі тұрақтылықты сақтауға алғы­шарт жасағанын аңғарып отыр­мыз. Саяси көзқарастары жа­рас­паған, экономикалық келіс­пеушіліктерге барған елдер ара­сында араағайындық жасау­дағы қадамдары қай­тарым­ды болу­да. Міне, сол үшін Елбасы Н.Назарбаевтың әлем мем­лекет­тері­нің басшылары арасында беделі жоғары, мәртебесі биік. Қырғи-қабақ көзқарастардың арты қарулы қақты­ғыс­тарға, қан-қа­сап соғысқа ұла­сып жатқанын көзі­міз көріп отыр. Сон­дықтан, Нұрсұлтан Әбішұлының мани­фесін бейбітшілікті баянды ететін бағдар­ламалық құжат ретін­де қарау дұрыс. Ел­ба­сының өзі манифесте «Адамзат өз дамуының сапалы жа­ңа сатысына өтуде. Әлем Төр­тін­ші өнеркәсіп төңкерісінің табал­дырығында тұр. Көптеген қорқынышты аурулардың тамырына балта шабылуда. Бірақ, соғыс вирусы халықаралық жағдайды ушықтыруын жалғастыруда» деп ашық айтуының өзі бейбітшіліктің бәсін арттыра түседі. Қазір халық­тың қолында 1 миллиардтан астам бірлік атыс қаруы бар болса, солардан күн сайын мыңдаған адам өлім құшады екен. Осы орайда, Нұрсұлтан Әбішұлы әскери қауіп бүкіләлемдік ауқымдағы қасі­ретке айналуы мүмкін екендігін де ескертіп отыр. Елбасы манифесі бейбіт қатар дамудың жолдарын көрсетуі­мен де құнды. Тек әлемге тыныш­тық керек екеніне әр мемлекет асқан жауапкершілік тұрғы­сы­нан келуі қажет. Елбасы атап өткен­дей, барлық ұлттардың инфра­құры­лымдарға, ресурстар мен нарық­тарға теңдей және әділетті қол­жетімділігі негізінде дамудың жаңа үрдісін қалып­тастыруға шақыруы да орынды. Қазіргі әлемде орын алып отырған саяси жағдайлардың өте өзекті болып отырғаны сондай, қай тұстан соғыс өрті тұтанып кететінін болжау қиын. Міне, осындай күрделі кезеңде Н.Назарбаев сияқты дүниежүзіне белгілі қо­ғам қайраткерінің әлем елдерін бей­бітшілікке, қарусыздануға ша­қыруы қайтарымды боларына сені­­міміз мол. Естір құлақ болса, есті әңгіме айтылды. Адамзатты ажал тырнағынан осындай батыл қадамдар мен баянды бастама­лар құтқарады. Өзінің ғана мүддесін ойлаған өзеуреген саясатпен еш­қандай ел алысқа бара алмайды. Елбасының «Біз үшін қазір және таяу болашақта бұдан көкейкесті міндет жоқ» деуінің өзі бейбіт өмір­дің бағасын ұғындырып тұр. Бұған әлем жұртшылығы құлақ түріп, ден қоюы қажет екені сөзсіз. Дәулет ӘБЕНОВ, Қазақ-орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты.  Ақтөбе.