Қай мемлекет үшін болмасын түзеу мекемелеріндегі бас бостандығынан айырылғандарды бағып, ұстау барысы күн тәртібінен түспей келе жатқан мәселе екендігі белгілі. Өйткені, қылмыс жасап, жазасына сай сотталған адамдарды қоғамнан оқшаулағанмен іс бітпейді. Олардың әлгі қылмысына сай жазасын өтеуі үшін қалыпты тіршілігін қамтамасыз ету қажет. Оған адам өміріндегі барлық мәселелер кіреді. Ішінде құқын да таптамау жағы ойластырылады. Бір сөзбен айтқанда, соттап түзеу мекемесіне отырғызған соң ол адамды енді мемлекет қалтасынан ұстау қажет. Жазаларды орындау органдары соттың үкімімен тұтқындалғандардың тек бостандығынан ғана айырылғанын түсінеді, алайда қазіргі жағдайда олардың мәдени және білім беру қызметіне араласуы, қорғалу құқығы күн өткен сайын маңызды бола түскенін ашық мойындайды. Бұл туралы, яғни қылмыстық-атқару жүйесінің мәселелері жайында Президент жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде ІІМ ҚАЖ комитетінің төрағасы Бауыржан Бердалин айтты.
Жалпы, бүгінгі уақыт қылмыстық-атқару жүйесін әрі қарай жетілдіруге бағытталған бірқатар ұйымдастырушылық-практикалық шараларды жүргізумен сипатталатынын алдында да жазғанбыз. Бұл коммуналды-тұрмыстық, медицина, білім беру, жұмыспен қамту және т.б. Бірақ бұл ретте бір ерекшелік, ҚАЖ комитетінің бір жылдан аса уақыттан бері жазаларды орындау саласының дамуындағы нақты парадигмаларын белгілейтін жаңа қылмыстық, қылмыстық-атқару және қылмыстық-процестік заңнамалардың аясында жұмыс істеуін қаперге алған жөн.
Ал бұл орайда Бауыржан Мұратұлының сөз саптауына қарағанда, қазіргі күні барлық түзеу мекемелерінде сотталғандардың мінез-құлық дәрежелерін анықтайтын көп сатылы жүйе енгізілген. Жаңа заңдардың қолданылуы, сот практикасы, заңнамаларды ізгілендіру және ең бастысы сотталғандардың заңға мойынұсынуы – түрмедегілер санының бірден азаюына әсер еткен.
Мәселен, ағымдағы жылы колониялардан 5 мыңнан аса (5002) адам босап шықты, оның ішінде 15 пайызы шартты түрде мерзімінен бұрын босағандар және жазасының өтелмеген бөлiгi неғұрлым жеңiл жаза түрiмен ауыстырылғандар бір жарым есеге көбейді. Соның нәтижесінде 2002 жылы 3-орында болған Қазақстан бүгінгі таңда түрмедегі адамдар санынан әлемдік рейтингте 61-орында тұр.
Ал біле білсек, түрмедегі адамдар санының азаюына байланысты ІІМ коммуналды-тұрмыстық жағдайы ең нашар деген колонияларды жабу туралы да шешім қабылдады. Соңғы 1,5 жыл ішіне елімізде 3 колония оңтайландырылды (АП-162/5, ЕС-164/8). Жылдың соңына дейін тағы да 6 мекемені қысқарту жоспарлануда. Бұл өз кезегінде материалдық-тұрмыстық қамтамасыз етуді жақсартып, 2015 жылы тиісінше бiр сотталған ер адамға шаққандағы тұрғын алаң нормасын 2,5-тен 3,5 шаршы метрге дейін, ал әйелдер үшін 4-ке дейін, емханалар мен балалар колониясындағы тұрғын алаңын 5-тен 6,5 шаршы метрге дейін кеңейтуге алып келді. Бұл нормалар Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан бері қарастырылмай, тек бүгінгі уақытта ғана мүмкін болып отырғанын атап айту қажет.
Әрине, бәріне белгілі, сотталғандар ұзақ мерзім бойы бас бостандығынан айыру орындарында болған уақытында әлеуметтік және туыстық қатынастар алшақтай бастайды. Осыған жол бермеу мақсатында түрлі іс-шаралар ұйымдастырылуда. Мәселен, осы жылы сотталғандардың бір жарым мың туысы қатысқан 40-тай ашық есік күндері өткен. Мұндай шаралардың нәтижесінде түзеу мекемелерінде қылмыс 50 пайызға қысқарған, қасақана заң бұзушылықтар 48 пайыз, дене мүшесін зақымдау 32 пайыз, өлім-жітім 30 пайызға, ал туберкулезбен ауыру 20 пайызға кеміген көрінеді.
Александр ТАСБОЛАТОВ,
«Егемен Қазақстан»