Жапондар

Сіз бұл мақаланы қалайда оқып шығасыз деп ойлаймыз. Мәселе жарыққа шыға бастағанына он жылға жуықтап, бүгінде бас басылым брендтерінің біріне айналған  «Әлемге әйгілі...»  айдарының газет бетінде біраздан бері көрінбей кеткенінде де емес. Мәселе мақаланың тақырыбында. Жапон ұлтына арналғанында. Жапония тақырыбына қызығушылық қай кезде де, қай елде де болған, бар, бола да береді. Халқының тығыздығы (125 миллион адам ондағы әр шаршы шақырымға 300 кісіден келеді), тұрғындарының орташа өмір сүру жасы  (80 жастан асады), урбанизация қарқыны (ел халқының 76 пайызы – қалалықтар), бір қала тұрғындарының саны (Токио агломерациясында – 18,8 миллион) жөнінен әлемде алдына ешкімді салмайтын, ұлттық біртектілігі қайран қалдыратын (елдегі жұрттың 99 пайызы – жапондар),  күні кешеге дейін экономикалық қуаты бойынша жер жаһандағы екінші орынды иеленіп келген (2010 жылы бұларды Қытай басып озды), ал тауарларының сапасымен ешқандай ел таласқа түсе алмайтын Жапония адамзаттық феномендер қатарына қосылатыны күмәнсіз. Алайда, дәл қазір Жапония атауы басқа себеппен ауыздан түспей тұрғаны  тағы белгілі. 2011 жылғы 11 наурызда Жапонияда күші Рихтер бағаны бойынша 8,9 балл жер сілкінісі болды. Бұл зілзалаға тікелей куә болу тұрмақ, оны теледидардан көрудің өзі қорқынышты. Мұхит жақтан жеткен таудай алып толқын жолындағының бәрін жайпап барады, бір үйді қопара көтере апарып бір үйге соға салады, кемелер бала ойыншығындай жағалауға лақтырылған, жүздеген адамдар сол арасатта ажал құшып жатыр... Кешегі, 24 наурыз­дағы Интернет мәліметтері бойынша бұл елде зілзаладан қаза тапқандар мен ізсіз-түзсіз кеткендер саны 20 мыңнан асты деп шамаланып, апат Жапония экономикасын 5 жылға кері серпіп әкетті делініп жүр. Бүкіләлемдік банк жер сілкінісі мен цунамиден келген зардапты 235 миллиард долларға бағалап отыр. Елді толық қалпына келтіруге кем қойғанда бес жыл қажет болады деп болжалдануда. Жапония бұл күндері алапат жер сілкінісі мен ғарасат цунамиді ғана емес, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең орасан трагедияны да бастан кешуде. Мәселе Хонсю аралының апатқа ұшыраған аймағында «Фукусима-1», «Фукусима-2», «Онагава» атом электр станса­ларының бірнеше энергия блогы зақымданып, ауаға радиация тарауына байла­нысты тіпті ушығып тұр. Алдыңғы күні, яғни жексенбіде «Евроньюс» Токиодағы су тазартатын құрылымдардың бірінде радиоактивті йодтың тиісті мөлшерден анағұрлым асып кеткенін айтты. Кеше, бейсенбіде қалада су тапшылығы басталғанын хабарлады. Оған Фукусима префектурасынан жеткізілген көкөністердің 11 түрінен цезий мен йодтың радиоактивті изотоптары тиісті деңгейден 164 есе артық болып шыққанын тағы қосып қойды.  Мұхиттың 10 мың метр тереңдігінен бас­талып, эпицентрінде жер қыртыстарының соқтығысуын туындатқан бұл зілзала жұмыр Жерді жылжытып жіберді! Иә, геофизиктер  мен вулканологтар Жапониядағы сілкініс Жер өсін шамамен 10 сантиметрге ауытқытты деп отыр. Жердің өзі үшін бұл онша теріс те болмай тұр. Өткен жылдың ақпанындағы Чили зілзаласы Жер өсін 8 сантиметрге жылжытқан. Бірақ, басқа бағытқа жылжытқан. Енді Жер өсі қалпына келуге жақындады. Архипелагтың өзі 5 метрге ауытқыған деп жатыр мамандар. Ақыры қазымырланып сөйлеген соң, Жапония зіл­заласы Чили зілзаласынан кейін 1,26 микросекундқа қысқарған тәулікті өз өлшеміне қайта келтіргенін де айталық. Микросекунд – секундтың мыңнан бір бөлігі ғой дерсіз. Сонда да. Қысқарғанның қай-қайсысы да жақсы емес. Мұның бәрін сіз күнде теледидардан көріп, радиодан естіп, газеттен оқып жатырсыз. Жұрттың бәрі қазір Фукусимадағы АЭС-тердің реакторы жарылмауын, екінші Чернобыль қайталанбауын тілеп, жанын шүберекке түйіп отыр. Бүкіл әлем жапон жеріне көмек қолын созуда. Олардың ішінде Қазақстан да бар. Біз де тым болмаса сөз көмегіміз тисін деп мына мақаланы жазуға отырдық. Біздің бүгінгі айтпағымыз – жапондардың ұлттық сипаты. Елдің Фудзияма сияқты қасиетті тауы, Токиодай ғажап қаласы, басқа да кереметтері туралы, бұйыртса, алдағы кезде қалам тербей жатармыз. Жапония трагедиясы жапон халқының ұлт ретіндегі ұлылығын тағы бір рет танытып отыр. Осындай сұмдықтың тұсында да үрейге, дүрбелеңге бой алдырмайтын, бүкіл халықтық қайғыға әр адам іштен тына күйзелетін, аязды күндердегі ұзыннан ұзақ тамақ кезегінде жүйкесін жұқартпайтын, тәртіп бұзбайтын, зілзала болғалы бергі жарты айдың ішінде бір де бір тонаушылық-талаушылық оқиғасы бой көрсетпеген бұл қандай ұлт? Әр жер-әр жерден оқыған-тоқығанымыз бар, жапон жеріне бірнеше рет жолымыз түскенде көрген-білгеніміз бар, солардың бәрін жинақтап, осы жөніндегі ойларымызды ортаға салып көрейік.

Сауытбек АБДРАХМАНОВ.

1995 жылдың күзінде біз Фукуокада өткен Бүкіләлемдік универсиадаға Қазақстан командасын делегация жетекшісі лауазымымен бастап барған едік. Аппаратта Ішкі саясат бөлімі меңгерушісінің бірінші орынбасары кезіміз. Сол кездегі Вице-премьер Иманғали Тасмағамбетовтің: «Абай тойына бір адамдай еңбегің сіңді. Сол үшін сені жарты айға Жапонияға демалысқа жібермекшіміз», дегені есте. Демалысқа дегені, әрине, әзілі ғой, ұйымдастыру жа­ғын былай қойғанда, кілең жастық желігі  ба­сыл­маған студент спортшылардан құралған команданы алыстағы елге алып барып, алып қайтудың өзі оңай еместігі белгілі. Әйтсе де, универсиада бір басталып кеткен соң жарыстар өз ырғағымен өтіп жатады екен, спорттық көрсеткіштер жағына толық жауап беретін бас жаттықтырушы, кезіндегі атақты волей­болшы Заңғар Жәркешевке сеніп алған соң екі-үш күннен кейін-ақ қаланы ғана емес, елді де біршама аралауға мүмкіндік туды. Сондағы жарты айдың ішін­де  көлікпен баруға болатын біраз жерді аралап, делегация жетекшісі ретінде арнайы бекітілген аудармашының көмегімен біраз адаммен сөйлесіп те қайтқанбыз. Шардаралық бір жігіт Нагасаки қала­сын­да дәрігерлікке оқып жүр екен, сол қонаққа ша­қырып, ұстаздарымен де әбден әңгімелескенбіз. Универсиаданың ашылу салтанатында Жапония тарихы би тілімен бейнелі айтылып шықты. Аралға кемелерден түсіп жатқан адамдар, олардың жергілікті тұрғындармен әуелі қату келіп, кейіннен тату болып араласып-құраласуы көрсетілді. Жапонияның ежелгі тұрғындары саналатын айндар бүгінде небәрі 20 мың адам шамасында. Сонда қазір ел халқының 99 пайызын құрап отырған жапондардың өздерінің ата-бабалары қайдан келген? Бұл сұраққа жауапты Жапония туралы кітаптардан таба қоймайсыз. «Этническая принадлежность древнейшего населения архипелага еще не окончательно выяснена», деп өте шығады. Олардағы «Важнейшие даты» деген тұстан әрі барса «300 г. до н. э. – Иммиграция из материковой Азии» дегенді ғана (Мэри Меррей Босрок, «Азия», М., 2007, 371-бет) оқисыз. Әйтпесе ол да жоқ. «Қазақстан» ұлттық энциклопедиясында: «Жапон аралдарына адамдар біршама кеш қоныстанған. Ғалымдар мұнда ең ал­ғаш қазіргі айндардың аталары, онан кейін оңтүс­тіктен индонезиялық топтар тілінде сөйлейтін тайпалар, ал б.з.б. 4-3 ғасырларда Оңтүстік Кореядан тайпалар келді деп есептейді» (3-том, 568-бет), делінген. Біздің бір байқағанымыз, жапондардың өзі осы тақырыпты қаузай беруге онша құмар емес. Мұның бәрі есте жоқ ескі замандағы оқиғалар ғой дегенмен, ел халқының әу баста сырттан келгенін айта беру мемлекеттік идеологияға онша үйлесе бермейтін болса керек. «Сырттан келген» демекші, Жапония атауының өзі  де сырттан қойылған. Марко Полоның ана жылы «Мектеп» баспасынан жарық көрген кітабындағы («Книга о разнообразии мира», А., 2004) «Здесь описывается остров Чипингу» деген тараудан Жапония туралы оқисыз. Автор арал атын естілуі бойынша жаза салған. Дұрысы – «жи-бэнь-го» деген үш иероглиф. Мағынасы – күн – түбір – ел. Қазақылау етіп жатықтау қайырсақ, «күн шы­ғатын ел» болады. «Жи-бэнь» иероглифтері Оңтүс­тік Қытай диалектісінде «я-пон» деп айтылады, ал жапонша «ниппон» деп оқылады екен. Елдің қазіргі ресми аты осы – Ниппон. Марко Поло заманынан бері жапон мемлекетінің бұрынғы Ямато атауы Япония болып өзгерген. Қазақтың жалпақ тілмен «жапон» деп жүргені қайта «жи-бэньге» жақынырақ  сияқты... Сонымен, бұлардың арғы бабалары осындағы аралдарға (ұзын саны 4 мыңға жуықтайды, негізгі ірілері төртеу – Хоккайдо, Хонсю, Сикоку, Кюсю) сырт­тан келді дедік. Қайдан келгенін біз анықтай алмаспыз. Жапондардың материктік Азиядан алып қалған (бәлкім, алып келген) мерекелерінің бірі – Көк­темгі теңесу күні. Мемлекеттік мерекелер қа­тарында, 21 наурызда аталады. Кәдімгі өзіміздің Нау­ры­зымыз сияқты. «Әлемге әйгілі» айдарының ая­сында жарияланған Корея туралы мақаламызда («ЕҚ», 2010, 30 сәуір) олардың өздері арғы баба­ларын Алтайдан тарататынын айтқанбыз. Корейлер мен жапондардың тарихи тамырластығы талас тудырмайды. Біз бұл арада олардың аралға келгенін айтқалы отырмыз. Халық тағдырын тарих қалып­тас­тырады дейді. Біздіңше, тарихтан да бұрын география көбірек қалыптастыратын сияқты. Жапонияның арғы-бергі тарихындағы ең басты оқиғалар да, ел ретіндегі ең басты сипаттары да алдымен оның гео­гра­фиялық орналасуына байланысты екені даусыз. Әдет­те Жапония мен Англияның өзіндік дара бітімін олардың аралдағы мемлекеттер екендігімен түсін­діріп жатамыз. Ал сол екі ел туралы жазған «Ветка сакуры» және «Корни дуба» атты кітаптары үшін кезінде КСРО Мемлекеттік сыйлығын алған тамаша публицист Всеволод Овчинников былай дейді: «Таң шапағы елін Азия материгінен бөліп жатқан Корей бұғазы Ла-Манштан шамамен алты еседей үлкен. Ерте замандағы басқыншылар үшін бұл өте елеулі бөгет болатын. Сол бөгет қоршап тұрған Жапонияны жатжұрттық әскерлер ешқашан басып ала алмаған». Мұны біз Құбылай ханның екі жорығынан да көреміз. Қытайды билеп тұрған Құбылай  жапон жерін жаулауға алдымен 1274 жылы аттанған. Күшті дауыл кемелерін жағалауға жақындатпай қойған соң кері қайтқан. Екінші жорығына жылдар бойы да­йын­далған. Жүздеген кемелер тұрғызған. Мың­даған жауынгер теңізшілер дайындаған. Ақыры 1281 жы­лы жорыққа шыққан. Құбылай флотилиясы аралға жақын қалған кезде жапон жағалауы жағынан адам айтқысыз алапат дауыл соғады. Сол дауыл Құбылай кемелерін қаңбақтай үйіріп, бірін де қалдырмай түгел суға батырады. Жапондар сол желді Ка­ми­кадзэ, яғни Жаратқан жіберген жел атайды. Арал жапондарды жат­­жұрттықтардың жаулап алуынан да, олардың дүниетанымдық, сенім-нанымдық әсер-ықпал­да­рынан да ғасырлар бо­йы қорғап тұрды. Мар­ко По­лоның: «Остров Чипингу – на востоке, в открытом море; до него от материка тысяча пятьсот миль. Остров очень велик; жители белы, красивы и учтивы; они идолопоклонники, независимы, никому не подчиняются», деп жазатыны бар. Расында да, 1945 жылға дейін Жапония ешкімнен жеңіліп көрмеген. Оны айтасыз, Мэйдзи реставрациясынан (1868-1912) кейін елде жаппай жаңғыру жүріп, жапон-қытай соғысынан соң Жапонияның Корея­ға толық билік жүргі­зе­тіні, Қытайдың бұларға Тайваньды басы бүтін беріп қоятыны да бар. Одан кейінгі орыс-жапон соғы­сы­ның қалай аяқталғанын, өткен ғасырдың 30-шы жылдарындағы ұлы экономикалық күйзе­ліс­тен кейін елдегі өкімет басына ұлтшылдық бағыттағы милитаристер келіп, жапондардың Маньчжурияға басып кіргенін, Қытай жерінің басым бөлігін, Корея мен Тайваньды оккупациялап алғанын өзіңіз жақсы білесіз. Сол кезде ғой Мұхтар Әуезовтің 1918 жылы «Япо­ния» деген мақала жазатыны, алаш баласына бұл елді: «Сол талаптың осындай жемісі әр жүректі осындай болсам деп үміттендіріп, екпін, жігер беріп, талпынтатын тарих жүзіндегі үлгісі мол бір сабақ», деп: «Осымен бұл күнде Япония тура күшею жо­лын­да, ылғи іске жаралған халық болды. Япония халқы – тарамыс жігерлі, зейінді жұрт», деп үлгі ететіні. Олардың осылай қалыптасуына елдің аралда орналасуы да, сол аралдың ылғи да бір қауіп-қатерден көз ашқызбайтын мекен болып шығуы қатар әсер еткен. Геологиялық тұрғыдан Жапония арал­дары – жас аралдар. Мұндағы жер бедері әлі де қа­лыптасу кезеңінде. Күші әлсіз жер сілкіну де­гендеріңіз мұнда күн сайын дерлік болып жатады, оның көбін жұрт елей де бермейді. Жапонияда жыл ішінде орташа алғанда бір жарым мыңдай жер сілкінісі тіркеледі. Шамамен әр ғасыр сайын қайталанып тұратын сұм­дық зілзалалардың жөні басқа. Айтқан­дай, кешегі сұмдықтарға қарап отырып, «Мына жа­пон­­дардың өзі зілзалаға ешқандай қайран қыла ал­мады ғой, бұларды өскен жұрт, мықты мемлекет дей­тіні қайда?» дей қалудың тіпті де жөні жоқ. Біріншіден, осындай күшті зілзаладан үйлер қираған жоқ. Үйлер цунами тол­қы­нынан қирады. Екіншіден, Жапония – қазірше жер сілкіну қаупін алдын ала ескерту жүйесі жасалған әлемдегі жалғыз ел. Сол жүйенің арқасында санаулы минөттер ішінде жаға­лау­дағы қаланың жүздеген мың адамдары биіктеу жерлерге жүгіріп шығып үлгерді. Цунами құр­бан­дарының көбі – шапшаң қозғала алмаған қарт адамдар. Жалпы, Жапония – қартайып бара жатқан мемлекет. Бала туу көрсеткіші осы дең­гейде сақталар болса, 2050 жылға дейін ел халқы қазіргісінің ширек бө­лігіне кемиді. Зілзала мен цунамиден ажал құш­қан­дардың салыс­тыр­малы түрде алғанда аз болуы жапондардың мектепте, жұмыс орнында жылдар бойы апатты жағдайда әрекет етуге жаттыққанының арқасы. Әйтпесе, су тү­гел­дей басып кеткен миллионнан астам тұрғыны бар қаладан қарық бо­л­ған­дар­дың саны жүз мыңдап са­налуы мүмкін еді. 1923 жылғы Канто зілзаласында бірнеше секундтың ішінде 254 мың үй қирап түскен, 150 мың адам қаза тауып, 3,5 миллион адам бас­па­на­сыз қалған. Сол жиыр­масыншы жылдарда Жапонияда болып қайт­қан орыс жазушысы Борис Пильняк: «Жапонның бүкіл тірлігі жер сілкінуге тіреліп тұр. Жер сілкіну жапон халқын дүние-мүлік алдындағы тәуел­сіз­дік­тен құт­қа­рып, олардың өмірінен зат атаулыны алып тастады: халықтың психологиясы оны лақтырып жіберді... Жапонның материалдық мәде­ниеті ерік-жігерге, жапон халқының жұмылған жүй­ке­сіне жиылды», деп жазған. Көшіп-қонып жүрген ша­ғын­да біздің қазақ та дүние-мүлік дегеніңді жинай бермейтін еді ғой. Құрып кетеді-ау, көзі жоғалады-ау деген ойдың өзі жапондарды зат атаулыға басқаша қарауға мәж­бүр­лейтіні мәселенің бергі жағы. 1995 жылы барға­ны­мызда Нагасакиде бір жапон отба­сын­да қонақта бол­ғанымыз бар. Профессор тұратын үйдің тарлығына бір таң қалдық, үйде ештеңе жоқ­ты­ғына екі таң қал­дық. Бәрі татамиде жатады екен. Көрпе жиятын бір шкаф, киім ілетін бір шкафтан басқа дәнеңе көзге түсе қоймады. Тамақ үстелінің өзі кәдімгі біздің аласа жозымыз, ас ішіп болған соң оны қабырғаға сүйей салады. Жетпісінші жылда­рын­да барған жапон сапа­рынан «Тырау-тырау тыр­налар» атты тамаша кітап жазып қайтқан Әбіш Кекіл­баев­тың: «Бөлмеге енген соң шыпта татамидің үстіндегі төрт бұрышты жіңіш­ке столдың қасындағы ала­қан­дай-алақандай шүберек бөстекке отырасыз. Ұятқа қалғыңыз келмесе, аяғы­ңызды көсіліп, не бір жағыңызға жантайып сұлай кет­пеңіз, салмағыңызды екі тізеңізге салып, жүгініп оты­рыңыз. Сәл ғана шы­да­саңыз, жапондар шетелдіктерді көп азапқа салмай, амандық-саулық сұрасқаннан кейін өз қола­йы­ңызға қарай отыруыңызға рұқсат етеді. Жапондар өз үйіне қонақ шақыра бермейді, әлгіндей аядай бөл­ме­де көп қонақтың бәрібір жайы табыл­май­ды», дейтіні содан. Әбекеңнің: «Қазақтан кейінгі амандық-сау­лықты ұзақ сұрасатын халық жапондар ма деп қал­дым. Қазақ­тардың шұрқыраса аманда­суының сыры кең далада арасы алшақ-алшақ отырып, жиын-тойда, не мал жоғалтып, жолаушы кетіп бара жатып кездеспесе, бір-бірімен көп жолыға бермейтін сирек ұшы­расуда жатса, ал жапондардың ұзақ аман­дасуының сыры тағы да әлгіндей тар баспанада жа­тыр. Қоңсы отырғанмен бір-бірінің ошақ басын көре бермейтін болғандықтан, көңілдерінің түзу екенін көшеде кездескенде білдіріп қалады; әсіресе қоштас­қан­да қайта-қайта иіліп-бү­гі­ліп, тағзым етіп, бірін бірі ұзақ уақыт жібермей қоя­ды», дегені де дәл байқау. Өздері «Жапондардың электр­лі техникасы киімінен жақ­сырақ, киімі тама­ғы­нан  жақ­сырақ, тамағы баспа­насынан жақсырақ», деп әзіл­дей­тін көрінеді. Ал мә­селенің арғы жағы құрып кетемін-ау, көзім жоға­лады-ау деген ойдың өзі жапон­дарды өмір­дің өзіне басқаша қарауға мәжбүр­лей­тінінде. Жанар­тау­­лар­дың атқы­лауы, жердің сілкінуі, судың тасуы, қар­дың көшуі, дауылдың соғуы жүздеген жыл­дар бойы жа­пон­дардың бойында ерлік, шыдамдылық, ұстам­дылық, етітірілік қалыптас­тыру­мен келеді. Жаңағы табиғат катаклизмдері сонымен бірге халық­тың бойында табиғатқа мойынсұну, белгілі бір дәре­жеде шара­сыз­дық, тіпті фатализм де қалыптастыруда. Өмірдің бағасын білгендіктен де жапондар тір­ш­іліктің әр сәтін қастер тұтады. Жапон поэзия­сы­ның тұла бойы тұнған бір сәттік суреттер. Хайку атты жаңа жанр жасап кеткен ұлы Басёнің мына өлеңіне қараңызшы. Иә, өлең. Хайку небәрі үш жолдан тұрады. Бүкіл өлең сөзі дәл 17 буын болуы керек. Амалсыз орысшасын аламыз енді. Старый пруд. Прыгнула в воду лягушка, Всплеск в тишине. Болған-біткені осы. Ескі тоған. Құрбақа суға шолп етті. Ты­ныш­тық дір етті. Ұйқасы да жоқ. Ырғағы да жоқ. Бірақ бәрібір сурет көз алдыңызда қалып қояды. Будда ілімінде дыбыс пен тыныштық ерекше фи­лософиялық мәнге ие. Ол екеуінің от пен судай кереғар­лы­ғы­нан ғана емес, ол екеуінің бірінен бірі шығатындығынан. Ды­быс – тыныш­тық­тан. Мына өмірдегі­нің бәрі тылсымнан, қуыстан шығады. Со­нымен бірге тыныш­тық та дыбыстан. Ды­быс болмаса ты­ныш­тық та сезілмес еді. Тыныштық – мәң­гі­лік. Бірақ сол тыныш­­­тық­тың өзі ауық-ауық бұ­зы­лып тұрмаса, мәң­гі­лік­тің де мәні ша­ма­лы... Жаңағы құрбақа кенет суға шолп етпесе, бізді сол ескі то­ған­ның елжіретердей суреті де жалық­ты­рып жіберер ме еді, кім білсін? Жа­лық­тыру демекші, жапон графи­касынан да, жапон ди­зайнынан да сим­метрияны жолық­тыра алмайсыз. Симметрия – жапон үшін қай­талаудың, жұптасудың белгісі. Оларда бәрі де асимметрияға құрылған. Жай ғана үстел үстіндегі гүл салған вазаның өзін олар сәл шетке ысырып қояды. Екінші адамның оны тағы бір тұсқа апарып қоюы мүмкін. Үшінші адам басқа бір тұсқа қоя алады. Сөйтіп, үстел мен ваза деген екі-ақ нәрсенің өзі­нен бәленбай түрлі дизайндық шешім жа­салады. Ал біз ғой көзбен өлшеп тұрып жаңағы вазаны дәл ортаға апарып сарт еткіземіз. Енді оны қайта қозғаған адам ештеңені шамалай алмайтынның дәл өзі болып шыға келеді. Жапония жерін өз көзіңмен бір көрмейінше жапон жанын ұғыну, сезіну қиын болар, тегі. Шынын айтқанда, біз Жапонияның сыртқы суретін ғана білеміз. Біздің білетініміз – Фудзияма тауы, сакура гүлі, гейшалар, олардың кимоносы, жүрек жұтқан самурайлар, сумо мен каратэ, шай құю рәсімі мен икэбана... Оның өзін шала-шарпы білеміз. Мысалы, Жапонияға барып-қайтқан жол­дас­тарына жігіттер «Гейшалар қалай екен?..» деп әзілдеп жатады. Гейша дегенің кәдімгі жезөк­ше­нің өзі сияқты. Олардың Жапониядағы аты – юдзе. Ал гейша – жапон мәде­ниетінің биік үлгілерінің бірі. Атауы «өнер перзенті» деген мағына беретін «гейко» сөзінен шыққан бұл мамандықты игеруге оншақты жыл кетеді. Өйткені, гейша ерекше білімді болуға тиіс, кез келген тақы­рыптағы әңгі­ме­ні жалғастырып әкету, қонақтардың көңілінен шығатындай әзілдесе білу, ән айту, би билеу, сурет салу, шай құю өнері, қимыл-қозғалыс пластикасы, киіну мәдениеті, қысқасы тән сұлулығы мен жан сұлулығының жарасымы – осының бәрі бүгінгі таңда дәстүрлі құндылықтарды сақтаудың бір кепіліне айналып отыр. Всеволод Овчинников жо­ғары­да аталған кітабында гейшамен кездесу кезінде сынау мақсатымен Бо Цзюйи шумағының ал­ғаш­қы екі жолын қағазға түсіргенде гейша кейінгі екі жолын бірден-ақ жазып бергенін айтады. Ал Бо Цзюйи осыдан мың жылдан астам уақыт бұ­рын өмір сүрген ақын. Гейшалардың қашанда өсу, жетілу жолында жүретіні жалпы жапон­дықтарға тән. «Фудзи тауының 36 көрінісі» атты ғажайып серияның авторы – ұлы суретші Кацусика Хоку­сай­дың: «Көзі­ме түскен нәрсе­нің бәрінің суретін салу құмарлығы маған алты жастан бастап ты­ныш­тық бермеді. Елу жасымда әр түрлі талай шығарма тудырған сияқты едім, бірақ еш­қай­сысына көңілім толмады. Нағыз еңбек жетпіс жас­тың шамасында басталды. Таби­ғат­ты шындап енді-енді жетпіс бес жасымда ғана түсініп келе жатырмын. Со­ған қарағанда сексенімде біршама тереңдік таны­тар үмітім бар, тоқсанға дейін сол мүмкіндігімді жан-жақты ұштап дамытуға тиіспін. Жүз жасымда менің түсінігім шын мәніндегі көркемдік түсінік деп мақтанышпен жариялай ала­тынымда дау жоқ. Ал егер маған жүз он жас бұ­йыр­са, жаратылыс сырын сон­шалық жете, шынайы тани білетіндігім әр сызығым мен ноқатымнан күлім қағып тұрар еді», дегені бар. Жапондардың қабылдампаздығы жайында көп айтылған, көп жазылған. Иә, экономикадағы мо­дер­­низацияға байланысты айтар болсақ, олардың қабылдампаздығына дау жоқ. Әсіресе, соғыстан кейінгі жылдарда жапондар шет елдерден дайын технологияны талай сатып алған. Алайда олар тек пішінді қабылдайды, мазмұнды оңайлықпен қа­был­дай қоймайды. Рухани мәдениетке келгенде жапондар барып тұрған консерваторлардың дәл өзі. Мұнда әлі күнге жастардың негізінен ата-ана­лардың айтуы бойынша үйленетіні, тұрмысқа шығатыны соның бір көрінісі. Қоғамдағы ер кісі рөлі жөніндегі түсінік те солай. 1993 жылдың 9 маусымында император Акихито мен императрица Митиконың неке қию рәсімінен кейінгі өткі­зіл­ген алғашқы баспасөз мәслихаты монархистердің бәрінің төбе шашын тік тұрғызған. Сонда­ғы­лары... принцессаның күйеуінен тоғыз секундқа ұзақ сөйлегені екен. Одан кейін бүкіл жапон қоға­мы жабылып жүріп императрицаны бойын сәл еңкіштеу ұстауға мәжбүрлейді. Сондағылары... бойының күйеуінің бойынан 3 сантиметрге биіктігі екен. Ақыр аяғында ел парламенті Конс­тит­у­цияға тақ мұрагері әйел адам болуы мүмкін деген түзету енгізу мәселесін көтеруге мәжбүр болады. Сондағылары... принцессаның жалғыз перзенті қыз бала екендігі. Абырой болғанда, 2006 жылдың қыркүйек айында жапон атаулы Жаратқан иеден жалбарынып сұраған ақжолтай хабар жетті: принцесса ұл бала туды. Император отбасында қырық жыл бойы ұл бала болмағанын ескерсеңіз, жапон­дардың қуанышын әбден-ақ түсіне аласыз. Жапон жұртының ерекше сабырлылығы кө­бі­не-көп діннің ол қоғамдағы орнымен де бай­ла­нысты. Мұнда халықтың негізгі бөлігі екі дінді – синтоизм мен буддизмді қатар ұстанады. Елдің өзі­нің түпкі діні – синтоизм. Буддизм әуелде Үндістанда пайда бол­ғанымен Жапонияға конфуцийшілдікпен қосы­лып, алтыншы-сегізінші ғасыр­ларда Қытайдан келген. Синтоизм жапондар бо­йында дүниеге, табиғат­қа, адамдар арасындағы қа­рым-қатынастарға өзгеше көзқарас қалып­тас­тырды. Ол дін бұл ұлтты табиғат сұлулығына сергектікке, тазалыққа, ең бастысы – ойшылдыққа, өзінің жан дүниесіне үңілуге үйрет­кен. Синтоистік храмдардың қай-қайсысына барса­ңыз да аяқ астыңыздағы жол қиыршық тастармен көм­керіл­генін көресіз. Әуелде шықыр-шықыр етіп, зықы­ңыз­ды шығарады. Асфальттап тастаса қайте­ді екен деп те ойлауыңыз мүмкін. Жоқ, өйтуге болмай­ды. Жаңағы жүйке жұқартатын шықыр сәлден кейін-ақ сіздің миыңыздан басқа нәрсенің бәрін қуалап шыға келеді. Сіз храмға бара жатып мына қара жердің бетінде не жатқанын ойлайсыз, бара-бара өзіңіздің не үшін жер басып жүргеніңіз жөнінде ойланасыз... Синто адамдарды өмірге бейімделе білуге шақырады. Мұның өзі жапон­дар­дың кез келген жаңалықты жатсынбауына, жаңару атаулының бәрін ұлт дәстүрімен жарастырып ба­рып қабылдауына септесуде. Ал будд­а­шыл­дықтан жапондар ең алды­мен мына дүниенің жалған­дығы, тіршіліктің тұрақ­сыз­дығы мен өтпелілігі идеясын алған. Жапон­дар­дың торқалы тойды синтоизм рәсімдерімен, топы­рақ­ты өлімді буддизм рәсімдерімен өткізетіні сон­дық­тан. Ең бастысы – бұлар екі діннің жарасымды жымдасуына қол жеткізе алған. Ең жақсысы – бұлар дінге түсіп те кетпейді, діннен күсіп те кетпейді. Дін жапон үшін әрі тарих, әрі дәстүр, әрі өмірдің өзі. А.Масловтың «Дзэн самурая» деген кітабын оқып отырсаңыз синтоның  ұстанымы бойынша микидо (император) аспан рухтарының перзенті, ал әрбір жапон одан бір саты төмен тұратын рухтар – ками­дің перзенті. Содан барады да әр жапон аруақтар аманатына адал болуға тырысады. «Ар ұялар іс қылмас ақыл зерек» деп Абай айтқандай, ар ұялар іс қылса кешегі самурайлардай харакири жа­са­маған­мен, қазіргі жапондардың ағайын-туғаннан алыстап, басқа қалаға көшіп кететін кездері де көп көрінеді. Олардың кез келген іс-әрекетінен, жүріс-тұрысынан, сөйлеген сөзінен бір жағынан бабалар алдындағы, екінші жағынан балалар алдындағы жауапкершілікті сезінесіз. Жапон қоғамының кәдімгі сырт-сырт со­ғып тұр­ған сағат тетігіндей қызмет ететіні сондық­тан. Жапон жерінде ұрлық-қарлық, зорлық-зомбы­лық ілуде бір кездесетіні сондықтан. Есіл тасып, ел сасып дейтіндей қазіргі күндерде де жапон халқы­ның адам­затты айран-асыр қалдырған парасаттылық танытатыны сондықтан. Жапон елінің сын сағатта жұмылған жұ­дырықтай түйіліп, ұлы апаттың зардабымен күрес­ке ұлт болып ұйысып тұрғаны сондықтан. «Жапонияны қайта қалпына келтірудің ендігі жауапкершілігі біздің мойнымызға түсіп отыр. Біз, жас ұрпақ, бірлесеміз де қажымай-талмай еңбек етіп, бұл трагедияны еңсереміз», дейді Интернет бетіндегі бір мақалада 24 жасар аспирант Мамико Симидзу. Дәл солай боларына сенеміз. Мұхтар Әуезов жиырма жасында-ақ дәл айтқан: жапондар «ылғи іске жаралған халық», «тарамыс жігерлі, зейінді жұрт». Мұндай жұрт қандай қиындықты да жеңбей қоймайды. P.S. Әңгімемізді түйіндердің алдында еліміз астанасын қайткенде де сейсмикалық қатері бар Алатау баурайынан жер сілкіне қоймайтын Арқа төсіне алып келген шешімнің қандайлық мәнділігін Жапония жеріндегі осы апат тағы бір танытып тұрғанын да еске сала кетуді артық санамадық. Айтқандай, біз осы мақаланы жазып бола бергенде, сәрсенбіден бейсенбіге қарайтын түнде, Астана уақытымен 02 сағат 19 минөтте Еуропа сейсмологиялық орталығы эпицентрі Қазақстан мен Қырғызстан шекарасында, Бішкектен 33 шақырым жерде болған күші 4 балдық жер сілкінісін тіркеді. Бетін әрі қылсын!  Дегенмен, сақтансақ – сақтайды.