Өзінің өмір жолын ғылымға, жастардың оқу-тәрбиесіне арнаған педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Бүвихан Алахунованы шәкірттері құрметтеп, мақтан тұтады. Сондай-ақ қазақ халқының мейрімін сезініп, салт-дәстүрін білу арқылы өмір деген айдындағы сапары сәтті болған ана да бүгінгі өміріне дән риза.
Бүвихан Ұйғыр ауданының Үлкен Ақсу ауылында дүниеге келген. Оның балалық шағы шаш ал десе, бас алған қылышынан қан тамған қуғын-сүргін заманына дөп келіпті. Тарих парағына нәубет жыл ретінде жазылған 1937-1938 жылдардың ойранын кінәсіз бала Бүвихан да бастан өткереді. Әкесі, диірменші Алахун жеті ұл-қызын әйелі Хурсимаханға тапсырып, сол жылдардың құрбаны болып кете барады.
– Отбасымызға қара бұлт үйірілген сол шақта мен небәрі бес жаста едім, – дейді Бүвихан апай. – Әкем есімде қалмапты. Әйтеуір, анамыздан оның көзі ашық, көкірегі ояу, мейірбан адам болғанын білеміз. Мамыражай бір күні бейқам еңбек етіп жатқан диқан ұйғырлар аяқ астынан казак-орыс отряды келе жатыр дегенді естіп, дүрліге тауға қашады. Жұртпен бірге әкем де қалың ағашқа бой тасалайды. Жол бойы халықты қаруларымен қорқытып жеткен қандықол қарақшылар ауылға келіп, ер-азаматтарды таппай, ақыры олардың бой тасалағандарын естіп, іздеріне түседі. Кейін қолға түсіріп, бала-шағасымен қоштасуға да мұрша бермей алып кетеді. Олардың арасында әкем Алахун да бар екен.
Бұл – 1938 жылдың ақпан айы көрінеді. Жазықсыздан жазықсыз айдалғандардың соңына жылап-сықтаған әйелдері мен шырылдаған балалары нала айтып қала берген. Сол күні кішкентай Бүвихан екі әпкесімен бірге көрші ауылға қонақтап барып, қайтар жолда қарақшылар Үлкен Ақсудан өтетін көпірді тас-талқан етіп бұзып кеткендіктен, өзеннен өте алмай, сол ауылда қалып қойыпты. Содан әкелерін қайтып көре алмайды. Ауыртпалық аналарының иығына түседі. Алахун зайыбына «Балаларды оқытып, сауатты азамат етіп өсір», деп аманаттаған екен. Кейін жеті баланы оқытып жеткізу де Хурсимаханға оңайға түспейді.
– Үлкен ағам Әбдужәлил де біраз қиындықты бастан өткерді. «Халық жауының баласы» деп Шарын ауылында мектеп директорлығынан босатыпты. Содан басынан қан сорғалап сүйретіліп кетіп бара жатқан әкесіне аяғындағы киіз етігін шешіп берген деп комсомол қатарынан шығарылады. Екінші ағам Әбубәкір қорлыққа шыдамады ма, әлде өзі ел қорғауға атсалысқысы келді ме, әйтеуір, соғыс басталған жылы сұранып, майданға аттанады. Кейін бір аяғынан айрылып, жараланып қайтты. Өмірдің ағыны қатты толқынында ештеңеге мойымай, керісінше, қайраттана түскен қайсар анамыз әрқашан балаларына «Балаларым, жақсы оқыңдар! Қандай жағдайға тап келсеңдер де адал болыңдар. Адал іс, адал еңбек қана бәрін жеңеді», деп айтып отырушы еді. Сол дегенін уақыттың өзі дәлелдегендей, – дейді Бүвихан ана.
Сұхбаттасымның сөзін бөліп, балалық шағында болған қызықты оқиғаларды есіңізге түсіре аласыз ба, деп сұрадым. Арманмен Алматыға аттанып, Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогика институтының қазақ тілі мен әдебиеті факультетіне түскен. Оның мұғалім болуына кезінде сабақ берген белгілі ақын Зияш Қалауованың әсері болыпты. Апайдың айтуынша, ұстазының сыпайылығы, көркемдігі, асқан мәдениеттілігі ұстаз болуға жетелеп, әдебиетке деген қызығушылығын оятқан. Сонымен бірге, анасының «Мұғалім болыңдар, мұғалім – адам жанының емшісі», дегені де өз ықпалын тигізгені анық. Себебі, отбасындағы жеті ұл-қыздың бесеуі мұғалім мамандығын тегін таңдамаса керек.
Институтта оқып жүргенде тарих факультетінде оқитын Хаким Машуров атты жігітке тұрмысқа шығады. Диплом алысымен қайта ауылға, Ұйғыр ауданының Кетмен ауылына келіп, қазіргі Мәшүр Жәлилов атындағы мектепте қазақ, ұйғыр тілдері мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі болады. Күйеуі тарихтан сабақ береді. Кейінірек ол кісі мектеп директорлығына дейін көтеріледі. Ал Бүвиханның өзінің республикадағы ұйғыр мектептерін бағдарлама, оқулық, оқу-әдістемелік нұсқаулықтармен қамтамасыз етуде атқарған жұмыстары біршама көрінеді. Ұйғыр мектептеріне арналған «Әліппе» (1 сынып), «Әдебиет» (7 сынып) оқулықтарының және 120 баспа табақтан астам оқу-әдістемелік құралдарының, ғылыми мақалалардың авторы екен. Ол 1972 жылы кандидаттық диссертация қорғап, доцент атанады.
Танымал әдіскер ғалым Бүвихан Алахунованың ғылыми жетекшілігімен ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Ұйғыр мектептеріне арналған телерадио хабарлар жүргізіп, мұғалімдерге лекциялар оқумен қатар, қоғамдық жұмыстарға да белсене қатысады. Кезінде ұстаз-ғалым Елбасының қабылдауында болып, біраз көкейкесті мәселелерді ортаға салып, өз ой-пікірлерімен бөліседі. Сонымен бірге, қазақтың маңдайалды зиялыларымен көп жылдардан бері араласып, екі арадағы сыйластық пен достыққа жол салынады.
Б.Алахунова «Еңбектегі ерлігі үшін» медалінің иегері. Педагогикалық қызметтегі ерекше еңбегі үшін «Ыбырай Алтынсарин» медалімен, «Қазақ КСР халыққа білім беру ісінің үздігі», «КСРО оқу-ағарту ісінің үздігі» белгілерімен, Қазақстан Республикасының Құрмет грамотасымен марапатталған.
Өмірін ғылымға, оқу-тәрбие жұмысына арнаған Бүвихан – төрт баланың анасы, он немере, сегіз шөберенің сүйікті әжесі.
– Бәрiнен де мен өзімді бақытты ұстаз сезінетініме қуанамын, – дейді ол. Бұл менің өмірімді босқа өткізбей, ұрпақ тәрбиелеуде жемісті еңбек еткенімді білдіреді. Шәкірттерім мені мақтан етіп жүрсе, менің де мақтан тұтар шәкірттерім көп. Ұстаз үшін шәкіртінің жемісті еңбегін көру бақыт. Марқұм жұбайым да республикамыздың оқу-ағарту саласында ұзақ жыл еңбек етті. Алғашқы еңбек жолын мұғалімдіктен бастаған ол жауапты қызметтер атқарды. Әйтеуір, көңілге демеу болары – балалары мен немерелері әке арманын орындап, өмірден өз орындарын тапты. Ана үшін бұл да үлкен бақыт.
Шамшидин АЮПОВ.
Алматы облысы.