Мемлекеттік тілді дамытуға тиісті мекемелер мен министрліктер, оның қолдану аясын кеңейтуге жауапты адамдар Алматыдағы «Достық үйі» ғимаратындағы дөңгелек үстел басында тоғысты. Онда «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының» орындалуы сөз болды.
Басқосуды Мәдениет вице-министрі Ғазиз Телебаев жүргізіп отырса, жиынға Білім және ғылым вице-министрі Мұхамедқали Сарыбеков те қатысып отырды.
Алдымен сөз кезегін алған «Қазақ тілі» қоғамының президенті Өмірзақ Айтбайұлы соңғы бағдарлама мен оған дейін болған бағдарламалардың орындалу жай-жапсарына қысқаша тоқталып өткеннен кейін Ы.Алтынсарин атындағы педагогика академиясының президенті Асқарбек Құсайынов өз сөзін осы елдің азаматымын деп есептейтін әрбір адам «Мемлекеттің тілдің мәртебесін дамытуға қандай үлес қостым» деп айта алады деген сауалмен бастап, одан әрі осы он жылда қыруар істер атқарылғанын нақты деректермен дәйектеуге ұмтылды. Осыдан он жыл бұрын мемлекеттік тілді меңгергісі келетіндер «методикалық оқу-әдістемелік құралдары мен сөздіктер жоқ» деген уәжді алға тартатын болса, енді ол олқылықтардың орны толғанын атады. Тек соңғы жылдардың өзінде терминология комитеті 600-ден астам терминді бекітіп, экономиканың барлық салалары алғаш рет 31 томдық терминологиялық сөздік шығарғанын мәлімдеді. Оны жасауға 500-ге тарта салалық мамандар тартылыпты.
Сондай-ақ А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының директоры Шерубай Құрманбай ғалымдардың мемлекеттік тілді дамытуға қосып жатқан үлесіне де, кемшілігіне де тоқталса, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының орынбасары Сұлтанәлі Балғабаев мемлекеттік тіл мәртебесі ең үлкен қол жеткен жетістігіміз екендігін айта келіп, Ақмола мен Қостанай облыстарында қазақтар қатары 70-80 пайыз болса да әлі күнге дейін мемлекеттік тілде мектептер ашпаған ауылдар бар екендігін, қазір де мәселе сол күйінде қалып отырғанын қынжыла мәлімдеді. Қазақстанда қазақ мектебі жоқ ауылдардың тізімін жасап, мәселені зерттеу керектігін, облыстық тіл басқармалары мен облыстық білім басқармалары бірлесе отырып, әрбір ауданда қанша елді мекен бар, оның қаншасында қазақ мектебі әлі ашылмағанын анықтау және неге ашылмады деген сұрақтың жауабын іздеу қажеттігін көтерген ол Тіл комитеті мен Білім және ғылым министрлігінің мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеруде бірлесе әрекет ету мәселесін де баса айтты.
– Қазір Тіл комитеті Мәдениет министрлігіне қарағанымен, көп мәселелер – балабақша мен мектептер де, жоо да Білім және ғылым министрлігіне тиесілі. Сондықтан бұл жерде Білім және ғылым министрлігінің ықпалын, беделін күшейту керек. Үшінші мәселе – мемлекеттік білім гранты білімге беріле ме, бөлімге беріле ме, – деген Балғабаев қазақ мектептерін бітірген түлектердің жоғары оқу орындарына қабылдануы қиын екендігін нақты мысалдармен атады.
Тіл мәселесін ешуақытта назардан тыс қалдырмайтын ақын Мұхтар Шахановтың, Асылы Османның сөздері де көп адамның көкейіндегісін тапты.
Сондай-ақ мәжіліс барысында «Алаш үні» ҚБО құрметтті төрағасы Советхан Ғаббасов пен А.Сәрсенбаев атындағы қордың жетекшісі Айдос Сарымның сөздері мен ұсыныстарының да қаперге алатын, келешекте кәдеге асыратын тұстары бар екендігін жиналғандар қуаттап отырды.
Түйіп айтқанда, мәжіліске жиналған зиялы қауымның ойы – Мемлекеттік тіл туралы Заң қабылданбай, қазіргі кемшіліктердің оңға бет бұрмасын алға тартады. Олардың ойынша, әлі күнге дейін іс-қағаздарын қазақ тіліне көшірмеген мекемелерді тәртіпке шақырып, ұлттық компанияларды басқарып отырып та, ана тілінен мақұрым қалған лауазым иелерінен мемлекеттік тілді меңгеруді талап ету қажет дейді.
Жиында «Адам қанша биік болса да – Заң астында, тал қанша биік болса да – Күн астында» дейтін Тибет тәмсілі де айтылды. «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының» орындалуында олқы тұстар болса – бұл шенеуніктердің солқылдақтығынан дейтін де пікірлер болды.
Ал жиынды өткізуге мұрындық болған Мәдениет министрлігі атынан дөңгелек үстел басында айтылған барлық ұсыныстар мен пікірлерді жерде қалдырмауға вице-министр Ғазиз Телебаев жиналғандарға уәде берді.
Айнаш ЕСАЛИ, Алматы.