Діни экстремизммен күрес күшейтілуі тиіс

Қазіргі таңда діни-ахуал жағ­дайында жалпы экстремизм деген терминге зерттеушілер ортақ бір нақты мазмұн беретін балама сөз тапқан жоқ. Әр ғалым өзінше сөз саптайды. Бір анығы, қоғам үшін бұл – үлкен қауіпті құбылыс. Енді осы экстремизмнің мағынасын объективті түрде түсіндіріп көре­лік. Экстремизм (ехtгеmus) деген латын тілінен енген термин, сөз­дік мәні соңғы, шеткі деген мағы­наны білдіреді, ал саяси мағы­на­сы шектен шыққан көз­қарас пен іс-әрекет арқылы ерекшеленетін күрделі әлеуметтік феномен. Соны­мен қатар, бұл – тікелей немесе жанама түрде парламенттік демократияны жоққа шығаратын саяси қызмет түрі. Экстремизмнің негізгі белгілері: біріншіден, мемлекетте диктатура орнатуды ашық жариялайды, яғни бұл дегеніңіз елдегі азама­т­тардың саяси және азаматтық құқықтарын кемсіту; екіншіден, елдегі конституциялық кұрылым­ды үзілді-кесілді мойындамайды, оны зорлық-зомбылық күшімен жоюға және билікті заңсыз басып алуға ашық түрде насихаттайды; үшіншіден, заңсыз қарулы жасақ­тар құрады; төртіншіден, елде әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, тіл және діни алауыздықты қоздыра­ды, сонымен қатар, осы ерекшеліктер бойынша азаматтардың құ­қығын шектеуді мақсат етеді; бесіншіден, елде белгілі бір ұлттың немесе діни конфессияның тота­литарлық режімін орнатуға ұмтылады. Сонымен, «діни экстремизм» дегеніміз – қоғамдағы дәстүрлі діннің құндылықтарын жоққа шығару. Дәстүрлі дінге жат «идеяны» белсенді насихаттау. Зайырлы қоғамға қарсы әрекет ету. Қоғамға белгілі бір діни конфессия бойынша өз түсініктері мен көзқарастарын насихаттау. Жоғарыда аталған іс-әрекет­терді жасайтындарды, сәйкесін­ше, экстремистер дейді. Соңғы жылдары экстремистер өз мақсат­тарына жету үшін «қанды террорлық» әрекетті құрал ре­тінде қолданып, әлем жұрт­шылығын алаң­датып отыр. Айтқандай, экстремизм­нің қай түрі болса да тұтас әлемге, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігіне, елдің аумақ­тық тұтастығына, азаматтардың құқы­ғына және бостандығына үлкен қауіп төндіреді. Кез келген ел үшін діни экстремизмнің ең қауіп­ті түрі – діни ұранды бүр­кемелеп ұлттар және діндер арасына от қойып, шағыстыру. Оның арты үлкен қақтығыстарға әкеледі. Діни экстремизмнің негізгі мақсаты – өз дінінің басқа діни конфессияларға басым екенін мәжбүрлі түрде мойындату. Одан қала берді, халыққа өз діндеріне сай құқықтық нормаларды жасап, бөлек мемлекет құру. Діни экстремизм – діни фана­тизмнің шектен шыққан түрі. Кез келген экстремизмнің мәні – олардың пікірлеріне қосылмаған­дарға зорлық-зомбылық көрсету. Діни экстремизм әлемді өздерінің шектен шыққан көзқарасы мен діни фанаттық идеологиясына сәйкес қайта құруға тырысады. Діни экстремизм – терроризмнің ең соңғы сатысы. Біз өмір сүріп отырған әлемде діни экстремизм қанатын кеңге жайып, халықара­лық деңгейге жеткен. Дәл қазіргі уақытта халықаралық экстремизм және терроризммен тиімді күресу үшін әлемдік қоғамдастықты бірігіп күшейту қажет. Әлем­дегі кез келген мемлекет бұл кесапатқа қар­сы күресті жеке өзі жүргізуі өте қиын. Осыған бай­ла­нысты 2006 жыл­ғы 8 қыр­күйек­те БҰҰ Бас Ассамблеясы «Ға­лам­дық террормен күрес» стра­тегиясын қабылдады. Бұл құжат­та БҰҰ-ға мүше мемлекеттер экстремизм мен терроризмнің барлық пішінін бір жақты айып­тайды және осыған қарсы тығыз ынтымақтастық арқылы әрекет етуге дайын екендігін көрсетеді. Стратегияны әр мемлекет шы­найы түрде іске асырып жатса, діни экстремизм мен күрес шын мәнінде өз нәтижесін берер еді. Елімізде 2005 жылдың 18 ақпанында «Экстремизмге қар­сы іс-қимыл туралы» Заң қабыл­дан­ды. Осы заңның 10-бабы «Қазақ­стан Республикасы мемлекеттік органдарының шет мемлекеттер­дің органдарымен және халықар­а­лық ұйымдармен экстремизмнің алдын алу, анық­тау және жолын кесу сала­сын­дағы өзара іс-қимылы» деп ата­лады. Осы бап жоғарыда аталған БҰҰ-ның «Ғаламдық террормен күрес» стратегиясына сәйкес еді. Демек, еліміз аталған стратегиядан бір жыл бұрын қабыл­данған заңы арқылы экстремизм мен терроризмге қарсы басқа мемлекеттермен бірігіп күресуге әбден дайын. Қазақстан өзі тарапынан ай­мақтық бейбіт өмірді, қауіпсіз­дік­ті және тұрақтылықты қам­тама­­сыз ету, сонымен қатар, демокра­тиялық, әділ және ұтым­ды саяси, экономикалық халық­аралық тәр­тіп орнату үшін қолынан келген­нің бәрін жасап жатыр. Соның бір мысалы ретінде Қазақстанның 1996 жылы «Шанхай бестігі» деген атаумен құрылып, 2001 жыл­дың 1 маусымынан бастап Шанхай ынтымақтастық ұйымы атал­ған құрылым аясындағы экстре­мизм мен терроризмге қарсы нақ­ты іс-шараларын айтуға болады. Қазақстан өзі мүше болып табылатын Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы аясында да халық­аралық экстремизммен күресін жалғастыруда. 2000 жылы ТМД-ға мүше мемлекеттер арнайы антитеррорлық орталық құрған. Орталық ТМД-ның арнайы сала­лық органы болып табылады және ТМД-ға мүше мемлекет­тердің құзіретті органдарының арасындағы байланысты үйлес­тіруді қамтамасыз етеді. Сонымен, соңғы жылдары экстремистік және террорлық әрекеттер әлем елдері үшін жаңа мыңжылдықтың бас ауруы болып отыр. Әлемдік қоғамдастық аталған жаhандық проблеманы шешу жолында күш біріктірмесе, бұл қатер белең ала түсуі әбден ықтимал. Осы орайда қауіпсіз­дікті қамтамасыз етуде адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау мемлекеттің бірден-бір негізгі бағыты болып табылады. Қорыта айтқанда, жаңа заман жағдайында, яғни конфессиялық топтардың саяси қайшылықтары кезінде жоғарыда аталған мәселе­лер ерекше маңызға ие және оларды еңсеру барысында Қазақ­станның саяси-құқықтық құры­лы­мы мен ұлттық ерекшеліктері есепке алынып отыруы тиіс. Жексенбай ДҮЙСЕБАЕВ, Мәжіліс депутаты.