Жақсы туар көп үшін

Ағынды судың арынды толқыны серпіп, сы­наптай сырғып өтіп бара жатқан өмірдің қалған ізіне қайырылып бір мезгіл қарай қалсаң, талай жақсы да жасампаз адамдар бейнесі көз алдыңнан елес болып өтіп жатады. Олардың кескін-келбеті, сөйлеген сөзі, атқарған істері, қоршаған ортасы еріксіз қия­лыңды қиянға жетелейді. «Көкіректегі көрікті ой» (Абай) сыртқа шығып, не айтыла, не жазыла бастаса тұздығы тапшы тамақтай болып қалуы да мүмкін-ау. Айтайын деген әңгімем «Жетісу­дың жұлдызы» атанған, халқына қалтқысыз 55 жыл еңбек еткен Зылиха Тамшыбаева туралы болмақ. Ол – ерен еңбектері үшін бірнеше мара­паттарға ие болды. Атап айтқанда Социалистік Еңбек Ері, екі мәрте Ленин, Еңбек Қызыл Ту, «Октябрь рево­люциясы», «Құрмет», «Парасат» ордендерін алды. КОКП ХХII, ХХIV, ХХVII съездерінің, сондай-ақ Қазақ­стан Компартиясының съездеріне делегат болып сайланып, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі V, Х, ХI, ХII шақы­рылымының депутаты, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің ХI шақырылы­мының төраға орынбасары қызметін атқарды. Зылиха Жанболатқызы 1936 жылы 5 қазанда Түлкілі тауының сілеміндегі Матай шоқысына тірелетін Алты­немел асуының маңындағы Шоқан Уәлиханов атындағы колхозда қара­пайым отбасында дүниеге келген. Ел қатарлы жұпыны тіршілік етіп жүрген әке-шешесі «ел аш болса, тоқпын дегенің өтірік, ел тоқ болса, жоқпын дегенің өтірік» дегендей, шүкір­шілікпен өмір етіп сүріп жатқан еді. Бейбіт өмірді аңсаған елдің Ұлы Жеңісті тойлап, қуанышы басыла қоймаған шақта 9 жасар Зылиха анасы Бибіштен мәңгілік көз жазып, жетімдіктің зардабын тартты. «Жер туралы жыр» деген деректі естелік кітабында Зылиха былай деп жазады: «Балалық балғын шағымыз адам өмірінің ең қиын кезеңіне тап келді. Өз басым ойыншық дегеннің не екенін білмей өстім. Қыз болып бар ермегім – бір қарыс ағашқа шүберекті орап, оны қуыршақ етіп ойнау болатын». Орта мектепті бітіргеннен кейін өзінің туған ауылында кітапхана меңгерушісі болып еңбек жолын бастады. Осы жерде көркемөнер­паздар үйірмесі құрылды. Ауыл жастары, мектеп оқушыларымен бірігіп концерттер берді. Ұйымдастыру қабілетімен көзге түскен кітапханашы қызды жастар колхоздың бастауыш комсомол ұйымына хатшы етіп сайлады. Ұйым мүшелері қоғамдық жұмыстарға, қолғабыс тигізе бастады. Мысалы, тұқым тазалау, күзет ұйымдастыру, қарт адамдарға көмек­тесу, қар күреу, баубақшаларға қол ұшын беру сияқты шаруашылық жұмыстарымен шұғылдану олардың патриоттық сезімдерін күшейтіп, қоғам ісіне деген жауапкершілікті анық сезіндіретін еді. Осы жылдары кеңседегі қызыл мүйісте тың және тыңайған жерлерді игеру ұранымен әр жерлерден Қазақ­станға жастардың ағылуы, олардың игі бастамалары туралы әңгімелер радио мен газет-журналдарда күн құр­ғатпай баяндалатын. Шоқан Уәли­ханов атындағы колхозға жақын маңнан «Қарашоқы» совхозы құрыл­ды. Оған алыстағы Молдавия, Белоруссия елдерінен жастар келген бола­тын. Жергілікті қыз-жігіттер оларға қызыға қарайтын. Ал біздің Талды­қорған облысының жастары Қара­ғанды, Көкшетау облыстарына тың игеруге өздері өтініш беріп, аттанып жатты. Теміртау магниткасы, Со­колов-Сарыбай, Атасу кен байыту комбинаттары сияқты үлкен құры­лыстарға комсомолдық жолдамалар берілді. Еліміз үшін ендігі кезектегі маңыз­ды саланың бірі мал шаруашылығын өркендету еді. 1955 жылғы КОКП Орталық Комитетінің кезекті Пле­нумы осы мәселеге арналды. Жер-жерлерде бұл шараны да қолдау­шылар көбейді. Шанханай ауы­лындағы он қыз бен екі ұл мал фермасына ат­танып, оны жайлауға бастауыш комсомол ұйымының хат­шысы Зылиха Тамшыбаева бастап барды. Сол жерде комсомол-жастар бригадасы құрылды. Олардың «Мал шаруашылығына аттанайық!» деген үндеуі республиканың бүкіл жаста­рына өнеге болды. Осындай баста­маның жаршысы болған Талдықорған облыстық комсомол комитеті қыз-жігіттердің жігерін жанып, оларға ұдайы көмек қолын созды. Зылиха жоғарыдағы жұмысын істеп жүріп Алматы зоотехникалық мал дәрігерлік институтын тәмамдады. Еңбегі әділ бағаланып, Қазақстан Республика­сының депутаттығына сайланды. Ол мал фермасында 8 жылдан аса адал еңбек етті. Бригада мүшелері еңбекте зор табысқа жетуінің нәтижесінде республика жастарын өз­дерінің соңдарынан ерте білді. Еңбекке икемді болсаң, еліңе сүйкімді боларсың деген емес пе? Олардың ерлігі Бү­кілодақтық комсомол комитетінің кезекті пленумында аталып өтті. Алматыдан Алтынемелге зиялы қауым өкілдері арнайы атбасын бұрып, жастардың жұмыстарына ризашылық білдірді. Елімізге белгілі «Беу, қыздар-ай!» пьесасы (авторлары Қанабек Байсейітов пен Қуандық Шаңғытбаев), «Оның уақыты келді» атты деректі кинофильм (режиссері Файзолла Әбсәлямов) міне, осы комсомол-жастар бригадасының өмі­ріне арналған еді. Уақыт өте келе Зылиха Жанболат­қызына арнап атақты ақындарымыз: Қуандық Шаңғытбаев, Фариза Оңғар­сынова, Күләш Ахметова, Марфуға Айтхожина, Әбен Дәуренбеков өлеңнен шашу шашты. Белгілі қоғам қайраткері, атақты композитор Еркеғали Рахмадиев пен ақын Әбдірахман Асылбековтің «Жетісудың қыздары-ай!» әні халық әртісі Нұрғали Нүсіпжановтың орын­дауында : Балқыған баулары, тәкаппар таулары Жетісу аймағы-ай! Күлкісі қымбатты, әзілі тым тәтті Сүмбіл шаш сымбатты, Өң берген аянбай, Жібек пен Баяндай Жетісу қыздары-ай! Зылиха, Күләштай, Мәрия, Жұмаштай – Жетісудың қыздары -а-а-а-й! – деп барып үзілгенде тыңдаған жұрт бір сәт үнсіз қалатын. Бұл ән сол уақыттарда тек Жетісу қыздарына ғана емес, бүкіл халқымыздың бойжеткендеріне арнал­ған ән іспетті қабылданған еді. 1964 жылғы жергілікті кеңес орын­дарына сайлауы кезінде Шанханай ауылының тұрғындары ұйымдастыру қабілетімен көзге түскен Зылиха Там­шыбаеваны ауылдық кеңестің төр­айымы етіп сайлады. Бұл жұмысты ол бірден меңгеріп әкетті. Ал, 1969 жылы облыстық партия комитеті оны Кербұ­лақ ауданымен көршілес орна­ласқан Көксу аудандық кеңесі атқару комитеті төрағасының орынбасары қыз­метіне бекітті. Осы орында қызмет істеп жүр­генде аудандағы артта қалған шаруа­шылықтың бірі «Еңбекші» кең­шарына партком хатшылығына ұсы­нылып, бірауыздан сайланды. Сөйтіп, Зылиха­ның тағы да ауыл шаруашы­лығына араласуына тура келді. Содан кейінгі ғұмыры қайнаған еңбектің бел ортасын­да өтті. «Жұмыстың көзін тапқан, жақұттың өзін табады», дегендей сіңлі­міз қажетті саланың әр буынын терең меңгере отырып, озық тәжіри­белерді ортаға тартты. Мұндайда отбасының татулығы болмай, әйел адамның басшылық қызметті атқаруы екіталай еді. Бұл ретте отағасы Тоқсанбай Әріпұлының нағыз жанашыр жар бола білгенін атап өткен ләзім. Өйткені, оның да жас кезінде қарай­ласар ет жақыны болмай, жетімдіктің кермегін аз татпаған азамат-тын. Ақтө­беден Алматының зоотехникалық-мал дәрі­гер­лік институтына келіп оқуға түсіп, оны ойдағыдай бітірген ол жолдамамен осы Шанханай ауылындағы Шоқан Уәлиханов атындағы кеңшарға маман­дығы бойынша қызметке келген еді. Адамның нәр беретін тамыры мен сән беретін жапырағы қашанда перзенттері екені рас. Бауырыңнан өрбіген ұрпақ – Жаратқан Иеміздің ұлы сыйы, өлшеусіз бақыты. Дана халқымыз: «Ел қанатымен танылады, өнерімен теңе­седі және ұрпағымен жалғасады», деп бекер айтпаған. Бақытты отбасында төрт бала: екі ұл, екі қыз тәрбиелі болып өсті. Бәрі де жоғары оқу орындарын тәмамдады. Бірі дәрігер, енді бірі инженер-механик болса, қал­ғандары экономист, агроном маман­дықтарын таңдады. Тұңғыш қызы Сағира медицина ғылымдарының док­торы, профессор, ал Шолпан экономист болды. Күйеу балалары да респуб­ликаға белгілі азаматтар дер едік. Серік Әбдірахманов Қазақстан ЛКСМ Орта­лық Комитетінің бірінші хатшысы қызметін атқарып, Жоғарғы Кеңеске талай рет депутат болып сайланса, Төкен Егінбаев атақты «Құлагер» құрылыс корпорациясын басқарып, Астана қаласын көркейтуде үлкен еңбек сіңіріп келе жатқан азамат. Бақытты шаңырақтар 14 немере мен 4 шөберенің күлкісін көріп, ата-ана жүрегін шаттыққа бөледі. Біз жоғарыда Зылиханың өміріне, еңбек жолына, отбасына тоқталып өттік. Ондағы ойымыз – адам үнемі іздену үстінде жүріп, шаруаның жүйесіне терең үңіліп, тетігін табуға тырысса, тау­дай талап пен ізгі ниетті тең ұстап, оған табандылықты қосса, әр істің де нәтижесі айтарлықтай болары анық деген жәйтті елге жеткізу еді. Тегінде адам ісімен ірі, әрекетімен абыройы асқақтамай ма?! Біздің анық байқа­ғанымыз, Зылиха Жанболатқызы әлсіздерге медет, зарыққанға жебеу, торыққанға демеу бола білетін жан болатын. Көксу ауданының «Еңбекші» кең­шарында басшылық ету үшін партком хатшысы Зылиха Тамшыбаева әсіресе, қант қызылшасы технологиясын толық меңгеруі тиіс еді. Канада, Франция сияқты шетелдерге іссапармен бар­ғанда, олардың осы дақылды өсіру тәжірибелеріне баса ден қойып, сол елден бірнеше техникалар алғызды, сапалы тұқымдарын пайдаланды. Өйткені, 1971 жылы «Еңбекші» кеңша­рына директор болып тағайындалған кезде бұл, жоғарыда айтып өткені­міздей, аудандағы ең артта қалған шаруашылық еді. Қант қызылшасының әр гектарынан небәрі 240 центнерден, дәнді дақыл­дардан 15 центнерден ғана өнім алып, әр сиырдан 1600 килограмм сүт өнділіріліп келген. Жұмыстың барлық саласына үнемі технологиялық жаңа­лық­тарды енгізіп, мал басын асыл тұқымдандыру нәтижесінде 1975 жылы кеңшар әр гектардан 512 центнерден тәтті түбір, 40-45 центнерден алтын дән алып, әр сиырдан 4500 килограмм сүт саууды қамтамасыз етті. Бұлармен қоса кеңшардың ішкі-сыртқы бейнесі мүлдем өзгерді. Аз уақытта 480 орындық мәдениет үйі, жазғы кинотеатр, 640 орындық екі қабатты мектеп, 90 орындық балабақ­ша, малшылар балаларына арналған интернат, дәрігерлік амбулатория, асхана-сауда орталығы, жүздеген тұрғын үй құрылыстары бой көтерді. Ауыл сөйтіп кішігірім қалашыққа айналды. Әрбір отбасы электр жарығымен, радио желісімен, телефон байланыстарымен қам­тамасыз етіліп, көшеге асфальт пен тас жолдар салынды. Кешегі 90-шы жылдар мен нарық кезеңінде бірқатар шаруашылықтардың жекешеленгені мәлім. Көршілес кең­шар­лардың өндірісі құлдырап, тұрғын­дары ала сөмке арқалап, қалаларды жағалап кетті. Алдыңғы қатардағы кейбір кеңшарларда тұрғын үйлердің орны қаңырап бос қалып жатса, «Еңбекші» ауылының тіршілігі бастапқы қарқы­нынан танбаған, 247 шағын шаруа қожалықтары құрылған құрылым ретінде елге аңыз болды. Оларды тұқыммен, техникамен, жанар-жағармаймен қам­та­масыз ету мәселелері сервистік қыз­мет көрсету жүйесі арқылы жүргізілді. Осының арқасында «Еңбек­ші» тұр­ғындары баяғы «айрандай ұйыған» қалпын сақтап қалды. Бұл жағдай біріншіден, Зылиха сіңіліміздің жаңалыққа бейімдігін аңғартса, екінші жағынан, ауылдастарының оған деген зор сенімі еді. 2006 жылы күзде 50 жылдық еңбегінің қорытындысы іспеттес болып, Зылиха Тамшыбаеваның 70 жылдық мерейтойы «Еңбекші» ауылында және Талдықорған қаласында дүркіреп аталып өтілді. Оған лауазымды азаматтар, депутаттар, көршілес об­лыстардан қонақтар көп келді. Қостанайдан замандасы, Социалистік Еңбек Ері Кәмшат Дөненбаева, ұс­таздары мен шәкірттері құттықтау сөздер арнады. Осы салтанатты мәжіліске басшылық еткен сол кездегі Алматы облысының әкімі Серік Үмбетов: «Сіздің облыс дамуына қосқан ерен еңбегіңізді риясыз бағалаймыз. Қуатты қажыр-қайра­тыңыз, ақыл-ойыңыздың кемелдігі сізді талай биіктерді бағындыруға жетеледі. Осынау жарық дүние жа­ратылғалы бері өмірдің бастауы әйел болған. Әйел-ана отбасының жы­лылығын сақтаушы, сенімді жар. Тал бойыңыздағы пір тұтуға лайықты қасиеттерді жинаған сізге денсаулық, бақыт, толағай табыс тілеймін!» деген сөзін дүйім жұрт зор ризашылықпен қабылдаған болатын. Мен Зылиха Жанболатқызын бала кезінен білетіндіктен, азды-көпті өмір жолына куә болған жайым бар еді. Онымен хабарымыз еш үзілмеген­діктен, кейбір адамгершілік қасиет­теріне тоқталып өткенді жөн көріп отырмын. Ондағы ой – бүгінгі зерделі жас қауым, құрақтай жайқалып өсіп келе жатқан балаларымыз өз кәде­леріне жаратар деген ниет. Зылиха – тағдыры, еңбегі арқылы тұлғалық келбетін өзі қалыптас­тырған жан. Адамның ойлылығы, жасампаздығы мен жақсылығы да еңбекпен келіп іске асатынын ол өмірлік өрнегімен дәлелдеп берді. Қандай іс бастаса, сонысын тың­ғылықты етіп аяқтады. Бабамыз Әл-Фараби: «Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді», деген екен. Сол айтқандай, ол тынымсыз еңбек пен ізденістің арқасында діттеген мақсатына қол жеткізді. Шыдамды, сабырлы қалпынан айнымады. Нәзік жаратылыс иесі болғанмен өзгені күндеуден, біреудің атына ғайбат айтудан ада еді. Өзімен тағдырлас, замандас әр адамның маңдайынан сипап, жан-дүниесін түсінуі оның туа біткен асыл қасиеті болатын. Мейлінше кішіпейіл еді, қай ортаның да «өз адамы» болатын. Замандастары мен құрбылары арасында қалжыңдары жарасқан Зылиха, аудан, облыс басшылары алдында әділ де адал орындаушы қызметкер, жауапты жиналыстарда әр мәселенің түйінін бүкпесіз айтар білікті басшы, өзінен жасы үлкен аға-апаларының арасында ұяң жүзді тыңдаушы, жастар арасында, әсіресе, қыз-келіншектерге үлгі-өнегелі істерді насихаттаушы, ал отбасында – сүйікті жар, аяулы ана, мейірімді әже болып ғұмыр кешті. Егер ол диқандық кәсіппен емес, шығармашылықпен шұғылданғанда мұнан да үлкен табысқа жетер еді деп ойлаймын. Бұлай деуге себеп – естелік кітап жазып шығарды. Көптеген газет-журналдарға, телеарналарда терең мазмұнды сұхбаттары шықты. Талай жауапты мінбелерде сөз сөйлегенде мақал-мәтелдермен ойын астарлап, айшықтап жинақы жеткізетін. «Батыр туар ел үшін, жақсы туар көп үшін», демекші, халыққа жақсылық жасаудан тарынбай, көл-көсір көмегін аямады. Ол күйге құмар, әнге әуес еді. Халық рухания­тының шын жанашыры болатын. Отбасына қажетті киім-кешек, төсек-орын заттарын да өздігінше ұқсата білетін. «Сегіз қырлы, бір сырлы» деген теңеу қазақтың нағыз осындай еңбекпен ержетіп, Отан үшін адал қызмет атқарып кеткен ардақты перзенттеріне арналып айтылса керек. Бүгінде арамызда Зылиха Жанбо­латқызының өзі жоқ. Көзі тірі болған­да осы жылдың қазан айында 75 жасқа келер еді. Тәуелсіз Қазақ еліне қажырлы еңбек еткен аяулы жан республикамыздың 20 жылдық мерейтойын бәрімізбен бірге тойлар еді. Әр адамға өлшеммен берілген уақыт шешімін ешкім өзгерте алмайтыны хақ. Алайда, оның ұзақ жылдар атқарған істері тарихта сақталып, жастарға үлгі-өнеге болып қалады деп ойлаймыз. Тарих көші алға жылжып ұрпақтар сабақтастығы жалғаса бермек. Тәуелсіздігіміз баян­ды болып, алтын құрсақ аналарымыз аман болса өмірге әлі де талай даңқты Әлия, Мәншүк, Хиуаз, Зылиханың ізбасар сіңлілері келе береріне күмән жоқ. Бұл күндері оның әріптестері, еңбектес ауылдастары қызу еңбек етуде. Кешегі өтпелі кезеңнің, өлара шақтың қиындығын жеңіп, жас мемлекетіміздің қаз тұрып қадам басуына өз шама-шарқынша үлес қосып келе жатқан «Еңбекші» ауы­лының тұрғындары, әсіресе, жастар жағы көктеммен бірге гүлдеп, жазбен жадырап, күздің қарбалас шаруа­ларында қыс қамы үшін жұмыла қызу еңбек етуде. Бижамал РАМАЗАНОВА, қоғам және мемлекет қайраткері. Алматы.