2005 жылдан бастап 2011 жылғы 30 қыркүйек аралығында Агенттік пен Комитетке, оның ішінде блог-платформаға келіп түскен өтініштер
2005ж.
2006ж.
2007ж.
2008ж.
2009ж.
2010ж.
2011 ж. 9 ай
өті-ніштер саны
өті-ніштер саны
2005 жылға өсуі
өті-ніштер саны
2006 жылға өсуі
өті-ніштер саны
2007 жылға өсуі
өті-ніштер саны
2008 жылға өсуі
өті-ніштер саны
2009 жылға өсуі
өті-ніштер саны
2010 жылға өсуі
762
863
13,25%
2021
134,18%
2155
6,63%
3913
81,58%
4592
17,35%
5168
12,54%
– Департамент жұмысының нәтижелері оқырмандарға қызығырақ болар. Оның тиімділігін өлшейтін қандай да бір барабар бірлік бар ма? – Тиімділіктің қарастырылған өтініштер және олар бойынша қабылданған шешімдер санымен өлшенетіндігі сөзсіз. Цифрлардан мысал келтірейін. 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап 2011 жылғы 1 қаңтарға дейінгі алты жылда ҚҚА-ға 14983 өтініш келіп түсті. Бұл ретте осы кезеңдегі өтініштердің өсуі 678% құрады. Олардың басым бөлігі банк секторына қатысты, бұл ипотека алушылардың заемдары бойынша қабылдаған міндеттемелерін орындауда қиындықтар туындауымен байланысты өтініштері. 2004 жылы өтініштердің көпшілігі азаматтардың салымдарына; қайта ұйымдастырылған және таратылған банктерде орналастырылған салымдарына өтемақы төлеу тәртібіне, КСРО Жинақ банкінің сертификаттарын және мемлекеттік қазынашылық міндеттемелер мен облигацияларды сатып алуға; банктердің аударым операцияларын жүзеге асыру, заемдар беру талаптарына және төлем карточкалары бойынша сапасыз қызмет көрсетуге қатысты болды. 2008 жылдан бастап өтініштердің негізгі тақырыбы: заемдар бойынша сыйақы ставкасының жоғары болуы; банктік заем және банктік салым шарттарының талаптарын біржақты өзгерту; банктердің төлемдерді индекстеуді қолдануы; заемдарға қызмет көрсету барысында қосымша комиссиялар енгізу; сондай-ақ банктер алдындағы борыштарды кешіруге, оның ішінде мемлекеттік бюджет есебінен кешіруге көмек көрсету; банктердің кепіл мүлкін сатуына жол бермеу, берешекті қайта құрылымдаудың және тұрақсыздық айыбын есептен шығарудың түрлі тәсілдері болды. Ағымдағы жылдың басынан бастап және 30 қыркүйек аралығында Комитет жеке және заңды тұлғалардың 5168 өтінішін қарады. Сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер мен өтініш берушілер топтарынан да, Үкіметтің тапсырмалары бойынша да келіп түскен проблемалық заемшылардың 1534 өтінішінен тұратын 80 ұжымдық өтініш қаралды. Бұл ретте жалпы санының шамамен 70%-ы екінші деңгейдегі банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың қызметіне тиесілі. Банк секторы бойынша өтініштердің көп бөлігін заемдарды қайта құрылымдауға қатысты өтініштер құрайды. Сақтандыру компанияларына жасалған шағымдарда (4,29%) міндетті және ерікті сақтандыру түрлері бойынша сақтандыру төлемдерінің уақтылы және/немесе толық көлемде төленбеуіне, аннуитет шарттарына сәйкес сақтандыру төлемдері бойынша міндеттемелердің орындалмауына байланысты шағымдар басым. ЖЗҚ бойынша өтініштер (7,24%) жинақталған зейнетақы қаражатын аударудан негізсіз бас тартуға немесе оның уақтылы аударылмауына, міндетті жарналардың салымшылар шарт жасамаған қорларға аударылуына, жинақталған қаражат мөлшерінің азаюына және инвестициялық шығынның есептелуіне қатысты. Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар (1,88%) көбіне акционерлердің жалпы жиналыстарының өткізілу және шақырылу тәртібінің бұзылуына, АҚ-ның мүддесін қозғайтын ақпараттың берілмеуіне, сондай-ақ дивидендтердің төленбеуіне шағымданады. – Бұл өтініштер қаншалықты дәлелді? – Біз мұндай статистиканы жүргіземіз және ҚҚК сайтының «Тұтынушылардың шағымдары (талдау және статистика)» деген бөлімінде ай сайын өтініштердің қаралу нәтижелері туралы жиынтық ақпарат орналастырамыз. «Өтініштердің негізділігі/негізсіздігі» көрсеткішінің есепті кезеңдегі арақатынасы олардың жалпы қаралғаны санының 1,1% негізді екендігін көрсетіп отыр. Бұл ретте қаралу кезінде заңнаманың және шарт талаптарының бұзылғандығы анықталмаған өтініштер негізсіз деп танылады. Құқық бұзушылықтар болмаған жағдайда өтініш иелеріне консультациялық және түсіндіру сипатындағы тиісті ақпарат беріледі. ҚҚК-нің пікірінше, негізделген өтініштер үлесінің төмендігі қаржылық қызметтер сапасының жақсы екендігін және тұтынушының қадағалау органына өтініш білдіруге себебі жоқ екендігін білдірмейтінін атап өткім келеді. Жүйелі сипаттағы негізсіз өтініштер себептеріне жасалған талдау ғана заңнамадағы олқылықтарды айқындауға мүмкіндік береді. Осындай талдау нәтижелері бойынша департамент тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөнінде тиісті құқықтарды белгілей отырып, ҚР заңнамасына жаңа нормалар енгізу туралы ұсыныстар дайындайды. Сізге реттеушіден хат келді – Егер негізделген шағымдар туралы айтар болсақ, клиенттердің құқықтарына қалай шек қойылуда, мұндай фактілер анықталған жағдайда олармен қандай жұмыс жүргізілуде? – Заңнаманың жеңіл дәрежеде бұзылуына байланысты жыл басынан бері біз олардың жойылуын көрсете отырып, 10 хат жібердік және қаржы ұйымдары: Альянс, Темiр, БТА, Банк ЦентрКредит, ДАНАБАНК, Метрокомбанк, Халық, Қазком, Хоум Кредит банктеріне; Атланта Полис, Нұрполис, Пана Иншуранс, НОМАД Иншуранс, «Астана-Финанс» СК, ЭкоПолис, Алатау сақтандыру компанияларына; бағалы қағаздар нарығы бойынша «Рахат» АҚ, «Еуразия энергетикалық корпорациясы» АҚ-ға, зейнетақы қызметтері секторы бойынша «ҰларҮміт» ЖЗҚ, БТА Қазақстан ЖЗҚ-ға қатысты 22 шектеу шаралары қолданылды. Біз сонымен қатар қаржы өнімінің талаптары туралы толық емес ақпарат беру фактілерін атап өттік, ол ұсынылатын немесе алатын қаржылық қызметтердің талаптарын дұрыс бағалауға әсер етеді. Біздің бағалауымызша, шағымдар санының айтарлықтай өсуі қаржы ұйымдарының қосымша тәуекелдерден қашу ниетімен және олардың клиенттерге қатысты барынша агрессиялық саясатымен түсіндіріледі.1-диаграмма. 2005 жылдан бастап 2011 жылғы
30 қыркүйек аралығында Агенттік пен Комитетке, оның ішінде блог-платформаға келіп түскен өтініштер
Кешегі күнге дейін қазақстандық банктердің шетелден айтарлықтай арзан кредиттерді алып, көбірек заем, оның ішінде тұрғын үй заемдарын беруге талпынғандары белгілі. Бірақ көбіне іс жүзінде қаржылық кірісі кредиттер бойынша тұрақты түрде төлем жасауға мүмкіндік бермейтін адамдармен шарттар жасалды. Бұдан басқа қаржы ұйымдарының өз мүмкіндіктерін асыра пайдаланғанын да мойындау қажет. Қаржы нарығының экономикалық тұрғыдан неғұрлым мықты қатысушылары өз мүмкіндіктерінің басым екендігін біле тұра, шарттарға клиенттердің заңды мүдделеріне қысым жасап, құқықтарын шектейтін талаптар кіргізді. Бұл ретте банктер заемдар бойынша залал тәуекелін төмендету және жосықсыз заемшылардың міндеттемелерін орындауына қол жеткізу үшін оларға қатысты заңнамада және жасалған шарттардың талаптарында көзделген шараларды қолдануда. Бірақ заемшылардың берешекті уақтылы өтеуіне объективті мүмкіндігінің болмауы жағдайында банктер қабылдайтын шаралар, оның ішінде сыйақы ставкасын көтеру, міндеттемелерін орындамағаны үшін тұрақсыздық айыбын ұзақ есептеу олардың борыштық ауыртпалықтарын бірнеше есе ұлғайтып жіберді. Сонымен қатар кепіл мүлкін соттан тыс сату сияқты, бұл шаралар тиімсіз болып қана қоймай, көптеген азаматтардың жалғыз тұрғын үйінен айырылу тәуекелімен байланысты әлеуметтік дағдарысқа әкеп соғатын шара болды. Соңғы кездері банк заемшыларының проблемалары халыққа қолдау көрсетуге бағытталған бірқатар шараларды іске асырып жатқан мемлекеттік органдардың үнемі назарында екендігін атап өтемін. Атап айтқанда, кезінде ҚҚА банктердің жедел қызметіне араласпау туралы заңнаманың нормаларын сақтай отырып, Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығына, банктер мен ипотекалық компанияларға қамтамасыз етуі заемшылардың жалғыз тұрғын үйі кепіл болып табылатын заемдарға қатысты қолдау көрсетуші шаралар ендіру мүмкіндігін қарастыруды ұсына отырып хаттар жіберді. Агенттік заемдарды өтеу кезектілігін өзгертуді; оларды өтеу жөнінде мерзімін ұзартуды; индекстеу коэффициентін қолданудың күшін жоюды; берешекті өндіріп алу мәселелерін саналы әрі әділ шешуді; келіп түскен соманың 50%-нан аспайтын мөлшерде ақшаны жосықсыз заемшылардың карт шоттарынан ішінара алуды пайдалануды ұсынды. Қаржыгер дәлелдей алмағанды заң талап ете алады – Он жылдық жұмыс тәжірибесі қорытындылар жасап, тұжырымды шешімдер шығаруға, оның ішінде заңнамалық актілерге өзгерістер енгізуге негіз болады... – Дәл солай. Егер департамент жұмысының басында бірлі-жарым шағымдар ғана қаралып, жеке жағдайлар бойынша ғана шешімдер қабылданса, қазір қайталана беретін сұрақтар, оқиғалар, құқық бұзушылықтардың көпшілігі оларды жинақтап, жіктеп, кейіннен заңнамалық және нормативтік актілерге түзетулер болып енетін жүйелі сипаттағы ұсыныстар дайындауға негіз болып отыр. Қаржы дағдарысы бұл жұмыстың маңызын арттыра түскені белгілі, алайда әлеуметтік қиыншылықтардан қашып, халықтың қаржы жүйесіне сенімін нығайту үшін қазір қаржы нарығын реттеудің құқықтық негізі тұрақты түрде кезең-кезеңімен қайта қаралып, жетілдірілуде. Бұл қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың құқықтық тетіктерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Мысал келтірейін. Мәселен, 2007 жылы банктерге банктік заем/салым шарттарында және олар туралы ақпаратты жария еткен кезде жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасын ашып көрсету міндеттелді. Банктер жариялаған сыйақы ставкалары заемның немесе салымның нақты құнын көрсетпеді. Мысалы, пайыздық ставкадан басқа заемның құнына түрлі көрсеткіштер – заемды пайдалану уақыты, өтеу тәсілі, жарнамалық проспектілерде көбіне банктер жария етпейтін комиссиялар мен алымдар, атап айтқанда, бір реттік немесе кезекті комиссиялар, банктің несие шотын ашқаны үшін алатын комиссиясы және т.б. әсер етеді. Бұл – заемның немесе депозиттің нақты құнының шамасын білдіретін көлем. Осындай хабардар болу клиенттерге түрлі банктер қызметінің құнын бағалап, салыстыруға мүмкіндік береді. Басқа да тең жағдайларда жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасы төмен заемның құны да аз болады. Клиенттерге жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасының мәнін жеткізу заем бойынша өтелмеген төлемдер санын азайтар еді деп есептейміз. Шартқа қол қойылғанға және банк алдында міндеттеме қабылдағанға дейін олар заемның нақты құны мен қайтаруы тиіс сомасын білсе, қаржылық мүмкіндіктерін саналы түрде бағалаған болар еді. Үкіметтің бірқатар дағдарысқа қарсы шаралар қабылдағанын да еске түсіре кетейін, оған 2008 жылы Парламент қабылдаған «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне қаржы жүйесінің тұрақтылығы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңды жатқызуға болады. Банктердің заемшылары – жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған түзетулердің басым бөлігі құжатқа реттеушінің бастамасы мен негіздемелері бойынша енгізілген болатын. Атап айтқанда, жеке тұлғалармен жасалатын банк заемы шарттарында, оның ішінде ипотекалық заем шарттарында банктер, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар сыйақының белгіленген не өзгермелі ставкасын белгілейді. Ол біржақты тәртіппен өзгермеуі және шартта белгіленген мерзім ішінде өзгеріссіз қалуы тиіс. Оның ең аз қолданылу мерзімі – кемінде үш жыл. Тараптардың келісімі бойынша ол шарттың қолданылу мерзімі ішінде азаю жағына қарай не өзгермелі сыйақы ставкасына өзгеруі мүмкін. Өзгермелі сыйақы ставкасын есептеу тәртібі, қолданылу талаптары уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде айқындалады. Банктердің, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың тарифтердің, комиссиялық сыйақылардың және заемға қызмет көрсету жөніндегі басқа шығыстардың банк заемы шарты жасалған күні белгіленген мөлшерлерін және оларды есептеу тәртібін ұлғайту жағына қарай біржақты тәртіппен өзгертуге құқығы жоқ. Сонымен қатар 2008 жылғы қазанда шарттардың талаптарымен Заң қолданысқа енгізілген күнгі белгіленген мөлшерінен жоғары сыйақы ставкасын үш жыл бойына өзгертуге тыйым енгізілген болатын. Егер ставка өссе… – Енді үш жылдық мерзім аяқталғаннан кейін банктер қолданыстағы шарттарға жасалған, тиімді ставкасы айтарлықтай көтерілген қосымша келісімдерге қол қоюды ұсынып отыр. Білмегендіктен бе, әлде жағдайдың тұйыққа тірелуінен бе (не кредит бойынша барлық борышты бір сәтте өтеу, не осы талаптармен келісу) заемшылар мұндай құжаттарға қол қоюға мәжбүр болуда. Қаржы институттарының бұл іс-қимылдары қаншалықты заңды? – Заңнамаға сәйкес сыйақы ставкасын банк біржақты тәртіппен өзгерте алмайды. Мұндай құжатқа тараптардың өзара келісімімен ғана қол қойылуы тиіс. Бірақ егер клиент қосымша келісімге қол қоймаса, шарттың мерзімі өтіп кетсе де ол қолданыла береді. Клиент үшін бұл нарықтағы осындай өнімдерді қарап, банкті ауыстыру үшін ойлануға себеп болып табылады. – Қаржылық қызметтерді тұтынушылардың заңнамамен қайта қалпына келтірілген қандай құқықтары туралы біз әлі білмейміз немесе нашар білеміз? – Он жылдық жұмысында қолданыстағы құқықтық реттеуде, кепіл мүлкін соттан тыс сатуда да, жалпы ипотекалық кредиттеуде бірқатар олқылықтар анықталды. Сондықтан да заемшыларды кредиторлардың заңсыз іс-қимылдарынан құқықтық және әлеуметтік қорғау тетіктерін құру қажеттігі туындады. 2011 жылғы ақпанда «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне ипотекалық кредиттеу және қаржылық қызметтерді тұтынушылар мен инвесторлардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң қабылданды. Ол бірнеше тұжырымды бағыттардан тұрады. Біріншіден, ипотекалық мәселелер бойынша. Мәселен, ипотекалық шарт тіркелген органда тіркелген кепіл беруші – жеке тұлғаның тиісті жазбаша бас тартуы болған жағдайда кепіл мүлкін соттан тыс сатуға тыйым белгіленді. Сонымен қатар микрокредиттік ұйымдардың және кредиттік серіктестіктердің тұрғын үй және (немесе) орналасқан тұрғын үйі бар жер телімі болып табылатын кепіл мүлкін соттан тыс сатуына тыйым салынады. Кепіл мүлкін сату қажет болған жағдайда кепіл ұстаушының оған тәуелсіз бағалау жүргізу міндеті енгізілді. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша заңнама жетілдірілді. Атап айтқанда, банк заемы шарттары бойынша талаптарды біржақты өзгертуіне тыйым салынды. Сыйақыдан, комиссиялардың барлық түрлерінен, заем берумен және оған қызмет көрсетумен байланысты кредитор алатын өзге төлемдерден тұратын жылдық тиімді шынайы салыстырмалы сыйақы ставкасының шекті мөлшері ҚР ҰБ нормативтік құқықтық актісінде белгіленді. Төлемдерді кез келген валюта баламасына байланысты индекстеуге тыйым енгізілді. Банк заемы шарттары бойынша міндеттемелердің орындалмағаны үшін тұрақсыздық айыбының мөлшері бір күнге мерзімі өткен төлем сомасының 0,5%-нан аспайтын, бірақ банк заемы шарты қолданылатын әр жыл үшін берілген заем сомасының 10%-нан аспайтын мөлшерде шектелді. Бұдан басқа Заңның жекелеген нормаларына кері күш берілді. Атап айтқанда, жасалған заем шарттарының шеңберінде жаңа комиссиялар енгізуге тыйым; сондай-ақ банк заемы берілген күннен бастап бір жыл өткен соң заемды мерзімінен бұрын ішінара немесе толық өтегені үшін айыппұл салуға тыйым салынды.Департаменттің бастамасы бойынша шығарылған шектеулі ықпал ету
шаралары санының динамикасы
2007 жыл
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
2011 жылғы 9 ай
Шект. ықпал ету шарала-
рының саны
Шект. ықпал ету шарала-рының саны
2007 жылға өсуі
Шект. ықпал ету шарала-рының саны
2008 жылға өсуі
Шект. ықпал ету шарала-рының саны
2009 жылға өсуі
Шект. ықпал ету шарала-рының саны
2010 жылға өсуі
49
64
31%
79
23%
59
-25%
22
-62,7%
Іс сотқа бармай тұрып, омбудсменге жүгін – Демек, банктік омбудсмен институтын енгізу қажеттігі туындады. Даудың қай кезеңінде оған жүгінуге болады, оның қызметі қанша тұрады, кімнің мүддесін – қаржы институтының ба, әлде клиенттің мүддесін қорғай ма? – Иә, жоғарыда аталған Заңда Парламент депутаттарының бастамасымен омбудсмен институтын құру көзделген. Омбудсмен – келіспеушіліктерді сотқа дейінгі тәртіппен реттеуге көмектесетін тәуелсіз жеке тұлға, делдал. Біздің жағдайымызда – ол банк, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым мен заемшы – жеке тұлға арасындағы тұлға. Омбудсмен – консультант және бітімгер. 2011 жылғы 27 тамызда кеңестің бірінші ұйымдастыру отырысында Марат Сағындықұлы Сатыбалдиннің банк омбудсмені болып тағайындалғанын еске сала кетейін. Омбудсменнің тәуелсіз екендігіне қарамастан, оның қызметі кеңес мүшелерінің – банктердің өздерінің жарналарынан төленеді. Оның қисыны да түсінікті: іс жүзінде проблеманы туындатқан банктердің өздері, дауларды шешу жөніндегі қаржы ауыртпалығын экономикалық тұрғыдан күшті тарап ретінде банктер көтеруі тиіс. Банк омбудсмені кеңесінің құрамына банктер мен олардың клиенттері арасындағы дауларды реттеу мәселелеріне қатысы бар республикалық қоғамдық ұйымдардың өкілдері де кіреді. Клиенттер үшін омбудсменнің қызметі тегін. Яғни, енді заемшылардың зерттеу жүргізуге және дауларды реттеу жөнінде тиісті қаржы ұйымдарына ұсынымдар беруге өкілеттігі бар тәуелсіз, бейтарап адамға шағымдарымен, өтініштерімен, ұсыныстарымен жүгіну мүмкіндігі пайда болды. Оған банк пен клиент арасында тікелей пәтуаласу мүмкін болмаған жағдайда ғана жүгіну қажет. ҚҚК бұл институтты қолдайды. Тіпті біз бірге іс-қимыл жасап, Алматыда азаматтарды бірлесіп қабылдап та жатырмыз. Ал қазір ипотекалық кредиттеу мәселелері бойынша банктермен проблемалары бар азаматтарды Астанада, Шымкентте және басқа да бірқатар облыс орталықтарында бірлескен көшпелі қабылдаулар жоспарланып отыр. – Комитет пен омбудсмен функцияларының айырмашылығы қандай? – Қазақстанда институт болмаған кезде оның функцияларын біз орындадық деуге болады. Келіп түскен өтініштер ағынының өсуіне қарай функцияларды бөлу қажеттігі туындады. Омбудсмен жеке өтініштермен жұмыс істейді. Бірақ егер ол жүйелік құқық бұзушылықтарды байқайтын болса, ақпаратымен және қорытындыларымен ҚҚК-ге жүгіне алады. Комитет – реттеу және қадағалау функциялары, сондай-ақ заңнамалық бастама жасау құқықтары берілген мемлекеттік құрылым және ол дау шешудегі келесі кезең болып табылады. Яғни, нарықта енді қаржы дауларын реттеудің көп деңгейлі жүйесі қалыптасты. Бірінші кезеңде, проблемалар туындаған кезде клиент дау туындаған қаржы институтына баруы және қазіргі кезде жиі орын алып жатқандай кредиторлардан жасырынбай, пәтуаласу барысында дауды реттеуге тырысу қажет. Егер мәселе шешілмесе, омбудсменге бару қажет. Егер, оның көмегімен де реттеу мүмкін болмаса, ҚҚК-ге жүгіну қажет. Комитет, оның Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті бұрынғысынша жеке жағдайларды қарайтын болады. Тіпті олар, бұған дейін бірнеше рет орын алғандай, жекеден жалпыға баруға негіз береді. Егер банктің заң бұзғандығы анықталса, яғни тексеруге негіз болса, бұл осы қызмет бойынша банктің басқа клиенттеріне де қатысты жүйелі болып табылмаса немесе бүкіл нарық үшін тән емес сипат болмаса, егер солай болса, құқық бұзушыларға қатысты айыппұл санкциялары қолданылатын болады, ал кейіннен заңнамаға немесе нормативтік актілерге тиісті түзетулер енгізілуі мүмкін. Яғни, егер бұрын біз жеке жағдайларды қарастырсақ, қазір орын алған жағдай негізінде осындай өнімдер бойынша бүкіл банк практикасын қарастыра аламыз. Бірақ көзделген рәсімдерге байланысты жеке жағдайды қараудың дауды омбудсменнің көмегімен реттеуге қарағанда баяу жүретіндігін мойындау қажет. Омбудсмен келіссөздер үстеліне отырады – бұл оның негізгі функциясы – содан соң құжат айналымымен шұғылданбай, бұл мәселелерді іс жүзінде шешеді. Яғни омбудсмен институты регламенттері көп мемлекеттік органға қарағанда жылдамырақ әрі ұтқыр. Кейіннен, нарықта тағы бір делдал кәсіби құрылым – дауларды сотқа дейінгі тәртіппен шешуге жәрдемдесетін медиация институты пайда болады деп ойлаймыз. – Заң шығарыла бере ме? – Иә. Өткен дағдарыс пен ағымдағы ахуал ойлануға және бірқатар қалыптасқан практикаларды қайта қарауға итермелеп отыр. Атап айтқанда, банк өнімдері бойынша есептілікті енгізу, оларды іске қосқанға дейін талаптарын тексеру қажет деп пайымдаймыз. Клиенттер түрлі банктердің осындай ұсыныстары мен өнімдерін оңай салыстыра алу үшін біз ҚҚҚ немесе өзге қоғамдық құрылымға Интернет-ресурста бүкіл нарықтың ақпарат базасын құруды ұсынғымыз келеді. Банктер төлем жасау қабілеті жоқ клиенттерге кредит бере алмайтын нормативті бекітуді жоспарлап отырмыз. Сондай-ақ ҚҚҚ қолдауымен Ар-намыс кодексін әзірлегіміз келеді. Комитет халықтың инвестициялық мәдениеті мен қаржылық сауаттылығын көтеруге бағытталған іс-шараларды іске асыру жөніндегі жұмысты да жалғастыруда. Қаржылық оқытуды ірі орталықтарда ғана емес, ұзақ мерзімді келешекте бүкіл елде өткізу тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тиімдірек нысандарының бірі болып табылады деп санаймыз. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Алла ДЕМЕНТЬЕВА. RSS Он жылдық қорғау. ҚҚК Қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті мерейтойын атап өтуде. TW Міндет өзгермейді – қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың құқықтарын қорғау