Жанашырдың жанайқайы
Қызылорда-Астана бағытымен ұшаққа отырдым. Содан ұшақ межелі жерге қонғанда қос жолаушы әуе қызметкерлеріне көңілі толмаған кейіппен сұрақ қойып жатты... Аман-есен жетіп, ұшақтың биік баспалдағымен көппен бірге түсіп кеттім. Іле автобусқа жайғасып, көліктің терезесінен ұшақтан түсіп жатқан жолаушыларға көз тастадым. Екі адам екі жағынан, тағы бір адам алдынан арбадағы әжені көтерген күйі төмен түсіп жатты. Автобусқа ентігіп жеткен әлгілер бірге мінген ұшақ қызметкерлеріне дүрсе қоя берді. «Сіздер алдын ала хабарласқанда ұшақта да, автобуста да, әуежайдан ұшаққа дейін де пандус проблемасы болмайтынын айтқансыздар. Бұлай боларын білгенде басқа ұшаққа билет алушы едік. Осы қызмет үшін артық ақша төледік емес пе?», деп шырылдады. Әуелде кештеу келгендіктен байқамағанмын. Демек, олар мінерде де тура осылай машақаттанған. Пандус проблемасы – біз ойлағандай, тек арбадағы адамдардың емес, оларды күтетін қызметкерлер мен жақындарының, тоқетері жанашырларының да жанайқайы.
Ата-ананың алаңы
Бұл түйткілді тақырып тағы кімді толғандыратынын білмекке бел буып, рейдке шықтық. Қаланың кез келген жерінен балалы арбасын итеріп жүрген ата-аналарды көруге болады. Әрине олардың басым бөлігі – аналар, әжелер. Солардың бірін сөзге тарттық. Елорда тұрғыны Дана Тойжанова: «Мен сол жағалауда тұрамын. Негізгі көшелерде, бас ғимараттарда, жаңа үйлерде пандустар бар. Бірақ менің үйімдегі пандустан бала арбасымен сырғанап әзер түсемін. Өйткені кафель материалынан жасалған әрі тым биік. Ұстайтын жақтауы тағы жоқ. Сондықтан одан иманымызды үйіріп түсеміз», дейді. Баласымен серуендеп жүрген екінші бір ана бас қаланың негізгі көшелерінде ғана пандустар бар екенін айтады. «Орталық көшелерден сәл ойыссаңыз немесе сол жағалауға барсаңыз, пандус дегенді мүлде таппайсыз. Амал жоқ, бір қолыңмен баланы, екінші қолыңмен кемі 3-5 кило тартатын баланың арбасын көтеруге тура келеді», дейді Ақбота Жолжақсынова. Иә, көтеретіндей бар, себебі арбаны ғимараттың алдына қалдырып кете алмайсыз, ұры-қарылар көп. Ал аты-жөнін айтқысы келмеген ана кішісін арбаға салып, 3-4 жасар қызын жетектеп келе жатып: «Тұрсын-Астана» тұрғын үй кешенінде, 12-ші және 13-ші магистраль бойындағы ғимараттарда пандус жоқ. Ескі үйлерді айтпай-ақ қояйын, жаңа үйлердің өзінде пандус үйге дейін болса, лифтіге дейін жоқ. Арбаны көтеру керек», дейді.
Автобус әлегі
Үлкен саябақта қала тұрғыны Дастан Қызырбекұлы деген азамат сәбиімен серуендеп жүр екен. Ол өзін таныстырып әрі біздің сұрағымызға былайша жауап берді: «Жолдасымды баламен жалғыз жіберуге қорқамын. Оның да сыртта тындыруға тиіс шаруалары бар. Құжаттармен, жеке жұмыстарымен жүгіреді. Сондайда қоғамның бір мүшесі ретінде қоғамдық көлікті еркін пайдалана алмайды. Себебі кей автобустар, тіпті аялдамада басқа адамдар болмаса, арба сүйреткен аналарға тоқтамай да кетеді». Оның айтуынша, қоғамдық көліктер тоқтағанмен, пандус проблемасына кезігеді. Көмектесетін қамқор жандар кездессе жақсы, болмаса баланы арбасымен көтеру қажет. Оған қоса автобустарға аппарат орнатқалы бері онда жүргізушіден басқа қызметкердің де көбіне қарасы көрінбейді. «Міну де, түсу де қиын. Сондықтан амалсыздан такси пайдаланамыз», дейді әлгі азамат.
Баланың ойыны, әлде ойы?..
«Самокат» теуіп жүрген оқушыны бульвардан жолықтырдық. Мақала басында қойылған сұраққа еркін жауап берген Арсен сауалды түрлендірген сайын кеңірек ойлануға көшті. «5 және 9 қабатты ескі үйлерден пандустың жоқ екенін жиі байқаймын. Біздің 5 қабатты үйдегі үлкен әжелерге, тізесі ауыратын аталарға баспалдақпен көтерілу қиын. Оларды жетектейміз. Мен «самокатымды» арқалап мініп-түсемін. Оның өзі 4 кило тартады. Ал велосипедімді көтере алмаймын, ол – ауыр. Мен бірдеңе қылармын, ата-әжелерге дұрыс пандус керек», дейді оқушы.
Ойын баласы да пандусқа мұқтаж. Алғашқы ойынан айнығанын аңғартпас үшін намысқа тырысып, ашық айтқысы келмесе де ақиқаты – осы. Онда да дені дұрыс пандусқа зәру. Себебі Арсеннің айтуынша, жаңа үйлердегі және кейбір ғимараттардағы аты ғана бар пандустардың бұрышы 50-60 градус болады. Ондай пандустардан жаяу жүріп өтудің өзі қорқынышты. Жол жиегіндегі ғимараттардың биік пандусынан сырғанаса, жол апатына түсу қаупі күтіп тұр.
«Бізді ұмытып кетпеңіздер...»
Осылай үн қатқан оқырманды көзі көрмейтін және нашар көретіндерге арналған арнайы кітапханадан кезіктірдік. Атақты өнертапқыш, зағип Луи Брайль ойлап тапқан бедерлі алфавит арқылы кітап оқитын Татьяна: «Менің көзім нашар көреді. Көп нәрсенің тек сұлбасын ғана көремін. Кедір-бұдыры көп көшеде арнайы таяқпен жүрудің өзі қиын. Басқасы-басқа, керек дәрімді алу үшін баратын дәріханалардың өзінде пандус жоқ. Біздің қоғамда шеттетуді жиі басымнан өткіземін», дейді.
Көзі көрмейтіндерге арналған «Көмектес» қайырымдылық қоры директорының орынбасары Мақсұт Тайынұлы бұл едәуір проблема екенін айтады. «Қазақ соқырлар қоғамының ресми мәліметінше, Қазақстанда 20 мыңға жуық көзі көрмейтін және нашар көретіндер бар. Бірақ мен бейресми деректерге көбірек сенемін. Мұндай адамдар саны елімізде 29 мыңдай», дейді ол. Зағиптар мен Татьянадай сұлбаны ғана көретіндердің қалыпты адамдардай алшаң басып жүре алмайтынын ұмытып кетпейік.
Кедергілі кеңістік
Елімізде жарты миллионға жуық мүмкіндігі шектеулі жандар бар. Соның ішінде, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, балалар мен ересектерді қосқанда 75 мыңға жуығы – 1-топтағы мүгедектер. Сондай-ақ Статистика комитеті көрсеткендей, жыл сайын өмірге қалаларда 200 мыңдай сәби келеді. 3 жасқа дейінгі қалалық балалар 600 мыңға жуықтайды. Олардың әрқайсысына пандус қажет. Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, қалалық 9332 бала бастауышта оқиды. Бұл санаққа велосипед тебушілердің белгісіз саны мен қалалық қарт кісілер қосылады. Арбадағы балалар мен жүріп-тұра алмайтын жандарды арқалайтын адамдарды қалай қалдырамыз? Шын есебін алсақ, бұл проблемамен кездесетін жандар саны миллионнан асып кетуі мүмкін. Осынша жанды кедергілі кеңістік қоршап тұр. Олай деуге негіз бар, себебі рейд кезінде көзіміз жетті: жол бойын жағалай орналасқан мекемелердің (дәріхана, ломбард, салондар, дүкендер, кафе) 70 пайызға жуығында пандус жоқ.
«Тheramppeople» порталының мәліметінше, Англияда 2017 жылдың қаңтарынан бастап енгізілген заң бойынша автобустарда жиналмалы пандустар болуы керек. Ал АҚШ бұл мәселені сонау 1990 жылы ADA (Americans with Disabilities Act), яғни Америкалық мүгедектер туралы заңымен біржақты еткен. Соның арқасында мүгедектер ғана емес, мұқтаж жандардың бәрі стандартқа сай пандустардың шарапатын көріп келеді.
Күні кеше балалы ана редакциямызға келді. Арбасын сыртта қалдырып кіріпті. Себебі біздің де пандус талапқа сай келмейді. Алайда, сал боп қалған оқырманымыз келсе, қайтеміз? Ол арбасын аулаға қойып кіре алмайды ғой... Бұл тақырып «кедергісіз кеңістік» орнату үшін енді «егемендіктерді» де толғандырады.