Магистратура: жаңа талап тиімді ме?

Тиісті ведомство басшысы Асхат Аймағамбетов вице-министр кезінде магистратураның гранттары келесі жылдан бастап үміткерлердің бірыңғай емтихандағы қорытындысы бойынша бөлінетінін жазған еді. Оның айтуынша осыған дейін магистратура гранттары ЖОО-ға беріліп, олар өздері тапсырма дайындайтын және университеттер емтихан өткізіп, түсу туралы шешімді де өздері қабылдайтын. Енді GMAT форматы бойынша бірыңғай емтихан болады. Яғни үміткерлер Ұлттық тестілеу орталығы өткізетін кешенді тестілеуден өтуі керек. «Осы тестілеудің нәтижесі бойынша білім беру бағдарламалары тұрғысында қорытындысы сараланып, жоғары балл жинаған талапкерлер грант алады, сәйкесінше ерікті түрде өзі ЖОО таңдайтын болады. Осылайша «грант магистранттың соңынан ереді» деген қағида жүзеге асырылады. Бұл ЖОО бәсекелестігін арттыруы тиіс және гранттардың сөзсіз ашық және әділ таратылуына септігін тигізеді», деп жазған болатын А.Аймағамбетов.

Жаңа талап – тісқаққанды таңдауға тосқауыл

Жаңа талап бойынша өткізілетін ке­шенді тестілеуде талапкерлер бір жауа­бы бар 50 сұрақтық ағылшын тілін­дегі және 30 сұрақтық оқуға дайын­дығын анықтайтын, сондай-ақ 50 тап­сыр­мадан тұратын бірнеше жауабы бар білім беру бағдарламаларының бе­йіні бойынша тест тапсырады. Не­гіз­гі өзгеріс үміткерлердің шет тілі­нен білімін дәлелдеуінде емес, ол бұ­рын да солай болған, бастысы – олар­дың білім алуға дайындығы бойынша аналитикалық және сыни ойлау тес­тін тапсыруы тиістігінде. Бұдан бө­лек 2 салалық пән бойынша білі­мі тексерістен өтпек. Бұл тұста да ши­кі­лік бар. Мәселен, бұрын шығар­ма­шылық мамандықтардың үміткерлері өзінің біліктілігін арнайы емтиханда дәлелдейтін. Ал соңғы өзгеріс бойынша тек тестілеумен анықталмақ.

Л.Н.Гумилев атындағы Еура­зия ұлттық университеті қабыл­дау комиссиясының өкілі магистратура бойынша жалғыз дизайн мамандығында ғана шы­ғар­машылық емтихан бар екенін жеткізді. Журналистика, архи­тек­тура, дене шынықтыру сын­­ды мамандықтарға тапсыр­у­шы­лар салаға икемдігін бұрын­ғы­дай көзбе-көз көрсете алмайды, тек пәндік сұрақтарға жауап берумен анықталады. Бұл қан­шалықты үздік талапкерді ірік­теуге септеседі? Өйткені ма­гис­­т­ратурада бакалавриаттағы ма­ман­дығынан бөлек саланы таң­дайтындар да бар.

Осыған дейін магистратураға түсудің екінші кезеңінде талап­кер­лердің еңбек кітапша­сын­дағы жұмыс өтіліне, қызмет еткен саласына, сондай-ақ бола­ш­ақ ма­ман­дығына қатысты еңбек­теріне басымдық берілетін. Ал қазір олай емес. Қазақ жур­налис­тикасының зерттеушісі, про­фессор Намазалы Омаш сол себепті магистратураға бакалавриатта бітірген мамандығы бойынша қабылдануы тиіс деп ойлайды. «4 жыл бойы журналистиканы оқыған адамның сөзсіз сол салада базалық білімі бар. Сондықтан бакалавриатта шығармашылық емтихан тапсырған түлекті магистратурада онсыз-ақ салалық пән бойынша қабылдау дұрыс», дейді профессор. Бірақ бұл жерде мәселенің екінші жағын көруіміз керек. Мысалы, төрт жыл бойы туризмді тауысқан маман жас­тайынан жанына серік еткен спорттан соңғы уақытта тіпті жиі жүлдегер болатынды шығарды әрі сол салада жұмыс істейді делік. Сондықтан магистратура­ны спорт мамандығында оқы­ғы­сы келеді. Онда қалай болмақ? Іс жүзіндегі майталман мама­нды қағаз жүзінде қабілетін дәле­л­деуден айырамыз ба? «Мұн­дайда әлбетте белгілі бір шарт болғаны дұрыс. Жұмысы, жетістігі, еңбегі ескерілуі керек», дейді Н.Омаш. Бірақ ол жаңа талапта ескерусіз қалды емес пе?

Бұл өзгеріс негізінен комиссия құрамындағылар бұра тартып кетуі жөніндегі алып-қашпа әңгімелерден кейін де қолға алынғаны анық. Олай болса, жаңа талап үздігін анықтауда күмән тудырмауы тиіс қой. Атал­ған ұлттық университеттегі сәулет-құрылыс факультетінің дека­ны Серіктай Какенұлы бола­­шақ архитекторларды таңдау­да тестілеу алғаш енгізіліп отыр­ғанын, оның әлі бұлыңғыр, түзе­тетін тұстары барын айтады. «Ал­ды­мызға келген баланың икемін, біліктілігін, деңгейін біліп барып қабылдайтынбыз. Ал ен­ді тест арқылы оның негізін білу қиын. Сызудан хабары бар ма, ғимараттың жоспарын қан­шалықты сыза алады? 2 салалық пәндегі тестен шынымен, әлде кездейсоқ өтті ме? Мұны білмей­міз», дейді декан.

Контент – әрдайым маңызды мәселе

Магистрант атанғысы келе­тін үміткер жаңа талап бойын­ша GMAT форматындағы бірың­ғай емтиханды тапсыруы тиіс. GMAT – (Graduate Manage­ment Admission Test, тікелей тәр­жі­маласақ, басқару бойынша қорытынды емтихан деген мағы­наны береді – А.Ш.) негізінен экономика, бизнес, қаржы және аты айтып тұрғандай, менеджмент мектебіне түсуге ниетті талапкерлерді іріктеуге арналған стан­дартты тест. Назарбаев уни­вер­ситетінің өкілдері GMAT тесті­нің математикалық бөлі­мі едәуір күрделі болатынын ай­­тады. Сондықтан бұл тесті­леу­ді алгебра мен геометрия­ны жақ­сы білген жағдайда ғана тап­сыр­ған жөн екенін ескер­теді. Ал гуманитарийлердің мате­ма­тикалық білімі мектеп бағдар­ла­масынан әрі аспайтынын ескерсек, осы салаға тапсыратындар үшін (әлеуметтанушылар, сурет­шілер, экологтар, журналистер және т.б.) ғылымның ауылы бір­ша­ма алыс болады деген күдік бар. Осы орайда, министрлікке ғы­­лым­ның екі ірі, яғни жараты­лыстану мен гуманитарлық бағы­тына қарай өзге де форматты қоса қарастыру қажет-ақ.

Жарайды, халықаралық стан­дарт­талған тест грантты әділ әрі ашық бөлуге септігін тигізе­ді дейік, бірақ бұл әр салаға өз мық­тысын таңдап беруге қан­ша­лықты қауқарлы? Әлде кедер­гі келтіре ме? Көкейдегі осы сауалға жауап табу үшін Ұлт­тық тестілеу орталығының маман­дарымен байланыстық. Жаңа фор­маттағы бірыңғай емтихан­ның оқу дайындығын анықтау бо­йынша үлгілік сұрақтар орта­лық сайтында жарияланыпты. Мысалы, мынадай:

Екі достың үйлерінің арасы – 10 метр. Ал олардың хат-жәшіктері үйлерінің ортасында және өз үйлерінен 2 метр жер­де орналасқан. Әр баланың өз үйі­нен өз хат-жәшігіне дейінгі жол өз үйінен досының үйіне дейінгі жолдың неше бөлігі екенін табу керек.

A) 4/10 B) 4/5 C) 1/3 D) 1/5 E) 3/5

Тағы бір тапсырмада Рационал (Q), иррационал (I) және нақты (R) сандар үшін дұрыс қатынасты анықтау қажет. Ал оның жауап нұсқалары келесідей: A) QÈR = I; B) I ⸦ R; C) I ⸦ Q; D) R ⸦ Q; E) Q ⸦ I.

Физика-математика ба­ғы­­тын-

дағы мамандықтарға түс­кісі келетіндер үшін түсінікті тап­сыр­малар, ал айталық, лингвистика, мәдениеттану, туризмге түсетін талапкерлердің шартты есепті шешуі мен иррацио­нал санды білуі немесе түбір астын табуы өз саласы бойынша магистратураға дайындығын көрсете ала ма?

Магистратураға бекітілген түсу талабы басым бөлігіне бір­дей болғанымен, кейін оқитын, жетілдіретін саласы сан қилы. Жас ғалымдар альянсының же­тек­шісі, докторант Әсия Ер­мұхам­бетова біздегі көп таңдау­лы тестілеулердің басты пробле­масы – оның мазмұнында екенін айтады. «ҰБТ-дағы әншінің костю­мі, пәленшенің иті деген сынды сұрақтар – соның дәлелі. Контент мәселесі күн тәртібінен түспейтін шығар. Бакалавриатқа қабылдайтын осы бір тестілеудің айналасын­да, әсіресе сұрақтарына қатыс­ты 10 жыл көлемінде түрлі шу көтерілгенін ескерсек, магист­ра­тураға енгізілген жаңа фор­маттағы тапсырмаларға қатысты да талай түсініспеушілік пен қателіктер кездесетініне күмән жоқ», дейді Әсия. Себебі әдетте жаңа тәжірибе бізге бейім­дел­мес­тен бұрын енгізіледі емес пе?

Барлық талапкерге беріле­тін жо­ғарыдағы математикалық тап­­­сыр­малардың жай-жапса­рын білмекке бел буып, Ұлттық тестілеу орталығының маманы Айнаш Оспановамен сөй­лес­тік. Оның айтуынша, бұл тап­сыр­­малар 6 сыныпқа дейінгі ма­те­матикадан алынған. Сон­дықтан оны барлығы білуі тиіс. «Былтыр ағылшын тіліндегі оқу бөліміне 21 мамандық бо­йынша талапкерлер осы жаңа фор­матта емтихан тапсырды. Сон­­да олардың 70 пайызы өтті. Мек­тептегі білім барлығына бір­дей берілді. Сондықтан оны бәрі­не білу міндетті», дейді орта­лық өкілі. Тапсырма­лар­ға қарасаң, логикалық дегенді математикалық сөзімен алмас­тырып алған ба дерсің. Рас, бизнес мектебіне қабылдауда алы­натын GMAT тестінің түп­нұс­қас­ында тура осындай матема­ти­ка­лық тапсырмалар бар, бірақ ол бейінді білім ордасына оқу­ға қабылдауды мақсат етеді. Ал біз оны бірыңғай емтиханға ен­гіздік. Мәселе осында болып тұр. Логиканы іске қоссақ, бұ­дан қарапайым сұрақ туады: ма­гист­ратураға түсетін адам ке­мінде 22 жаста болады. Ал 6 сыныпты ол шамамен 12 жасында оқыды. Сонда 10 жыл бұрынғы білім есінде бар ма? Жақсы, еске түсіруі тиіс десек те, 6 сыныптағы бі­ліммен мамандандырылған мек­теп,­ колледж, тіпті бакалавриат та емес, магистратураға қа­был­дау қаншалықты қисынды? Сұ­рақ көп, жауап жоқ.