Қоңыртау метеориті

Көрші жұрттың айтуынша, метеорит түскеннен кейін көл­дің суы бұрынғыдан өзгеріп, та­зарып қалса керек. Ал қазақ жеріне осындай метеорит түс­кен бе? Түсіпті. Әрине бұл жайт ға­лымдар, геологтар болмаса, жалпы жұртқа белгілі емес.

Ақтөбе облысының Ырғыз ауданындағы Жаманшың жә­не Қарағанды облысындағы Шолақ деген жерлерге түс­кен астроблемалары аздап зерт­телген де көрінеді. Ал Қос­та­най облысының Қамысты ау­данындағы Шеңберкөлдің «Қо­ңыртау астроблемасы» деп аталатын метеорит сы­нығы құлаған орын екенін қос­танайлықтар да аса біле бер­мейді. Ол ғалымдар тарапынан да назарға іліне қоймапты.

Аумағы едәуір шеңбер жа­зықтың бұл күнде көлдің ке­уіп қалған табаны секілді шөп басып кеткен еңіс жерден еш айырмашылығы жоқ. Ол туралы ешкім алабөтен ешнәрсе ойламайды. Геолог ағайындардың өкілі Н.Скрябин мен Г.Берсенев өткен ғасырдың 60-жылдары осы аралықта барлау жүр­гізу кезінде литосферада сирек кездесетін құбылысқа тап бо­лады. Әдетте жер қыртысы 20 метр, кей жерлері, тіпті 10 метр қалыңдықты құрап жатады. Ал дәл осы Шеңберкөлдің аумағында 200 метр тереңдікке дейін топырақ қыртысының борпылдақ, жұмсақ екені анық­талған. Зерттеушілер геология­лық, палеоботаникалық, аэро­фо­тотүсірілім материалдарының бір-бірімен байланысына және ғылымдағы басқа да гипотезаға сүйеніп, бұл мекен аспан денесі құлаған орын деген байламға тоқтапты. Ғылыми болжам бо­йынша, Олигоцен-миоцен дә­уірінде метеор сынығы құла­ғанда диаметрі бір шақырым шұңқыр болып үңірейіп қалады. Қандай күшпен соғылған де­ңіз!..

Енді ол неге «Қоңыртау ас­т­ро­блемасы» аталған? Бұл – өңірдегі ең биік нүкте. Ол жерде биік таутөбе болуы да мүмкін. Геофизиктердің айтуынша, өте ыстық температурадағы жұл­дыз жарықшағы сол төбені жер­мен-жексен еткен. Ал одан шашыраған ұшқындар жеті-сегіз шақырымға дейін атқылап, шой тас болып қатып қалады. Сол маңда шашылып жатқан тастар да кәдімгі тастардан ерек­ше, қожырланып, кәдімгі ақ­балшықтан илеп қатырып тастаған секілді. Осындай ғы­лыми болжамдарды алғаш 1992 жылы В.Воинов пен А.Бра­гин «Топорков оқулары» жина­ғы­ның бірінші санында жариялады.

Талдыкөл негізгі мектебін­дегі жағырапия және биология пәндерінің мұғалімі Роза Дос­мұхамедова жетекшілік ететін оқушылардың бастамашыл тобы осыдан бірер жыл бұ­рын әлеуметтік идеялар мен бастамалар жәрмеңкесінде ру­хани, тарихи-мәдени құн­дылықтарды сақтау және дамыту аталымы бойынша «Гео­лого-экологическая экс­курсия: «Кунгуртауская астроблема озе­­ра Круглого» тақырыбымен же­ңімпаз атанды. Ұстаз бен оқу­шылардың мақсаты биік. Олар өлкені та­нумен қатар, Үкі­мет алды­на көктемде-күзде құстар дамылдайтын Қоңыр­тау ме­теориті түскен аумақты та­би­ғи мемлекеттік резерват ету мәселесін қоюды және Қо­ңыр­тау тасының зерттелуін сұрауды алып шыққысы келеді. Егер Қоңыртау метеориті зерт­телетін болса, ғылымның бір­неше саласы, экологияның жа­һандық мәселелері бойынша маңызды мағлұматтар алынар еді деп үміт­тенеді.

Қостанай облысы,

Қамысты ауданы