– Ақан Қарғамбайұлы, «Томиристей» ауқымды жобаны сәтті аяқтауыңызбен құттықтаймыз. Тарихи мәні зор фильмді түсіру барысында көңіліңіздегі барлық ой-тілегіңізді жүзеге асыра алдыңыз ба? Әлде орындалмай қалған сәттер де кездесті ме?
– Құттықтауыңызға рахмет. Біз бұл картинаны екі жарым жылға жуық жасадық. «Томирис» фильмі қай жағынан келсе де үлкен ізденіс, ауқымды еңбекті талап етті. Ең алғаш, осыдан үш жыл бұрын, «Анаға апарар жол» драмасының премьерасынан соң бас продюсер Әлия Назарбаева «Томирис» фильмін түсіру жайлы ойын ортаға тастады. «Анаға апарар жолды» тамашалап, риза болған Елбасы жаңа бастамамызға қолдау білдіріп, ақ батасын берді. Әуелде жүрексінгенімізбен, кейін бұл ұсынысты кино алаңында өзімізді кәсіби маман, ең бастысы қазақтың патриот азаматы ретінде сынап көруге таптырмас мүмкіндік, теңдессіз тәжірибе алаңы деп қабылдап, тарихи туындыны түсіруге бел будық.
Жалпы, жобаны жарыққа шығару уақыты екі жарым жыл мерзімді қамтығанымен, негізгі түсірілім процесі 93 күнге созылды. Кейбір сахналарда түсірілім алаңында 800-ге жуық актер бір мезетте жұмыс істеді. Шығармашылық топ құрамында 400 адам еңбек етті. Түсірілім жұмыстары басты төрт үлкен локацияда жүзеге асырылды. Олар – Шонжы, Қапшағай, Алматы және Көкшетау аймақтары. Алматыдағы түсірілімдер негізінен «Қазақфильм» киностудиясы жанындағы Вавилон тарихи павильонында өтті.
«Томирис» фильмін режиссерлік тәжірибемдегі үлкен меже десем болады. Мазмұндық, көркемдік тұрғыдан тарқатсақ та кез келген суреткер үшін аса қызықты тақырып деп санаймын. Маған осындай ауқымды туындымен жұмыс істеуге, тарихымызға бойлап, Ұлы даланың даңқты тұлғалары өмірін кино тілінде сөйлетуге мүмкіндік сыйлағаны үшін Жаратқанға мың да бір шүкір деймін. Жұмыстың соңғы нұсқасын көріп отырып «Томиристі» түсірген екі жарым жыл уақытты шығармашылық адамы ретінде жаңа тәжірибе, бастамаларға жетелеген жемісті жоба болды деп сеніммен айта аламын.
– Фильмнің өзегі – сценарий ғой. Бұл жағынан қандай тарихи дерек немесе еңбек негізге алынды?
– Фильм идеясын Әлия Нұрсұлтанқызы мен Тимур Жақсылықов ақылдасып, бастапқы мақсаты жүйеленді. Кейін Тимур Жақсылықов толықтай сценарийін жазып шықты. Негізінен біздің сценарлық топ үлкен болды. Жалпы саны 10-ға жуық адам атсалысты. Диалогтарды бөлек мамандар жазды. Бұл тұста редакторлар мен кеңесшілердің де еңбегі ересен. Ал енді негізгі сауалыңызға келсем, сценарий ежелгі грек тарихшысы Геродоттың жазбасына сүйеніп жазылды. Яғни, «Томиристің» негізгі іргетасы, қазығы – Геродоттың жазбасы.
– Кеңесшілерден кімдермен жұмыс істедіңіз?
– Қазақстандық белгілі архитектор, тарихшы, академик Алмас Ордабаевпен кеңестік. Ғалыммен шығармашылық байланысымыз «Жаужүрек мың бала» фильмінің түсірілімі кезінде басталған болатын. Кейін «Анаға апарар жол» картинасы жарыққа шығар сәтте де жемісті байланыс орнаттық. Білікті маманмен бірлесе жасаған жұмысымыз енді міне «Томирис» фильмінде де жалғасып отыр.
– Бұған дейін де бірнеше тарихи фильм түсіргеніңізді ескерсек, бұл «Томиристің» тарихи тақырыпты қаузаған бұрынғы жұмыстарыңыздан ерекшелігі неде деп ойлайсыз?
– «Томирис» – ауқымды жоба. Екі жарым мың жыл бұрын болған тарихты экранда көрсетіп қана қоймай, оқиғаны шынайы сөйлете білу суреткер ретінде маған әрі қиын, әрі қызық болды. Өйткені ұлтымыз үшін ұлық есімдер қатарына енген әйгілі Сақ патшайымының ерлігі күллі қазақ үшін қастерлі. Әрқайсымыздың бойымызда Томиристің рухы бар. Сондықтан да қателесуге, босаңсуға жол жоқ. Осы себепті де түсірілім жұмыстары басталған сәттен бастап үздіксіз ізденуге, әр дерекке ден қойып сараптауға, Сақ патшайымының болмысын барынша жан-жақты қырынан ашу жолында тер төктік. Басқа тірлікті ысырып қойып, өзімізді түбегейлі «Томириске» арнадық.
– Режиссер үшін әрбір жұмысы қымбат, ыстық. Десек те, бүгінге дейін түсірген фильмдеріңіздің ішінде жаныңызға айрықша жақыны, көңіліңізден шыққаны қайсы?
– Білесіз бе, бұл жағынан келгенде мен жолы болған бақытты адам шығармын. Фильмографиямдағы әр фильмім өзім үшін бірі екіншісіне ұқсамайтын қызықты эмоцияға толы жобалар болды. Қайталанбас әсер алдым. Әрқайсысының көңілімде өзіндік орны бар. Мен барлық фильмімді жақсы көремін. Десек те, әлі ыстығы басылып үлгермеген әрі түсірілім барысында тың тәжірибелерге бастамашы болған дәл қазіргі сәттегі ең ауқымды жұмысым болғандықтан да шығар, бүгінге дейін түсірген фильмдерімнің ішіндегі ерекшесі де, қиыны да – «Томирис» болды деп ойлаймын.
– Түсірілім жұмысына шетелдік мамандар тартылды ма?
– «Томирис» – толығымен отандық өнім. Тек қана компьютерлік графика саласы мамандарының көмегін шетелден қабылдауға тура келді. Қалған жұмыстың барлығы толығымен Қазақстанда атқарылды. Тіпті Вавилонды, ондағы Кир патша сахнасын әу баста Марокко жерінде түсіреміз деп ойлаған болатынбыз. Бірақ соңында ақылдаса келе Оңтүстік Африка құрлығындағы түсірілімнен бас тартып, іргелі жұмысты елде атқаруға бел байладық. Бұл шешім, біріншіден, қаржыны айтарлықтай үнемдесе, екіншіден, отандық кино өнерінің дәл қазіргі сәтте ешбір мемлекеттен кем емес екендігін көрсеткіміз келді. Фильмнің қоюшы суретшісі Қуат Тілеубаев бастаған суретшілер тобы «Қазақфильм» киностудиясы жанындағы түсірілім алаңында қартинаға қажетті барлық декорацияны жасап шықты. Сөйтіп, Вавилонды іздеп алысқа ат арытпай-ақ, туған жердің төрін тиімді пайдаландық. Осы орайда түсірілім басталғаннан аяқталғанға дейін менімен бірге жүріп, барлық бастамама мүдделес бола білген шығармашылық командама, актерлерге алғысым шексіз. Әсіресе, Жайдарбек Күнғожиновтің «Nomad» жаттықтыру лагерін айрықша атап өткім келеді. Айтулы орталық бізге ойдағы жұмыстарымызды толығымен іске асыруға кең мүмкіндік ашып берді. Бұлар шын мәніндегі ұлтымыздың мақтанышы. Елімізде осындай орталықтың барына қуаныштымын.
– Томиристей тарихи кесек бейнені кәсіби емес актрисаға беруге жүрексінбедіңіз бе?
– Сұрағыңыз орынды. Қорқыныш болды. Томирис рөлі Әлмираның дебюттік жұмысы болғандықтан, әлбетте күмәннің болуы да заңдылық деп ойлаймын. Рас, 100 пайыз сенімді болдым деп айтпаймын. Күдік те, қорқыныш та болды және оның болғаны да дұрыс. Соның арқасында жауапкершілік күшейеді. Алайда, ондай сезім кәсіби актермен жұмыс істегенде де туады. «Көз – қорқақ, қол – батыр» демекші, жұмысты нақты бастап кетпейінше кіммен жұмыс істесең де, сенімсіздік титтей де сейілмек емес. Сондықтан тәуекел дедім. Жалпы, бұл мен үшін алғашқы тәжірибе емес. «Рэкетир» фильміндегі бас кейіпкерді бейнелеген Саят Исембаевтың да кәсіби білімі болмаған. Сондықтан Әлмираға да сендім.
– Құпия болмаса, ең жоғары қаламақы кімге төленді? Іштей Томириске болар деп топшылап отырмыз...
– Жоқ, жоғары қаламақыны Кирдің бейнесін жасаған Голливуд актері Гасан Масуд алды. Мен Гасанға айрықша тоқталып өткім келеді. Ридли Скоттың «Аспан патшалығы» фильмінде Саладин патшаның рөлі арқылы танылған голливуд актері шын мәнінде өз ісінің шебері, үлкен актер. Оны Кир патшаның рөлі арқылы тағы бір мәрте дәлелдеді. Гасан Масудпен шығармашылық тандем отандық актерлер үшін үлкен тәжірибе болды деп ойлаймын.
– Сонда Кир патшаға лайық актер Қазақстаннан табылмағаны ма? Неге шетелдік маманның көмегіне жүгіндіңіз?
– Рас, ондай ой әуелде менде де болды. Кирдің рөліне кастинг жарияланған сәтте ең бірінші отандық актерлерді байқап көрдім. Бірақ қанша тырысса да экраннан қазақ екендігі бәрібір көрініп тұрды. Көңілімдегідей болмады. Сөйтіп шекаралас орналасқан көрші Өзбекстан мен Тәжікстанның әртістеріне Кир патша рөлінде көрінуіне мүмкіндік беріп байқап көрдік. Олар да ішкі ойымызбен қабыспады. Көксегеніміздей типтік бейнеге жолықпадық. Оның үстіне ұзақ ойлануға уақыт та тапшы еді. Сол себепті голливуд шеберінің көмегіне жүгінуге тура келді. Гасан мықты актер ғана емес, жақсы адам да. Түсірілім барысында тез тіл табысып, жылы қарым-қатынаста тарқастық. Өкінішке қарай фильмнің премьерасына келе алмады.
– Алда тағы қандай шығармашылық жоспарларыңыз бар?
– Дәл қазір «Боксер» фильміне дайындық жұмыстарын бастап кеттік. Фильм идеясы әу баста олимпиада чемпионы, боксшы Серік Сәпиевтің өміріне арналған еді. Бірақ кейін ақылдаса келе Серіктің өмірбаянын негізге ала отырып, боксшылардың жалпы жиынтық бейнесін жасауды ұйғардық. Яғни чемпион өмірбаянын арқау ете отырып, барлық боксшыға ортақ туынды жасап шығармақ ойымыз бар. Көрермендерімізге, әсіресе өскелең жас ұрпаққа партиоттық рух беретін спорттық драма жанрындағы ғұмырбаяндық фильм болады деп күтілуде. Қазір түсірілімге дейінгі дайындық жұмыстары жүргізіліп жатыр. Ал жалпы түсірілім ақпан айына жоспарланып отыр. Әзірге айтарым осы. Қалғанын фильм жарыққа шыққан соң көрерсіздер.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Назерке ЖҰМАБАЙ